Yüz milyonlarca çocuk işçi yardım eli bekliyor

Evrim KÜÇÜK
DIŞ HABERLER

Çocuk işçi yasalar veya gelenekler açısından belirlenmiş bir yaşın altında olmasına karşın çalışan çocukları ifade eder. Özellikle sanayileşme döneminde çalışma koşullarının değişmesi, zengin ile fakir arasındaki uçurumun büyümesi, çocukların zarar gördükleri ve okula gitmelerine engel olacak işlerde çalışmalarına yol açtı. Sonraki yıllarda giderek artan sayıda çocuk okula hiç gitme fırsatı bulamadan kendini ağır çalışma koşullarının içinde bulundu.

Çocuk işçiliği şu an dünya gündeminde en üst sırada yer alıyor ve acil çözüm bekliyor. 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı'nda yayınlanan araştırmalar, yıllardır kamuoyunun tepkisini çeken çocuk işçiler yarasını bir kez daha hatırlattı.

Dünyada yüz milyonlarca çocuk bedava denebilecek maaşlar karşılığında, hijyenik olmayan şartlarda, gıda ve suya yeterli erişimleri olmadan emeklerini kiralıyor. Milyonlarca çocuk, fiziksel, zihinsel, eğitsel, sosyal, duygusal ve kültürel gelişimlerine zarar veren ve ulusal yasalarla uluslararası standartlara uygun olmayan koşullarda çalışıyor. Bu çocukların büyük bir kısmı fiziki, duygusal ve cinsel istismara da maruz kalıyorlar. Çocuk işçi sayısını azaltmak için birçok uluslararası örgütler dünya genelinde programlar ve kampanyalar düzenliyor.

Dünya genelinde 2008 yılı itibari ile 5-17 yaş arasındaki çocuk sayısı 1 milyar 586 milyon iken çalışan çocuk sayısı (5-17 yaş) 306 milyon düzeyinde bulunuyor. Bunların yüzde 70'i çocuk işçi statüsünde bulunuyor. Söz konusu sayı 2004 yılına göre sadece 17 milyon daha az. Ancak bu azalma tüm gruplar için geçerli değil. Örneğin 5-14 yaş grubu için çocuk istihdamı 2004-2008 yılları arasında 196 milyondan 176 milyona gerilerken, aynı zaman diliminde 15-17 yaş çocuklar için istihdam 2 milyon artarak 127 milyondan, 129 milyona çıktı.

Erkek çocuklarda bu oran kız çocuklarına göre 4.5 puan fazla olarak gerçekleşti. Buna göre 15-17 yaşındaki her 100 erkek çocuktan 16'sı istihdamda sayıldı. Toplamda ise 5-17 yaş arasındaki her 5 çocuktan biri ise istihdamda göründü. Çocuk işçilerin çok kötü şartlar altında çalışanlarının sayısı ise 115 milyonu bulmuş durumda. Erkek çocuklarının 74 milyonu, kız çocuklarının ise 41 milyonu bu tip şartlar altında çalışıyor. Bu tip çalışma biçimlerinde de 15-17 yaş için artış var. Söz konusu yaş grubu için en kötü çalışma koşullarında çalışan çocuk sayısı 4 yılda 52 milyondan 62 milyona çıktı. Dünya geneli için çocukların istihdama katılımında bir azalma söz konusu iken Alt Sahra Afrika'da çocuk işçiliğinde artış gözleniyor.

Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Enstitüsü (DİSK-AR), 2013 yılının çocuk işçiliği raporunu yayınladı. Raporda, Türkiye açısından çocuk işçiliğinde düşüş eğiliminin durduğu belirtildi. 2006-2012 yılları özellikle tarım kesimindeki artış ile birlikte çocuk işçi sayısının tekrar arttığı bir dönem olmuştur. 2012 yılında çocuk işçi sayısı 893 bine ulaştı. İstihdam içinde değerlendirilmeyen ev işlerinde çalışan çocukların sayısı 1999 yılında 4 milyon 447 bin iken, 2006 yılında bu sayı 6 milyon 540 bine ulaştı. 2012 yılı için ise bu rakam yaklaşık 1 milyon kişi artarak 7 milyon 503 bine yükseldi. Böylelikle 5-17 yaş arası toplam çalışan çocukların (istihdama katılan ve ev içinde çalışan) sayısı 8 milyon 397 bine ulaştı.

Çocuk işçilerin üçte ikisi Asya'da
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) verilerine göre de; üçte ikisi Asya'da olmak üzere yaklaşık 250 milyon çocuk çok kötü koşullarda çalıştırılıyor. Gelişmekte olan ülkelerde 5-14 yaşları arasında bulunan 250 milyon çocuk işçinin 120 milyonu tam gün çalışıyor. Bu çocuk işçilerin yüzde 61'i Asya, 32'si Afrika ve yüzde 7'si Latin Amerika'da bulunuyor. Genellikle kırsal kesimde, tarım sektöründe çalıştırılan çocuklar ailelerince bir yatırım aracı olarak görülüyor. ILO tarafından yürütülen Çocuk İşçiliğinin Sona Erdirilmesi Uluslararası Programı'ın (IPEC-International Programme on the Elimination of Child) verilerine göre de çalışan çocukların üçte ikisini erkekler oluşturuyor. ILO'nun 14 yaşından küçük çocukların çalıştırılmasını yasaklayan 5 no'lu anlaşmasını 174 üye ülkeden 141'i onayladı. UNICEF'in 1995'te hazırladığı 'Dünya çocuk Hakları Sözleşmesi' de 179 ülke tarafından imzalandı. Çoğu Asyalı: Asya'da çalıştırılan çocukların çoğu travma ve geçici hastalıklara açık bir şekilde seks ticaretinde kullanılıyor. Küçük bedenlerine karşın Asyalı çocuklar, cam ve tuğla yapımı gibi tehlikeli işlerin yanı sıra madenlerde de ağır işçilik yapıyor. Asya'daki tarım sektörünün yorucu işçiliğini de küçücük omuzlar üstleniyor. ILO'nun araştırmalarına göre çocuk işçiler seks ticareti ve fabrika işçiliğinin yanı sıra dilencilik, silahlı soygun, ev işlerinde hatta haşhaş-eroin trafiğinde de acımasızca kullanılıyor. Çağdaş kölelik sisteminde genellikle tuğla yapımı ve seks ticaretinde kullanılan çocukların aileleri patronlara borçlandırılıyor. Minik emekçiler yetişkinlerin çalışma saatlerinden daha çok emek döküyorlar.

Afrika, iyileştirme çabalarının gerisinde

Afrika, iyileştirme çabalarının gerisinde
Bölgelerin çocuk işçi karnesine bakıldığında hemen her kıtada çocukların ne kadar ağır koşullarda çalıştırıldığı görülüyor. ILO'nun yaptığı son araştırmalar, Alt-Sahra Afrika'da çocuk işçilerin azaltılmasına yönelik çalışmaların diğer bölgelerin gerisinde kaldığını gösteriyor. Bu bölge, çocukların ekonomik aktivite içinde payının en yüksek olduğu yer. 5-14 yaş arasındaki çocukların yüzde 28.4'ü çalışıyor. Bu oran Asya Pasifik'te yüzde 14.8, Latin Amerika'da yüzde 9. Çocuk sayısı açısından ise 58.2 milyon kişiyle Asya'nın ardından ikinci sırada. Kıta genelindi hakim olan aşırı yoksulluk, hızlı nüfus artışı, AIDS salgını, gıda krizleri, siyasi ve toplumsal huzursuzluklar sorunu besliyor. Bölgede 5-17 yaş grubunda 38.7 milyon çocuk çok kötü çalışma koşullarına sahip. En ciddi endişe kaynağı ise çocuk ticareti, çocukların silahlı çatışmalarda kullanılması, madencilikte çocukların çalıştırılması, tarımda  çok ağır şartlarda çalışmaları ve çocukların cinsel istismara uğraması. Hatta bazı bölgelerde çocukların köleleştirildikleri rapor ediliyor. Africa IPEC'in öncelikleri arasında, IPEC Afrika'daki araştırma enstitülerinin yardımıyla kıtayla ilgili bilgi tabanını genişletmeye çalışıyor.

Latin Amerika ve Karayipler'de çocuk işçi sayısı azalmaya başlamakla birlikte, minimum istihdam yaşının altında çalışan çocuk sayısı 5.7 milyonu bulunuyor. Bu çocukların büyük bir bölümü tarımda çalıştırılıyor fakat madencilik, ev işleri havai fişek üretimi gibi tehlikeli işlerde çalıştırılan çocukların sayısı da azımsanamayacak boyutta. IPEC'in bölgedeki önceliği tehlikeli işlerin tanımlanması ve hangi bölgelerde yoğunlaştığının tespit edilmesi, çocuk işçilerin izlenmesine yönelik sistemlerin geliştirilmesi. Latin Amerika'da üçüncü şahısların evinde yapılan işler, çocuk işçilerin özellikle de kızların en yoğun olduğu ikinci sektör. Latin Amerika'da bir diğer büyük sıkıntı çocukların silahlı çatışmalara sokulması ve uyuşturucu ticaretinde kullanılması.

Arap ülkeleri de çocuk işçi sayısının yüksek olduğu bölgelerden. 280 milyonluk nüfusun yarısını çocuk ve gençler oluşturuyor. Bölgedeki çocukların yüzde 15'i yani 13.4 milyon çocuğun işçi sınıfında olduğu tahminleri yapılıyor. Ancak çocuk işçilerin özellikle kayıt dışı ekonomide yoğunlaşması nedeniyle gerçek rakamın çok daha büyük olduğu düşünülüyor. Tarım, seyyar işler ve ev işleri çocukların en fazla çalıştırıldığı alanlar. Çocuk ticareti Arap ülkelerinde de karşılaşılan ciddi sorunlardan ve birçok ülkenin hükümeti bu sorunla mücadele etme çabası içinde. Yemen hükümeti, komşu ülkelerle çocuk ticaretiyle ilgili anlaşmalar yaptı, sınırdaki görevlililere bu tip olayları ve kaçırılan çocuklarla ilgili nasıl bir müdahalede bulunmaları gerektiği konusunda eğitim verdi. Ayrıca Suudi Arabistan sınırına, kurtarılan çocuk kurbanlar için rehabilitasyon merkezi kuruldu. Birleşik Arap Emirlikleri de, deve yarışlarında kullanılan ve çoğu kaçırılmış olan çocukları geri getirmeye çalışıyor. Irak'ın anayasası da çocuk ticaretini yasaklayan maddeler içeriyor.
IPEC, çocuk işçi sorunun hafifletilmesi için Mısır, Ürdün, Lübnan ve Yemen'e 2016 yılına kadar çocukların kötü çalışma koşullarının bitirilmesi hedefinin hayata geçirilmesi için destek veriyor.

Asya Pasifik çocuk işçi karnesi en bozuk bölgelerden. 15 yaşın altındaki çalışan çocukların sayısı 2000-2004 döneminde 5 milyon azalarak 122.3 milyona inmesine karşın, bölgede hala büyük sorunlar yaşanıyor. Asya Pasifik, dünyada çocuk işçi sayısının en yüksek olduğu alan ve bölgedeki 5-14 yaş arasındaki 650 milyon çocuğun yüzde 18.8'i işçi. Üstelik, Latin Amerika ile karşılaştırıldığında Asya'da daha yavaş bir ilerleme kaydediliyor. Bölgede çocuk işçilerin yüksek bir oranda kabul görmesi, politik oynaklıklar, bazı ülkelerde süren çatışmalar, problemin çözümünü güçleştiriyor. Ayrıca sık yaşanan doğal afetlerde etkilenen çok sayıda çocuğun işçi olarak kullanılması ihtimali yüksek. IPEC, Asya'da çocuk işçi sorununu azaltmak için yaptığı çalışmalarda kamuoyu bilinci oluşturmaya çalışıyor. Bu çabalar meyvelerini vermeye başladı ve yedi ülke kötü çalışma koşullarının ortadan kaldırılması için takvim belirdi. IPEC, çocuk istihdamını azaltmanın hükümet politikalarının, stratejilerinin, planlarının ve bütçelerin bir parçası haline gelmesine yönelik çaba içinde.
Çocuk istihdamı sorunu; Kamboçya,Endonezya, Nepal ve Pakistan'da Yoksulluğu Azaltma Stratejisi Belgesi'ne dahil edildi. Filipinler ve Vietnam gibi başka ülkelerde de çocuk işçilere yönelik düzenlenmeler yapılmasına çalışılıyor. Kamboçya, Çin, Hindistan, Endonezya, Pakistan, Filipinler, Sri Lanka ve Vietnam'da çocuk işçi sorunu eğitim programlarına dahil ediliyor.

Avrupa ve Orta Asya'daki geçiş ülkelerinde çocuk istihdamı problemi ILO raporlarına göre düşüşte. Ekonomik büyüme ve yoksulluğun azalması, çocuk istihdamıyla savaş konusunda siyesi irade ile birleşince bölgede olumlu sonuçlar elde edildi. ILO Çocuk İşçi Konvansiyonlarının onaylanma oranı Avrupa ülkelerinde cesaret verici. 138 numaralı ILO Minimum Yaş Konvansiyonu'nun 49 ülkeden sadece 3'ü onaylamadı. Ulusal partnerlerin desteğiyle IPEC, Orta ve Doğu Avrupa'daki projelere entegre oluyor.

Genel tablo iyiye gitmesine rağmen, çocuk istihdamı sorunun ağırlaştığı bölgeler var. Orta Asya ve Kafkaslar'da sokak çocuklarının birçoğu en kötü çalışma koşullarının içine çekiliyor ve kırsal kesimde çok sayıda çocuk tarımda ağır koşullar altında çalışmak zorunda bırakılıyor. Bunun yanından kırsal kesimden birçok çocuk şehirlere ya da daha zengin ülkelere kaçırılarak, burada ticari sekse alet ediliyor. Avrupa ve Orta Asya'da çocuk işçi sayısının fazla olduğu ülkeler Türkiye, Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan, Gürcistan, Kazakistan, Kırgizistan, Moldova, Romanya, Rusya, Tacikistan, Ukrayna ve Özbekistan olarak sıralanabilir.

Hayvancılık ve tarımda çocuk emeği

Hayvancılık ve tarımda çocuk emeği
BM Tarım ve Gıda Örgütü (FAO), hayvancılık sektöründe çocuk işçilerin çok yaygın bir şekilde kullanıldığını ve bu sektörde maruz kaldıkları kötü şartların göz ardı edildiği uyarısı yaptı. FAO'nun hazırladığı raporda çocuk emeği kullanımında en büyük sektörün tarım olduğu ve tarımsal ekonominin yüzde 40'ını oluşturan hayvancılıkta da çocukların büyük rol oynadığı ifade edildi. Hayvancılık günlük geliri 1 doların altındaki dünyadaki 880 milyon yoksul insanını yüzde 70'inin geçim kaynaklarından biri. Hayvancılıkla uğraşan çocuklara özellikle çobanlık yaptırıldığı görülüyor. Bazıları haftada birkaç saat çalıştığı için okula gidebilen ancak büyük bir çoğunluğu evlerinden uzakta bu işi yaptığı ve hatta gün boyu çalıştığı için okula gitme imkanı olmayan bu çocukların hem fiziki olarak hem de ruhsal olarak büyük bir risk altında oldukları belirtiliyor. FAO raporunda, bu çocukların sosyal açıdan gelişimlerinin de büyük bir darbe aldığına dikkat çekiliyor. Söz konusu çocuklar hayvanlarla doğrudan bağlantılı bir iş yapmalarından dolayı hayvan hastalıklarına yakalanma, hayvanlar tarafından ısırılma, kötü hava koşullarında bütün gün çalışma nedeniyle fiziksel yıpranma, kimyasal ürünlerden yaralanma tehdidi altında. Hayvan sahipleri tarafından cezalandırılma korkusu ya da ailesinin geçimine katkıda bulunmanın getirdiği ağır sorumluluk yüzünden psikolojik problemler yaşadıkları, raporda yer alan uyarılar arasında.
 
Tarımın diğer kolları ise balıkçılık, çiftçilik, ormancılık. Tarım sektöründe 130 milyona yakın çocuğun çalıştırıldığı hesaplanıyor. Tarım, çalışma yaşının en düşük olduğu sektörlerden biri. Ayrıca işten kaynaklanan ölümler, ölümcül olmayan kazalar ve hastalıklara yakalanma oranı açısından çocuk işçilerin çalıştırıldığı en tehlikeli üç sektörden biri. 5-17 yaş arasındaki çok kötü şartlarda çalışan çocukların yüzde 59'u tarımda istihdam ediliyor.
 
Madenciliğin ağır işçileri
Çocukların küçük bedenlerine rağmen madencilik sektörünün ağır işçileri. Çocuklar altın madenlerinde, tuz madenlerinde ve taş taşımada kullanılıyor. Madenler çocuklar için çok tehlikeli, yine de Afrika, Asya ve Güney Amerika'da milyonlarca çocuk madenlerde çalıştırılıyor. Bu çocuklar, tünellerde ve maden kuyularındaki patlamalar ve düşen taşlar nedeniyle ölüm riski altında. Toz dolu havayı ve hatta zehirli gazları soluyorlar. Tünellerin dışındaki çalışma sahalarında ise toprak kazıyorlar, nehir yataklarında hammadde arıyorlar, sırtlarında ve başlarının üzerinde kilolarca atık çamur taşıyorlar. Bu çocuklara çalışmaları sırasında kendilerini koruyacak herhangi bir kıyafet giydirilmiyor. Dahası çocuklar, patlayıcıların yerleştirilmesinde kullanıldıklarından doğrudan ölümle burun buruna çalışıyorlar. Afrika'da Burkina Faso ve Nijer, altın madenlerinde çocuklara en fazla rastlayabileceğiniz ülkeler. İki ülkedeki madenlerde çalışanların yüzde 30-50'sinin 18 yaş altındaki çocuklar olduğu tahmin ediliyor. 12-14 yaşında çocuklar tam gün çalışmaya başlamış oluyor. Gana'da da binlerce çocuk madenlerin demirbaşı haline gelmiş durumda. Fil Dişi Sahilleri'nde ise çocukların adeta köle gibi kullanıldığı belirtiliyor. Doğal kaynak zengini Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde ise çocuklar yıllarca, militanlara ve onların sponsorlarına destek veren madenlerde çalıştırıldı. Asya'da Moğolistan'da 14 yaşın altındaki çocuklar, özellikle de kız çocukları madenlerde çalıştırılıyor. Birçok yerinde altın rezervleri bulunan Filipinler'in madencilik sektöründe 500 binden fazla kişi istihdam ediliyor. Bunların büyük bir kısmı ise 15-17 yaşında, okulu bırakmış erkek çocuklar.
Çok fazla ailenin geçimini madencilikten sağladığı Latin Amerika'da da Bolivya, Ekvator ve Peru çocuk işçi çalıştırmada lider ülkelerden. Sadece bu üç ülkede 65 binden fazla çocuğun madenlerde görev yaptığı sanılıyor. Çocuklar, madenlerde aileleriyle birlikte çalışıyor ve bazen günlük çalışmaları 10 saati buluyor. Anneler ve kızları daha çok nehir yataklarındaki aramalarda, erkekler ve babaları ise daha ağır işlerde çalışıyorlar.

Hemen her sektörde çocuklar çalıştırılıyor

Hemen her sektörde çocuklar çalıştırılıyor
Tarım
Dünyadaki çocuk işçilerin yüzde 60'ının tarım, balıkçılık, avcılık ve orman işlerinde çalıştırıldığı tahmin ediliyor. Bu sektördeki çocukların ülke bazında bakıldığında birçok ürünün yetiştirilmesinde ve toplanmasında kullanıldığı görülüyor.  Tarımda çocuklar uzun saatler boyunca aşırı sıcak ve sağlık sorunları riskinin çok yüksek olduğu ortamlarda çok az ücret karşılığında çalıştırılıyor. Bu çocuklara yeteri kadar besin ve su tedarik edilmezken, çalışma ortamları tamamen sağlıksız.
* Muz yetiştirme- Ekvator
* Pamuk toplama- Mısır ve Benin
* Çiçek kesimi- Kolombiya
* Kakao yetiştirilmesi- Fil Dişi
* Çay- Arjantin ve Bangladeş
* Meyve ve sebze- ABD
İmalat
Dünyada en az 14 milyon çocuğun imalat sektöründe doğrudan kullanıldığı tahmin ediliyor.
* Halı üretimi- Pakistan, Hindistan, Mısır
* Tekstil- Bangladeş
* Ayakkabı üretimi- Hindistan, Filipinler
* Futbol topu dikimi- Pakistan
* Bardak ve tuğla- Hindistan
* Havai fişek- Çin, Dominik Cumhuriyeti, El Salvador, Guatemala, Hindistan, Peru
* Ameliyat ekipmanı- Pakistan
Madencilik
* Çocuk işçiler madenlerde ciddi yaralanma olayları ve hastalıklarla karşı karşıya kalıyor. Henüz 6-7 yaşındaki çocukların kayaların parçalanmasında, taşınmasında kullanılıyor. 9 yaşındaki çocuklar toprak altına dinamitlerin yerleştirilmesi gibi zor işlerde çalıştırılıyor. Dünyanın birçok ayrı bölgesinde birçok madenin çıkarılmasında çocukların emeği var.
* Altın- Kolombiya
* Kömür- Brezilya, El Salvador
* Krom- Zimbabwe
* Elmas- Fil Dişi Sahilleri
* Zümrüt- Kolombiya
* Kömür- Moğolistan
Ev işleri
Birçok çocuk, özellikle de kızlar ev işlerinde yoğun olarak çalıştırılıyor. Temizlik, ütü, çocuk bakma, bahçe işleri gibi alanlarda kızların çalışmaya başlama yaşı bazı ülkelerde 5 yaşına kadar iniyor. Ev işlerinde kullanılan çocuklar, ne yazık ki fiziki, duygusal ya da cinsel tacizlere uğrayabiliyorlar.
Otel, restoran
Bu alandaki çocuk işçilerin genellikle yasal çerçevede çalıştırıldığı iddia ediliyor, ancak istatistikler çok fazla sayıda istismar yaşandığını gösteriyor. Genel olarak maaşlar çok düşük ve bazı turistik bölgelerde otel ve restoranlarda çalışan çocuklara fahişelik yaptırılıyor.