Fazla paran varsa, at bir köşeye iştirak olsun

“Gün gelir, büyür, serpilir, iyi kazanç getirir …” diye yaptığımız yatırımlar, “Grup şirketinizin nakde ihtiyacı var, başka bir grup şirketiniz yatırım yapsın …” diyenlere cevabım, hepsi olur, yeter ki “yatırımımı yaparım arkama yaslanırım” rehaveti çökmesin. Zira Türkiye Finansal Raporlama Standartları (TFRS) buna izin vermiyor. Nasıl ölçeceksin, nasıl sınıflandıracaksın, değeri düştü mü bakacaksın diye hepsine karışıyor. Hele yeni TFRS/UFRS 9 (Finansal Araçlar) standardı yok mu, ah ne siz sorun, ne ben söyleyeyim. Ama ben size bu standartın iştiraklerinize neler yaptığını bir bir anlatacağım.

“Param var, X şirketinin hissesini alayım, ama amacım o şirketin yönetiminde rol almak, önemli etkimin olması veya kontrol etmek değil …” diyorsanız, doğru yazıyı okuyorsunuz. Diğer yatırımlar (kontrol veya etkin yönetim) için bir başka finansal raporlama standartları yazımda buluşacağız.

Haydi tüm iştirakler gerçeğe uygun değere

TFRS dilinde, kontrol etmediğimiz, ortaklaşa kontrol veya etkin yönetimine (significant influence) sahip olmadığımız, genellikle ilgili şirketin %20 ve daha az hissesine sahip olduğumuz yatırımlara “özkaynak yatırımları” diyoruz.

Belki geçmiş senelerde özkaynak yatırımı niteliğindeki iştiraklerinizi finansal tablolarınızda maliyet bedeliyle taşıyıp, sadece değer düşüklüğüne maruz kalıp kalmadığını kontrol ediyordunuz. Ama yeni finansal raporlama standardı ile maalesef bu artık mümkün değil. 1 Ocak 2018 tarihinden itibaren TFRS’ye göre finansal tablo hazırlayan işletmeler, iştiraklerini gerçeğe uygun değerden ölçmek zorundadırlar. Yani bilançonuzda X şirketinin %15’lik hissesine yatırım yapmışsanız, yatırımınızı o zamanın parasıyla ödediğiniz 10 milyon TL olan maliyet bedelinden gösteremezsiniz. Yapmanız gereken, her raporlama döneminde iştiraklerinizin gerçeğe uygun değerini (fair value) tespit edip, finansal tablolarınızda o değerden göstermektir.

Bir bakmışsınız sizin 10 milyon TL yatırımınızın gerçeğe uygun değeri 25 milyon TL olmuş. Güzel olmaz mı? Güzel olmasına güzel olur da, bu gerçeğe uygun değeri nereden bulacağız sorusu var, gerçeğe uygun değerdeki değişimin finansal tablolara etkisi var. Varda var…

Gerçeğe uygun değer kaz-zararı etkiler mi?

“İştirakleri gerçeğe uygun değerden tutmak gelir tablosunu etkiler mi” diye sorarsınız, cevabımız nettir: “Evet etkiler.” Ancak, etkilememesi size bağlıdır. Eğer al-sat (trading), yani kısa dönemde kazanç elde etmek amacıyla yatırım yaptıysanız, bu yatırımınızı her raporlama döneminde gerçeğe uygun değerinden ölçüp, gerçeğe uygun değerindeki olumlu veya olumsuz farkları kar-zararda muhasebeleştirmeniz gerekmektedir. Aslında bu şekilde, yatırımınızı elden çıkarana kadar, bu iştirakin değerinin artıp artmadığını, size ne kadar değer kazandırdığını finansal tablolarda göstermiş oluyorsunuz. Bizim X şirketine yatırımımız 10 milyon TL’den 25 milyon TL değere çıktıysa, gelir tablosuna 15 milyon TL’lik bir kazanç etkisi olacaktır.

TFRS’ye göre hazırlanan finansal tabloların mali değil, ticari karı gösterdiği ve ticari kar üzerinden de vergi hesaplanmadığı için içim rahat. Ancak iştirak hissemin değerinde tersine bir durum da oluşabilirdi, yani X şirketine yatırımımız 10 milyon TL’den 7 milyon TL’ye düşebilirdi. Bu durumda da kâr-zarara 3 milyon zarar kaydetmem gerekirdi. Dolayısıyla, yatırımlarımı al-sat amaçlı olarak sınıflandırdığımda, değer değişimleri gelir tablosuna yansıyacak ve kar-zararım iştirak hissemin değer değişimine göre azalacak veya artacaktır.

Kar-zararı bu etkilerden kurtarmam mümkün mü?

Evet mümkün. Yeni Finansal Araçlar Standardını ilk defa uygularken veya her bir yeni yatırımda, “… bu yatırımı ben uzun vadeli tutmak amaçla aldım, bu yatırımdan beklentim temettü geliri elde etmek veya uzun vadeli değer artışı …” derseniz o zaman yukarıdaki örnekte olduğu gibi gerçeğe uygun değer değişimlerini gelir tablosunda değil, Diğer Kapsamlı Gelir (Other Comprehensive Income) Tablosu’nda muhasebeleştirirsiniz, cari yıl kâr-zararı etkilenmez. Diğer Kapsamlı Gelir Tablosu özkaynak kalemlerindeki hareketleri gösterir. Dolayısıyla, bahsetmiş olduğum yöntemle gerçeğe uygun değer değişimleri etkisi gelir tablosunda değil, özkaynaklarda yer alır. X şirketine yatırımım, 10 milyon TL’den 25 milyon TL’ye çıktığında, özkaynağım 15 milyon TL büyürken, 7 milyon TL’ye düştüğünde ise özkaynaklar 3 milyon TL azalacaktır.

Ancak bir uyarı yapmam gerekirse, hayatta her seçimin bir bedeli olduğu gibi, bu seçiminizin de bir sonucu var. Gün gelir değer farklarını özkaynaklarda takip ettiğiniz yatırımlarınızı satmak isterseniz, sattığınızda değer farklarının, bizim örnekteki 15 milyon TL değer artışı veya 3 milyon TL değer azalışının, hiçbir zaman gelir tablosuna yansımayacağını, özkaynakta biriken olumlu veya olumsuz farkın sadece birikmiş kar-zarar hesabına aktarılabileceğini bilin. Neyse ki, yatırımdan elde edeceğiniz temettü hala gelir tablosunda muhasebeleştiriliyor.

Gerçeğe uygun değeri sıkıysa bul

“Yatırımları gerçeğe uygun değerden tutalım da o değer nedir ….” dediğinizi duyar gibiyim. Bu sorunun geleceğini biliyordum. Size hemen akademik cevabı vereyim:

Gerçeğe uygun değer, karşılıklı pazarlık ortamında bilgili bir alıcı ile bilgili bir satıcı arasında bir varlığın el değiştirmesi veya bir borcun ödenmesi durumunda ortaya çıkması gereken tutardır.
Bizim X şirketi borsada işlem görüyorsa işimiz kolay. Bilançoda duran yatırımımızı her raporlama döneminde X hissenin borsa fiyatına göre güncelleyeceğiz. Ancak X şirketi borsada işlem görmeyen bir şirketse, baltayı taşa vurduk demektir. Bu durumda iş başa düşer ve yatırımın değerini Gerçeğe Uygun Değer Ölçümü Standardı TFRS 13’ü dikkate alarak bulursunuz.

Benim olsun, maliyetten olsun diyorsanız

Yeni TFRS/UFRS 9 (Finansal Araçlar) standardı, ancak çok istisnai durumlarda iştiraklerinizi maliyet değerinden tutmanıza izin veriyor. Eğer ki yatırımınızın gerçeğe uygun değerini tespit edebileceğiniz yeterli veri yoksa, bulunan değerler çok geniş bir aralıktaysa ve maliyetin de bu aralıkta en doğru tutarı yansıttığını düşünüyorsanız, o zaman maliyet tutarı bu yatırımın gerçeğe uygun değerini yansıtmaktadır diyebiliriz.

Sona gelmişken küçük hatırlatmamızı yapalım: Artık yeni Finansal Araçlar Standardı ile birlikte “… fazla paran varsa, at bir köşeye dursun …” diyemiyoruz, gerçeğe uygun değerinden takip ediyoruz. Umarım ki, 10 milyon TL’den köşe attığınız X hissenin değeri 25 milyon TL’ye çıkmıştır. Yoksa yandı gülüm keten helva.