İzmir ekonomisi çok kaybetti
İzmir ekonomisi tam canlanmışken 1980’lerden sonra yavaşlamanın başlamasının değişik nedenleri var.
1980-92 yılları arasında yüksek enflasyon, işletmelerin işletme sermayesi ihtiyaçlarını durmadan artırırken, yüksek faiz oranları bu ihtiyacın giderilmesini çok pahalı bir hale getirdi.
Bu durum bir yanda yatırımların yeterince artmasını, diğer yanda teknolojik gelişmeyi engelledi.
1980’den sonraki devrede Kula Mensucat, İzmir Yün, Sezak Halı, İzmir Elektronik, Karaoğlu Madeni Eşya, İmesko Madeni Eşya, Yupi Tavukçuluk, Aykent Gıda, Kent Lastikleri, Metaş gibi İzmir’in hatta Türkiye’nin en büyük firmaları arasında bulunan firmalar faaliyetlerine son vermek zorunda kaldı. Metaş, 1992 yılında, devletin büyük yardımıyla tekrar çalışır hale geldi ama olmadı. Kula Mensucat da sahip değiştirerek 1990 yılından itibaren tekrar faaliyete geçti ama o da olmadı.
İzmir’in havasından mıdır, suyundan mıdır bilinmez, İzmirliler çok başarılı kuruluşlar ortaya çıkarıyor. Tepeye tırmanıyor, ama tepede bir türlü duramıyor.
Bir zamanlar Türkiye’nin en “kral” tekstil işletmesi İzmir’deki “Kula” fabrikasıydı. Sait Çolak’a ait bu işletme bugün ortalıkta yok. Hacı Ahmet Tatari’nin Taç Sanayi, işinde “bir numara”ydı. Bugün yok. Türkiye’ye kaliteli halıyı Osman Sezik’in “Sezak Halısı” tanıttı. Sezak kalitenin ismiydi. Bugün yok. Yılmaz Adıgüzel Türkiye’nin en modern yağ tesisi “Altınyağ”ı kurmuştu. Bugün ismi unutuldu. Melih ve Ergün Özakat BMC, Ege Otomotiv ve Egebank’tan oluşan bir imparatorluğun başındaydı. Bugün imparatorluk dağılmış durumda. Raşit Özsaruhan, Metaş gibi Türkiye’nin en büyük demir çelik tesisini ortaya çıkardı. Sonra Metaş’ın başına gelmeyen kalmadı. Aslan Önen, Avrupalı üreticilerin hayran olduğu Raks tesislerini kurdu. Tepeye çıkardı. Tepede duramadı.
Acaba İzmir’in havası veya suyu mu firmaları kurutuyor?
Bugünkü kuşak unutuyor. Cumhuriyet öncesi ve Cumhuriyet sonrası İzmir’de önemli girişimler ortaya çıkmıştı.
Cumhuriyet dönemi basında İzmir’de Tahirbeyzadeler, Hacı Veliler, Balcı Osman Efendiler varmış. Avrupalı tüccarlar, Levantenler İzmir’de önemli işler yapmış. Giraud, Whittall ve La Fontaine aileleri bunların bilinenleri.
Sonra Filibeli Hacı Süleyman Efendi, Alanyalızadeler, Mehmet Necip Kilimci, eczacı Esad Bey, şekerci Galip Efendi, Uşakizadeler dönemi başlamıştı. Onları Alaiyelizade Halim Bey, Osman Akça, Süleyman Ferid Eczacıbaşı, Abdullahoğlu Nuri Sevil, Alpaslan Beşikçioğlu, Avni Nuri Meserretçi, Şevket Filibeli, Çolakzadeler, Gallia ailesi, Giraud ailesi, Bohor Avram Gomel ailesi, Giyudici ailesi, İkballer, Kibarlar, Ulukartallar, Piyale ailesi, Tatari ailesi izledi.
Dahası da var. Bedri Akgerman, Mehmet Karaoğlu, Osman Kibar, Mücahit Büktaş, Talat Muşkara, Sadi Aral, Cezmi Kutsay, Mehmet Karagözoğlu, Mustafa Komili, Hayrettin Yorgancıoğlu, Mazhar Zorlu, İsmail Karagözoğlu, Yusuf Tanık, Hakki Balcıoğlu, Şerif Remzi Reyent, Selahattin Sanver ve Selçuk Yaşar İzmir’in başarılı işadamları oldu.
Cumhuriyet’ten önce İzmir’de altı Fransızca, üç Yunanca, iki Türkçe ve iki Yahudi dilinde gazete yayımlanırmış. Cumhuriyet’ten sonra İzmir’de “Yeni Asır” yayımlanmaya başlamış. 1940’larda 1950’lerde Haydar Rüştü Öktem “Anadolu”yu, Dündar Soyer “Sabah Postası”nı, Adnan Düvenci “Demokrat İzmir”i, Nihat Kürşat “Ekspres”i, Süha Suküti Tükel “İzmir Ticaret” gazetesini yayımlamış. “Sabah Postası”, “Demokrat İzmir” ve “Ekspres” şimdi çıkmıyor. Haluk Cansın’ın başında bulunduğu günlük ekonomi gazetesi “Rapor” kapandı. “Yeni Asır” sahip değiştirdi. Ne iyi ki, 1942’den beri yayınlanan İzmir Ticaret’in yayını devam ediyor. Her gün okuyorum.