Hazine’den rekor borçlanma
Yılın ilk iki ayında hızla büyüyen merkezi yönetim bütçe açığı paralelinde, açığın finansmanı için Hazine tarafından gerçekleştirilen borçlanma da rekor kırdı. Bu yıl iki ayda 177 milyar lira nakit açığı verince Hazine, bunun finansmanı için 2022’dekinin 3,5 katı net borçlanmaya gitti.
Merkezi yönetim bütçesinin, harcamalarda aşırı artış, gelirlerde azalışa bağlı olarak rekor düzeyde açık verdiği bu yılın ilk iki ayında, açığın finansmanı için Hazine’nin gerçekleştirdiği net borçlanma da rekor kırdı. Hazine ve Maliye Bakanlığı, geçen yılın ilk iki ayında 99,8 milyar lira fazla veren merkezi yönetim bütçesinin bu yıl aynı dönemde 202,8 milyar lira açık verdiğini açıklamıştı.
Bakanlık, bu yılın ocak-şubat dönemine ilişkin bütçe finansman verilerini de açıkladı. Buna göre, geçen yıl ilk iki ayda bütçe emanetleri ve avans kullanımı sonrası 48,4 milyar lira nakit fazlası bulunan merkezi yönetim bütçesinde bu yıl aynı dönemde ise 177 milyar lira nakit açığı oluştu. Hazine bu açığın 10,3 milyar lirasını kasa-banka mevcudu ile karşılarken kalan finansman için 166,6 milyar liralık net borçlanmaya gitti. Bu yılki borçlanmanın 111,1 milyar lirası ocak, 55,5 milyar lirası şubat ayında gerçekleşti.
Hazine’nin ilk iki aydaki toplam net borçlanması geçen yılın aynı dönemindekinin yaklaşık 3,5 katı düzeyinde gerçekleşti. Geçen yılın aynı döneminde Hazine’nin toplam borçlanması 47,9 milyar lira olmuştu. Bu yıl ilk iki ayda 4,6 milyar lira tutarında dış borç ödeyip 52 milyar liralık yeni dış borçlanmaya giden Hazine’nin “net” dış borçlanması 47,3 milyar liraya geldi.
Bu kaynak da bütçe açığının finansmanında kullanıldı. İki aydaki net dış borçlanma geçen yılın eş dönemindekinin 4,1 katına ulaştı. 2022’nin ocak-şubat döneminde Hazine’nin net dış borçlanması sadece 11,5 milyar lira düzeyindeydi.
Ancak Hazine, bu yıl ocak ayındakinin aksine şubatta dış borçlanmada frene bastı. Ocak ayında 2,1 milyar lira geri ödemesine karşılık 50,5 milyar liralık yeni dış borç kullanımıyla net 48,4 milyar liralık dış borçlanmaya giden Hazine, şubatta ise 2,6 milyar liralık geri ödemeye karşılık 1,5 milyar liralık yeni dış borç aldı ve 1,1 milyar lira ile net ödeyici pozisyonunda kaldı.
Net 119 milyarlık iç borçlanma
Geçen yılın ilk iki ayında sadece 36,4 milyar lira olan Hazine’nin net iç borçlanması ise bu yıl aynı dönemde ise 119,3 milyar lira ile onun 3,3 katına ulaştı. Hazine bu yıl iç borçlanmayı esas olarak TL cinsi tahvil ihracı ile gerçekleştirdi. Eski TL tahvil ihraçlarından vadesi gelenler dolayısıyla iki ayda 28,5 milyar liralık geri ödeme yapan Hazine, aynı dönemde bu kağıtlarla 165,8 milyar liralık yeni borçlanmaya gitti.
Böylece Hazine’nin TL tahvil ihracıyla yoluyla yaptığı net iç borçlanma iki ayda 137,2 milyar liraya ulaştı. TL cinsi Hazine bonosu ihraçları dolayısıyla iki ayda 18,9 milyar liralık geri ödeme gerçekleştiren Hazine, aynı dönemde bu kağıtlarla sadece 938 milyon liralık bir yeni ihraç gerçekleştirdi. Böylece Hazine, ilk iki ayda TL cinsi bonolarda 18 milyar lira ile net ödeyici pozisyonunda kaldı. Hazine, bu dönemdeki iç borçlanmasında döviz cinsi tahvil ya da bono ihracı yapmadı.
2022’deki sıçrama
Merkezi yönetim bütçesi 2022 yılının tümünde 139,1 milyar lira açık vermiş, nakit açığı ise 147,8 milyar lira olmuştu. Buna karşılık Hazine, 2022 yılının tümünde önceki yıldakinden 3 kat daha fazla ve bütçe nakit açığının üç katı olmak üzere toplam net 469,4 milyar liralık iç ve dış borçlanmaya gitmiş, yasal limitin aşılması ekonomi çevreleri ve siyasi arenada tartışmalara yol açmıştı.
Bu borçlanmanın da 254,9 milyarlık kısmı son üç ayda yapılmıştı. Geçen yıl açık farkla tüm yılların rekorunu kıran Hazine iç borçlanmasının 95,8 milyarı dış, 372,6 milyarını ise iç borçlanma idi.
Önceki yıllarla karşılaştırıldığında 2022’deki Hazine borçlanması rekor bir düzeyi ifade ediyor. 2006’da 8,6 milyar lira ile net ödeyici konumunda bulunan Hazine’nin yıllık net borçlanması 2007-2018 döneminde 6,4 milyar lira ile 83,6 milyar lira arasında iniş çıkışlı bir seyir izlemiş, 2019’da 157,1 ve 2020’de 246,9 milyar lira olmuş, 2021’de 116,5 milyar liraya düşmüştü.
Hazine bu yıl ne kadar borçlanabilir?
4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un 5’inci maddesi, yıl içinde bütçe açığı tahmini kadar net borçlanma yapılmasına izin veriyor. Bu limitin yüzde 10’a kadar artırılabileceği de hükme bağlanıyor. 2023 yılı merkezi yönetim bütçesinde öngörülen açık 660 milyar lira düzeyinde.
Buna göre Hazine’nin bu yılın tümünde 726 milyar liraya kadar yasal borçlanma limiti bulunuyor. Öte yandan, ocak ayında söz konusu yasaya eklenen geçici bir madde ile Hazine’ye, 2023 yılında yeni konut alacak vatandaşların taksit ödemelerine katkı için bankalara aktarılmak üzere genel bütçe gelirlerinin yüzde 5’i kadar ayrıca borçlanma yetkisi tanındı.
Aynı geçici maddeye göre Cumhurbaşkanının bu tutarı bir kata kadar artırma yetkisi de bulunuyor. Hazine’nin kendisine tanınan tavan içinde yetkisini sonuna kadar kullanması durumunda toplam borçlanması, 1 trilyon lirayı aşabilecek.
2022’nin rekoru kırılabilir
Bu yılın daha ilk iki ayında 166,6 milyar liraya ulaşan net borçlanma, 2020 ve 2022 hariç tüm yıllardaki toplam yıllık hacmin üzerine çıkmış bulunuyor. Bütçe açığındaki hızlı büyümenin depremlerin ve genel seçimlerin yol açtığı ek kaynak ihtiyacı ile daha da ivme kazanacak olması nedeniyle Hazine’nin bu yılın tümündeki borçlanmasının 2022 yılındaki rekor düzeyi de fazlasıyla aşacağı bekleniyor.