Pinpon topu!
Her salı akşamı TRT Türk'te ekrana gelen İktisat Tartışmaları programında geçen gün Türkiye İstatistik Kurumu Başkanı Ömer Toprak'ı konuk ettik. Her program için olduğu gibi yine sokak röportajları yaptık ve vatandaşlara TÜİK'in oluşturduğu verileri nasıl değerlendirdiklerini sorduk. Hiç kimseye "enflasyon oranları hakkındaki yorumunuz nedir" şeklinde bir soru yöneltmedik aslında; ama, sanki soru yalnızca enflasyon içinmiş gibi algılandı. Çoğunluk da enflasyona ilişkin verileri inandırıcı bulmadığını söyledi.
Enflasyon oranlarına dönük eleştirilerde artık simge haline gelen bir ürün var ve bu ürün yine ön plana çıktı: Pinpon topu!
TÜİK'in enflasyon hesabını pinpon topu gibi kimsenin kullanmadığı ürünleri dikkate alarak yaptığı dile getirildi. Peki bu eleştiri ne kadar haklıydı?
Başkan Ömer Toprak, yayın sırasında halk röportajı bandını gülümseyerek izledi ve daha sonra bu eleştirilere açıklık getirdi. TÜFE kapsamında 400'ün üstünde madde yer alıyordu ve bunlar arasında pinpon topu yoktu. Ayrıca, zaman zaman ileri sürüldüğü gibi deve eti de yoktu, ördek eti de. TÜFE kapsamına hangi mal ve hizmetlerin gireceği, hanehalkı tüketim harcamaları anketiyle belirlenen harcamalara göre kararlaştırılıyordu. Herhangi bir mal ve hizmet, toplam harcamada binde bir düzeyinin üstünde paya sahipse kapsama alınıyordu. Yani günün birinde Türk halkı yoğun biçimde pinpon, tenis ya da golf oynamaya merak sarar, raket ve top satışları da patlama gösterirse, onlar da o zaman kapsama alınacaktı. Ama şimdilik öyle bir durum yoktu.
TÜİK Başkanı Toprak'ın dile getirdiği başka bir örnek daha var; soba borusu. Bazı kesimlerin, "artık soba borusunu kim kullanıyor, bunun TÜFE'de olmaması gerekir" dediğini anımsatan Toprak, Türkiye'de nüfusun önemli bir bölümünün hala kırsal kesimde yaşadığına, ayrıca bazı kentlerde doğal gaz olmadığına dikkat çekti ve "Soba borusu kullanılmıyor değil ki kapsamdan çıkarılsın" görüşünü dile getirdi.
Fiyat endeksleri kapsamında hangi mal ve hizmetlerin bulunduğu, kamuoyunun bilgisine açık. Üstelik, hangi fiyatların esas alındığı da… Bu verilere nasıl mı ulaşılıyor?
"tuik.gov.tr" sayfasından "istatistikler" başlığı altındaki "enflasyon ve fiyat"tan "tüketici fiyatları endeksi"ni seçip, "veri"yi tıklamak ve "2003 temel yıllı tüketici fiyatları endeksi"ne girip, "madde sepeti ve ortalama madde fiyatları"nı açmak yeterli.
TÜİK Başkanı Toprak, açıkladıkları enflasyon oranlarının Türkiye için bir ortalama verdiğini, her kesimin enflasyonu farklı düzeyde hissetmesinin normal olduğunu da özellikle vurguladı.
Ya revize, ya bir buçuk yıl gecikme
TÜİK Başkanı Ömer Toprak'a 2009'un son çeyreğine ilişkin GSYH büyüklüğü açıklanırken 2008 yılı ve 2009'un ilk üç çeyreğine ilişkin verilerin revize edilmesine dönük eleştirilerle ilgili görüşünü de sorduk. Toprak, bu konudaki görüşünü "GSYH verisi kuyruklu yıldız gibidir, kuyruğun tümünü görmeden rakam kesinleştirilemez" şeklinde özetledi.
TÜİK Başkanı'na göre, GSYH gibi verilerde hiç revizyona gitmeden açıklama yapmak da mümkün aslında. Ama revizyonsuz açıklama yapmanın da "küçük" bir sakıncası var. Çünkü böyle bir durum üç ay gecikmeyle değil, ancak bir buçuk yıl gecikmeyle açıklama yapıldığı takdirde mümkün olabiliyor.
Ömer Toprak, milli gelir gibi verilerde revizyonun yalnızca Türkiye'de söz konusu olmadığına, tüm ekonomilerde bu tür revizyonlar yapıldığına da dikkat çekti. Toprak, "Bazı verilerin revize edilmesi değil, aslında edilmemesi eleştiri konusu olmalı" diye konuştu.