Öncelik hangisinde: Stratejik planlama mı, bütçe planlama mı?

Yeniden "kriz" kelimesinin telaffuz edilmeye başlandığı bugünlerde stratejik planlama - bütçe planlama kavramlarını bir kez daha hatırlatmak da fayda var.

Strateji kelimesinin birçok tanımlaması olmakla birlikte ben size işletmeyi ilgilendiren manada birkaç tanım vereceğim: Strateji; "işletmenin iç kaynakları ve kabiliyetleriyle dış çevrenin fırsat ve tehditleri arasında uyum sağlayacak faaliyetler" dir. (Hofer ve Schendel in tanımı - Dinçer, 1998:7). Bir başka tanımda ise "İşletmede uzun dönemli amaç ve hedefleri belirleme ve bu amaçları gerçekleştirebilmek için ihtiyaç duyulan kaynakları tahsis ederek uygun faaliyet programlarını hazırlama" (Chandler) olarak tanımlanmaktadır.

Tanımdan da anlaşılacağı gibi strateji ve planlama kavramları iç içe geçmiş iki kavramdır. Strateji uzun süreli seçimler ve amaçlarla ilgilidir. Plan ise amaçlara ulaşmak için araçlar ve yolların kararlaştırılması ve kabaca neyin nasıl yapılacağının saptanmasıdır. Plan kavramı genel olarak strateji, politika, yöntem ve program olarak izah edilen bütün kavramları kapsamına almaktadır. Çünkü plan işletmenin çevresiyle veya çevresel gelişmesiyle sıkı sıkıya ilgilidir. Bu yönü onu stratejiye iyice yaklaştırır. Planda da stratejide olduğu gibi bir risk ve belirsizlik derecesi mevcut bulunmaktadır.

Yukarıdaki kavramların önemini vurgulamak için sizinle bir hikâye paylaşmak istiyorum: "Yeni atanan yöneticiye yerine geldiği önceki yönetici tarafından üç mektup verilir. Ve bu üç mektubu bir kriz ile karşılaştığında teker teker açmasını ister. Atanmasından kısa bir süre sonra yönetici bir kriz ile karşılaşır ve ilk zarfı açarak içerisinde bir tavsiye olan kâğıt bulur. Bu kâğıdın üzerinde şöyle yazmaktadır; "Kendinden önceki yöneticiyi suçla". Bu tavsiyeye uyar bu şekilde ilk krizi atlatır. İki sene sonra daha büyük bir kriz ile karşılaşır ve ikinci zarfı açarak içindeki tavsiyeyi okur; "yeni bir stratejik planlama sistemini uygula" demektedir. Tavsiyeyi tutar, bu kriz de kolayca atlatılmıştır. Ancak beş yıl sonra yeni bir krizle daha yüz yüze gelir ve emin adımlarla gider üçüncü ve son zarfı açar ve içerisindeki son tavsiyeyi okur; "Üç Zarf Hazırla." (Stockport, 2000: 45):

Biz hazırda beklettiğimiz zarflarımızın olmadığını varsayarak-bilerek stratejik planlama ve bütçe planlama ile ilgili yazımıza devam edelim.

2008 yılında yayınlanan İşletmelerde Bütçe Yönetimi adlı kitabımın giriş bölümünde bütçenin tanımını şöyle yapmıştım: "Türkiye'deki ve dünyadaki son gelişmeler ve hızlı değişiklikler şirketleri stratejik planlama yapmaya itmektedir. İşletmede yapılan ve uygulanan tüm plan, proje bütçe ve programlar, stratejik planın ışığında geliştirilir. Bütçe, stratejik planı destekleyen ve işletmenin gelecek faaliyet yılındaki departmantal hedefleri ve bu hedefleri gerçekleştirecek araçları belirten planın sayısal ve parasal ifadesidir." Bütçelemenin stratejik planla bağlantısı şu noktada kurulabilir: Bütçeleme, stratejik planın yürütülmesine yönelik kaynakların sağlanması ve finansman biçimlerini belirler. Mali portreyi ihmal eden bir planlama faaliyeti ise takdir edersiniz ki gerçekleştirilemez.

Bütçelemenin temel amaçları arasında planlama, uyumlaştırma, haberleşmeyi sağlama ve yürütmenin denetimi yer almaktadır. Stratejik planlamada ise; "Şu an neredeyiz?", "Nerede olmayı istiyoruz?", "Gelişmemizi nasıl ölçebiliriz?", "Olmak istediğimiz yere nasıl ulaşabiliriz?", "Gelişmemize yönelik yol haritamızı nasıl saptayabiliriz ve denetleyebiliriz?" sorularına yanıt ararken aslında bütçelemenin temel amaçlarına paralel hareket edildiğini daha net görüyoruz.

Bütçeler stratejik planda yer alan vizyon, misyon, stratejik hedefler ve amaçlarla uyumlu olmalı ve stratejik planlamaya dayalı hazırlanmalıdır. Dolayısıyla birinin diğerinden daha önemli olması gibi bir durum söz konusu değildir.

Stratejik planlama iyi bir bütçeleme ile başarıya ulaşır. Diğer yandan iyi bir stratejik plan bütçelemenin başlangıç noktasını oluşturacağından işletmeyi başarıya ulaştıracaktır.