10 yılda üç bakan eskiten taslak
“Alışveriş Merkezleri, Büyük Mağazalar ve Zincir Mağazalar Kanun Tasarısı Taslağı” 10 yıldır gündeme bir girdi bir çıktı. AKP iktidarı döneminde Sanayi ve Ticaret Bakanları olarak Ali Coşkun, Zafer Çağlayan, Nihat Ergün bu taslağı tasarıya dönüştürüp TBMM’ye sevk etmek için çalıştılar. Başaramadılar! Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na dönüştürüldükten sonra konu Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın görev alanına girdi. Bakanlık ile birlikte taslağın adı da değişti; Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun Tasarısı Taslağı” oldu. Şimdi sıra Bakan Hayati Yazıcı’da. Hâlen sektörün görüş ve önerilerine açılan taslak yapılacak düzeltmelerin ardından kanun tasarısı olarak Bakanlar Kurulu’na sevk edilecek. Sonra TBMM’de yasama süreci başlayacak. Ancak, işin önünde daha epeyce yol var.
Taslak mevcut hâliyle, bugüne kadar sektörde yaşanan ticari ve kentsel sorunlara önemli çözümleri içeriyor. Özellikle, başta alışveriş merkezleri olmak üzere perakendeci işletmeler, illerde yetkili komisyonlar tarafından hazırlanacak stratejik ticari plânlarla belirlenmiş “ticaret bölgelerinde” kurulabilecek. Aynı şekilde, büyük perakende işletmelerinin üretici ve tedarikçilerden reklâm, anons ve raf bedeli dışında prim veya katılım bedeli talebinde bulunmalarını yasaklıyor. Üretici ve tedarikçi işletmeler yıllardır bu tür haksız uygulamalardan şikâyetçiydiler. Taslakta esnaf statüsündeki küçük işletmeleri, büyüklerin yer yer “sömürüye” varan baskı ve keyfi uygulamalarından koruyacak hükümler dikkati çekiyor.
Destek cephesi geniş
Sektörün özel bir kanunla düzenlenmesi, başta esnaf örgütleri olmak üzere “geleneksel perakende” kesiminin talebi. Organize perakende sınıfını oluşturan alışveriş merkezleri (AVM) ile zincir mağaza yatırımcı veya patronlarının böyle bir talebi yok. Bu kesim hayatından memnun. Bugüne kadar Türkiye’de istediği yörede, ilde, istediği mahalde AVM’sini, mağazasını açıp piyasaya girebildiler. Kanun çıkıncaya kadar da herhangi bir engelle karşılaşmayacaklar. “Madem serbest piyasa ekonomisi var, elbet girecek” diyenleri duyar gibiyim. Tamam, onlar da olacak! Ama, madem “serbest piyasa ekonomisi” var o zaman “organize perakendenin” başta sermaye olmak üzere “yoğunlaşmış gücüne” karşı koyması mümkün olmayan “geleneksel perakendenin” de o piyasaya istediği gibi girme, girenlerin yaşama hakkı var. Üstelik korunarak!
İşte, uzun süredir “uyutulan” bu arada Gümrük ve Ticaret Bakanı Hayati Yazıcı ile birlikte geriye doğru üç hükümette ilgili üç bakanı daha meşgul eden tasarı taslağı bir kez daha “yenilenmiş” olarak eksiği ve fazlasıyla bu amacı taşıyor.
Taslağın boşlukları
Tasarı taslağında ilk bakışta dikkati çeken biri 8’inci diğeri geçici 1’inci maddede olmak üzere iki ciddi boşluk var. 8’inci maddenin 2’inci fıkrasına göre, kanun uyarınca stratejik ticari plânlarla belirlenen bölgelerde açılacak işletmelere başta vergi bağışıklıkları olmak üzere çeşitli teşvik ve destek sağlanacak. Buraya kadar tamam. Aynı maddenin 1’inci fıkrasına göre ise stratejik ticari plânda belirlenen esaslar doğrultusunda açılmayan ve/veya faaliyette bulunmayan perakende işletmeleri, ilgili kamu kurum ve kuruluşları tarafından verilen teşvik ve desteklerden yararlandırılmayacak.
Burada boşluk şu: Yatırımcı AVM’sini veya mağaza zincirini kuracağı kenti gözüne kestirdi, arsasını buldu, ruhsatını aldı ve kamudan herhangi bir teşvik istemeden projesini gerçekleştirdi. Hiçbir makam bu işi 8’inci maddenin lâfzına ve ruhuna aykırı bulamaz, önleyemez! Madde, boşluğu kapatacak şekilde düzeltilmeye muhtaç.
Diğer boşluk geçici 1’inci maddede. Bu maddeye göre, stratejik plânların hazırlanması için kanunun yürürlüğe girişinden itibaren 3 yıl süre tanınıyor. Aynı maddeye göre belediyeler de imar plânlarını stratejik plânın ilânından itibaren 6 ay içinde bu plânlarla uyumlu hâle getirecek.
Şimdi, bu taslak tasarıya dönüşüp TBMM’nin 2013- 2014 yasama yılında kanunlaşsa bile, illerde plânlı uygulamaya geçiş en iyi ihtimalle 4 yıl sonra mümkün olabilecek. Bu sürede isteyen istediği yerde AVM de kurabilecek, mağaza da açabilecek. Geçici 1’in boşluğunu kapatmak da şart.