Halk Bankası 80 yaşında
Halk Bankası’nın 80’inci yılı kutlanıyor. Halk Bankası önemli bir bankadır. Halk Bankası diğer bankalardan farklı bir bankadır. Özelliği olan bir bankadır.
Ben Mülkiye’de öğrenci iken Halk Bankası’nda çalışmaya başladım. Küçük sanayi kredileri müdürlüğüne kadar yükseldikten sonra DPT’ye geçtim. İmkan oldukça (tekrarlasam da) Halk Bankası’nın farkını, özelliklerini anlatmaya çalışırım.
“Sattığını sermayesinden ziyade emeğiyle istihsal eden veya bizzat istihsal ettiğini satan küçük ve orta çaplı üreticinin kredi ihtiyacını” diğer bankalardan temin edemediğini gören Herman Schulze Delitzsch (1808-1883) isimli bir Alman kooperatifçi, 1850 yılında Almanya’da ilk “Halk Kredisi Sandığı”nı kurdu. “Halk Sandıkları” Avrupa ülkelerinde hızla yayıldı. Zamanla bankaya dönüştü.
Tuna Valiliği sırasında Avrupa’da olanı biteni gören Mithat Paşa, 1863 yılında “Memleket Sandığı”nı kurdu. 1888 yılında “Menafi Sandıkları” kurulmaya başlandı.
Uzun bir aradan sonra, 1933 yılında Mustafa Kemal, ülkedeki küçük üreticinin ve esnafın kredi sorunlarını çözmek arayışında Avrupa’daki “Halk Sandıkları” modeline dayalı Halk Sandıkları ve Halk Bankası Kanunu'nu çıkarttı.
Avrupa’daki modeline göre Türkiye’de de mahalli müteşebbislerin, mahalli sermayeyle halk sandıklarını kurmaları, halk bankasının ise bir halk sandıkları merkez bankası gibi bu sandıkları desteklemesi öngörülüyordu.
Ama Halk Sandıkları ve Halk Bankası, 1938 yılında faaliyete geçebildi. Ankara, İstanbul ve İzmir’de kurulan Halk Sandıkları, bölgelerindeki, dokumacıların, küçük sanat kooperatiflerinin ve küçük üreticilerin üretimlerini destekledi.
1950’den sonra Celal Bayar ve Adnan Menderes, Halk Bankası’na ilgi gösterdiler, önem verdiler. Halk Bankası, Demokrat Parti iktidarı döneminde Küçük Sanat Kooperatifleri’nin, Esnaf Dernekleri’nin, Esnaf Kefalet Kooperatifleri’nin kurulmasını, ülkeye yayılmasını sağladı.
Küçük sanayiciyi, küçük sanat erbabını ve esnafı kredilendiren, küçük sanayinin çağdaş makinelerle tanışmasına imkân veren, küçük sanayiden KOBİ’ye geçişinin yolunu açan banka oldu.
Anadolu’da bugün gelişen, büyüyen imalat sanayinin temelinde Halk Bankası kredilerinin büyük payı vardır. Türkiye’de orta sınıfın güçlenmesinde, esnaflıktan üretime geçmesinde Halk Bankası kredileri etkili olmuştur.
Bugün sanayide en ileri aşamaya gelmiş Avrupa ülkelerinde bile halk bankaları küresel alanda ün yapmış dev bankalar yanında yaşamaya devam ediyor.
Avrupa ülkelerinde, Kuzey Afrika ülkelerinde ve Kanada’da halk bankaları (oralarda bunlara 'banque populaire' deniliyor) ekonominin, finans sisteminin önemli kuruluşları olarak faaliyetlerine sürdürüyor. Halk Bankası’nda çalışırken, esnaf derneklerinin esnaf kefalet kooperatiflerinin, küçük sanayi sitelerinin kuruluşunda görev ve sorumluluk üstlendim. Benim ilk kitabım halk bankaları ve halk kredisi üzerinedir.
(Halk Kredisi ve Türkiye’de Tatbii ki, Ege Matbaası, 1955)
Halk Bankası’nın 70’inci yılı kutlanırken Nusret Uzgören, Halit Taşçıoğlu, Rahmi Önen gibi ilk genel müdürlerinin, bankanın ve esnaf dernekleri ile kefalet kooperatiflerinin kurulmasında ve gelişmesinde emeği geçenlerin hatırlanması iyi olur. Çünkü kurum hafızası olmazsa, yıllar geçse de kurumsallaşma gerçekleşemez. Bunu unutmamak gerekir.
Halk Bankası’nın “misyonu” sona ermedi. Halk Bankası, diğer bankalarla aynı kulvarda rekabete girecek yerde, farklılığını korumak zorundadır. Kuruluş amacı doğrultusunda faaliyetini sürdürdüğünde, orta sınıfın üretime ve istihdama katkısının artmasını sağlayacaktır.