Rezerv para tartışmaları
Yaşanan kriz sonrası Çin ile ABD arasındaki işbirliği kadar, rekabette arttı. ABD ekonomisi kriz sonrası teklerken, Çin eski oranları yakalayamasa da, büyümeye devam etti. Nitekim bu yılın ilk çeyreğinde ABD yüzde 1.6 oranında büyürken, Çin yüzde 7.5 oranında büyüdü. Çin’in büyüme trendi ülkeyi aynı zamanda dünyanın en büyük petrol ithalatçısı ülke konumuna gelmesine de neden oldu. Eylül ayı verilerine göre Çin'in günlük petrol tüketimi üretim miktarının 6.3 milyon varil üstüne çıktı. Merak edenler için yazalım, ABD'de günlük tüketim ile üretim arasındaki fark 6.1 milyon varil.
Çin, ekonomisi bu kadar hızlı büyümeye devam ederken, bir de enerjinin petrol tarafındaki ithalatı da hızla artmaya başlayınca ve bunun yanında uluslararası likidite hacminin ABD Merkez Bankası (Fed)’in politikalarına bağımlılığı da iyice belirginleşince yeni arayışlara girişti. Bu arayışın odağında ki kavram ise Rezerv Para oldu.
Aslında Rezerv Para tartışması yeni değil, 2008-2009 yıllarında kur savaşları sırasında kısmen gündeme geldi. Anımsarsanız 2009 yılında, AB’nin “Uluslar Üstü Parası (kavram bana ait)” euro ile Çin’in ulusal parası Rembinmi’nin rezerv para olması için bir atak yapıldı. Bu atak döviz kurunu belirlemeye yönelik olarak hangi sistemin uygulanacağı tartışmaları sırasında IMF ve Dünya Bankası üzerinden devam etti. Ancak 2009 yılı sonrasında AB’de krizin derinleşmesi ve borç yükünün krizin yönünü belirlemeye başlaması, AB’nin bu konuda öne çıkmasını engelledi.
Rezerv para olmak neden bu kadar önemli, neden ülkeler paralarının rezerv para olmasını ister? Bu sorulara basit yanıtlar vererek başlayalım:
Cebinizde tuttuğunuz banknotun TCMB’ye maliyeti çok düşüktür, kağıt ve mürekkep parasıdır. TCMB yarattığı banknotlarla büyük bir satın alma gücü yaratır. Bu aradaki farka senyoraj ya da hükümranlık hakkı diyoruz. İçinizden şöyle bir şey geçirebilirsiniz, TCMB daha çok para yaratsın, daha çok satın alma gücü elde edelim. Bu fikir ilk önce cazip olabilir. Ancak ekonomide üretilen mal ve hizmetlerin değerinin üzerinde para yaratırsanız, fiyatlar artar, bir ekmek için bir çuval banknot götürmek zorunda kalırsınız. TCMB özellikle 2006’dan bu yana bu konuda hassas davrandığı için Türkiye tek haneli enflasyon oranları ile yaşamaya başladı.
Şimdi Merkez Bankası ile yaratılan emisyon (para miktarı) arasındaki ilişkiyi biraz daha açalım. Ülkenizin parasını sadece kendi ülkenizin vatandaşları değil, tüm dünya ülkelerinin vatandaşları istiyor olsun. ABD doları böyle bir para. Bundan dolayı Fed, sadece ABD ekonomisi için değil, tüm ülkeler için dolar yaratıyor. Dolayısıyla senyoraj geliri yüksek. Fed pamuk (dolar pamuktan yapılır) ve mürekkep maliyetine katlanarak kendi ekonomisi için çok büyük bir satın alma gücü yaratır.
Uluslararası dış ticaretin önemli bir kısmı ABD doları ile yapılır. Yani Rusya’dan doğalgaz alsanız, ABD’den cep telefonu alsanız da, size ABD doları gerekir. Bundan dolayı daha çok ihracat yapmalısınız ki, elinize dolar geçsin onunla ithalat yapabilesiniz. Yeteri kadar ihracatınız yapamadı iseniz, elinde dolar olanlara bizim ülkeye gelin, siz yüksek faiz verelim demek zorunda kalırsınız (Buna da sermaye hareketi denir). Hangi taraftan giderseniz gidin kapılar ABD’ye açılır, çünkü ancak ABD doları ile her yerde mal ve hizmet satın alabilirsiniz, borçlarınızı ödeyebilirsiniz. Bundan dolayı da ülkelerin merkez bankaları rezerv biriktirir. Bunun da önemli bir kısmı yine ABD Doları'dır.
Şimdi Çin bunu değiştirmeye yelteniyor. Çünkü rezerv para pastası büyük. 2013 yılı Eylül ayı itibari ile ülkelerin rezerv para gücü aşağıdaki tabloda.
Çin, dünyanın en büyük ikinci ekonomisi olmasına karşın bu tabloda yok. Şimdi bu tabloya girmek istiyor. Çin’in payına göz diktiği ülke ise ABD. Çünkü geçtiğimiz günlerde AB ile, mart ayında da Brezilya ile, karşılıklı olarak dış ticaretin bir kısmını ulusal para cinsinden yapma konusunda anlaştılar. Bunun için para takası yapmaya karar verdiler. Bu girişimler Çin’in rezerv paradan pay almasını sağlar mı? Biraz zor.
Yanıtımı bir başka yazıda açacağım.
