Mevduatta rekor liralaşma

Naki BAKIR
Naki BAKIR MAKRO BAKIŞ naki.bakir@dunya.com

Tüm illerin mevduat hacmi içinde dövizin payında dramatik düşüşler yaşanan 2022, mevduatta “Liralaşma”- nın hızla arttığı bir yıl oldu. Yurt içi yerleşiklerin bankacılık sektöründeki toplam mevduatında döviz hesaplarının TL cinsinden tutarının aldığı pay, döviz kurlarında yatay seyir ve enflasyondaki artış ivmesinin de etkisiyle önceki yıla göre 20 puana yakın düşüş gösterdi.

BDDK verilerine göre 2022 yılında yüzde 66 büyüyerek 8 trilyon 253,7 milyar lira olan toplam yurt içi mevduatın 4 trilyon 659 milyarını TL, 3 trilyon 594,6 milyar liralık bölümünü ise döviz cinsi mevduatlar oluşturdu. Önceki yıla göre TL mevduatlar yüzde 154,2 ile enflasyonun çok üzerinde artarken, döviz mevduatının TL cinsi tutarındaki büyüme yüzde 14,5’te kaldı.

2022 yılında TÜFE bazında yüzde 64,27 olan enflasyona indirgendiğinde TL mevduatlarda “reel” bazda yüzde 54,8 artış olurken, döviz mevduatlarının reel olarak yüzde 30,3 gerilediği belirlendi. Bu gelişmelerle toplam yurt içi mevduat hacminde dövizin önceki yılın sonunda yüzde 63,2 olan payı, 19,6 puan düşerek 2022 sonunda yüzde 43,6’ya indi.

“Liralaşma”da en önde koşan iller''

2022 yılında döviz mevduatının toplam mevduat hacmi içindeki payı tüm illerde geriledi. Söz konusu oranın 33,4 puanlık düşüşle yüzde 74,2’den yüzde 40,7’ye indiği Karabük, “liralaşma”da başı çekti. Bu ili 28,9 puanlık düşüşle Gaziantep, 24,3 puanlık düşüşle Kastamonu, 23,2 puanlık düşüşle Bursa, 22,9 puanlık düşüşle Denizli izledi.

Mevduatta liralaşma ivmesinin en az olduğu il ise geçen yıl döviz mevduatı artış oranında birinci olan Kilis. Bu ilde söz konusu oran geçen yıl sadece 1,8 puan geriledi. En çok mevduata sahip olan üç büyük ilde de dövizin payında ciddi düşüşler yaşandı. Mevduatta dövizin payı İstanbul’da 21,3 puanlık düşüşle yüzde 46,5’e, Ankara’da 16,8 puanlık düşüşle yüzde 38’e, İzmir’de 17,1 puanlık düşüşle yüzde 43,4’e indi.

Dövizin payının daha yüksek olduğu 5 il kaldı

Toplam mevduat içinde dövizin payının daha yüksek olduğu il sayısı 2022’de 5’e geriledi. 2021 sonu itibariyle 64 ilin mevduat hacminde döviz hesapları daha büyük paya sahip bulunuyordu. 2022 sonu itibariyle Aksaray, yüzde 57,7 ile bu oranın en yüksek olduğu il oldu. Nevşehir ve Yozgat’ta yüzde 53,5, Kırşehir’de yüzde 52,1, yoğun yabancı kökenli nüfusa sahip Antalya’da yüzde 51,5 olan mevduatta dövizin payı, Kütahya’da ise yüzde 50 düzeyinde gerçekleşti. Diğer tüm illerde TL mevduatı dövizi geçerken, toplam mevduatı içinde dövizin en az pay aldığı ilin ise yüzde 19,4’le Bitlis olduğu belirlendi.

Mevduatın dörtte üçü 3 büyük ilde

 Toplam yurt içi mevduatın yaklaşık dörtte üçü, nüfus ve ekonomik büyüklükleri dolayısıyla üç büyük ilde yer alıyor. İstanbul 1 trilyon 964,1 milyar lira ile toplam yurt içi TL mevduatın yüzde 42,2’sine, 1 trilyon 707,8 milyar lira ile toplam döviz mevduatının yüzde 47,5’ine ve toplam 3 trilyon 671,8 milyar lira ile toplam yurt içi mevduatın yüzde 44,5’ine sahip. Yurt içindeki toplam TL cinsi mevduatta yüzde 17,4, döviz mevduatında yüzde 13,9 ve toplamda yüzde 15,9 payla Ankara ikinci sırada.

Daha sonra üç kategoride de yüzde 5,5 payla İzmir geliyor. Sırasıyla Antalya, Bursa, Kocaeli, Adana, Konya, Muğla, Mersin en fazla mevduata sahip iller. Toplam yurt içi mevduatın 6 trilyon 554,7 milyar liralık bölümüne sahip bu on ilin payı yüzde 79,4’e ulaşıyor. En az mevduata sahip iller ise 1,9 milyon lira ile Bayburt, yaklaşık 2 milyon lira ile Ardahan, 2,8 milyonla Kilis, 3,1 milyonla Hakkâri ve 4,3 milyon lira ile Gümüşhane.

Toplam mevduat artışında Ankara birinci

İllerin mevduatında önceki yıla göre oransal artışta ise tablo değişiyor. Mevduat hacminde 27 milyar lira ile 30’uncu, TL mevduatta ise 14,6 milyarla 32’nci sırada yer alan Kastamonu, 2021’e göre TL oransal artışta yüzde 236 ile başı çekiyor. TL mevduattaki yıllık artışta bu ili yüzde 207,5 oranıyla Gaziantep, yüzde 180,3’le Ankara izliyor.

Döviz mevduatındaki oransal büyümede ise toplamda küçük paya sahip illerden Kilis yüzde 55,1’le birinci olurken, bu ili yüzde 41,7 ile Ankara yüzde 40,9’la Antalya izledi. TL ve döviz toplamında mevduat artışında ise en fazla hacme sahip ikinci il olan Ankara yüzde 104,4’lük büyüme ile ilk sırada yer aldı. Bu ili çok az mevduatı bulunan illerden Bitlis yüzde 92,6 oranıyla izlerken, Kastamonu yüzde 84,6 ile mevduat hacmi oransal bazda en çok artan üçüncü il oldu.

Kişi başı TL’de Ankara, dövizde İstanbul

İllerin mevduat hacmi nüfusa oranlandığında tablo farklılaşıyor. Kişi başına ortalama Türk Lirası mevduat miktarında Ankara 141 bin 403 lira ile birinci olurken, onu 123 bin 988 TL ile İstanbul, 62 bin 60 lira ile Muğla, 57 bin 712 lira ile İzmir izliyor.

Kişi başına döviz mevduatının en yüksek olduğu il ise 107 bin 808 lira ile İstanbul. Sıralamada daha sonra 86 bin 645 lira ile Ankara, 51 bin 75 lira ile Antalya, 44 bin 979 lira ile Muğla ve 44 bin 337 lira ile İzmir geliyor. İl bazında toplam mevduatın (TL + döviz) kişi başına düşen ortalama miktarında da İstanbul 231 bin 795 lira ile ilk sırada yer alıyor, Ankara 228 bin 49 lira ile ikinci, Muğla 107 bin 39 lira ile üçüncü, İzmir 102 bin 49 lira ile dördüncü, Antalya 99 bin 158 lira ile beşinci sırada.

Kişi başına toplam mevduatın en düşük olduğu iller ise 10 bin 492 lira ile Ağrı, 10 bin 718 lira ile Muş, 10 bin 805 lira ile Şırnak, 11 bin 86 lira ile Hakkâri ve 12 bin 837 lira ile Van Marmara’nın mevduatı, Doğu’nun 32 katı Mevduatın coğrafi bölgelere göre dağılımı çarpıcı sonuçlar veriyor.

Nüfusun yüzde 31’inin yaşadığı Marmara, TL ve döviz cinsinden toplam 4 trilyon 362,1 milyar lira ile toplam yurt içi mevduat hacminde yüzde 52,9 pay alıyor. Bölgesel bazda onu 1 trilyon 705,8 milyar lira ve yüzde 20,7 payla İç Anadolu izliyor.

Ege bölgesi 841,1 milyar liralık mevduat ve toplamda yüzde 10,2 payla üçüncü sırada. Akdeniz bölgesinin 653,9 milyar lira ile toplamda yüzde 7,9, Karadeniz’in 340,5 milyarla yüzde 4,1, Güneydoğu’nun 215,5 milyarla yüzde 2,6 ve Doğu Anadolu’nun 134,8 milyarla yüzde 1,6 payı bulunuyor. Toplamda en büyük paya sahip Marmara bölgesinin mevduatı, en az mevduatı olan Doğu Anadolu’nun 32,3 katı düzeyinde bulunuyor.

En çok döviz mevduatına sahip bölge olan Marmara, bölge mevduatı içinde dövizin payında da başı çekiyor. 2022 sonu itibariyle le 3 trilyon 594,6 milyar lira olan toplam döviz mevduatının 1 trilyon 994,2 milyar lira ile yüzde 55,5’i bu bölgeye ait.

Toplam döviz mevduatının yüzde 18,9’u İç Anadolu, yüzde 10’u Ege, yüzde 8,1’i Akdeniz, yüzde 3,8’i Karadeniz, yüzde 2,3’ü Güneydoğu ve yüzde 1,4’ü Doğu Anadolu’da. Anılan tarih itibariyle Marmara’nın toplam mevduatı içinde dövizin payı yüzde 45,7 düzeyinde bulunuyor. Bölge mevduat hacminde dövizin payının en yüksek olduğu Marmara’yı yüzde 44,6 ile Akdeniz, yüzde 42,7 ile Ege, yüzde 40,5’le Karadeniz, yüzde 39,8’le İç Anadolu, yüzde 38,4’le Doğu ve yüzde 37,5’le Güneydoğu izliyor.

2022 sonu itibariyle ülke genelinde kişi başına ortalama 55 bin 19 lira TL mevduat, 42 bin 449 lira döviz döviz mevduatı ve 97 bin 469 lira toplam mevduat düşüyor.

Marmara bölgesi kişi başına 90 bin 26 lira TL mevduat, 75 bin 819 lira döviz mevduatı ve 165 bin 846 lira toplam mevduatla ilk sırada yer alıyor. Bu bölgeyi sırasıyla İç Anadolu, Ege, Akdeniz, Karadeniz, Güneydoğu ve Doğu Anadolu izliyor. Kişi başına ortalama (toplam) mevduat miktarının en yüksek olduğu Marmara ile bu miktarın 20 bin 469 lira ile en düşük olduğu Doğu Anadolu arasında 7,1 katlık fark bulunuyor.

Yazara Ait Diğer Yazılar Tüm Yazılar