Skinner Kutusu

Murat BERK
Murat BERK UZMAN GÖRÜŞÜ

Sanırım en az bilinen fakat yaşadığımız çağı en fazla etkilemiş kişilerden biri de hayvanların ve insanların özgür iradeye sahip olmadığını iddia eden B.F Skinner'dır. Skinner çalışmalarında hayvanların ödüller ve cezalarla belirli bir davranış sergilemek üzere eğitildiği bir kafes (Skinner Kutusu) kullanır. Bu kafeste yaptığı deneyler sonucunda Skinner, özgürlüğün hatta bilinçli olma duygusunun aslında psikolojik bir yanılsama olduğu tezini ortaya koyar.

Skinner’in daha az bilinen özelliği ise 1948'de ütopyacı bir roman olan Walden Two'yu yazmış olmasıdır. Bu kitap hiçbir zaman Orwell'in 1984’ünün ya da Huxley'in Cesur Yeni Dünya'sının şöhretinin yanına yaklaşamasa da günümüzde moda olan bazı anlayışların izlerini daha o dönemden yakalamıştır. Kitapta, bireylerin artık birçok konuya ilgi duymamaları sonucunda yaşadıkları çevreyle ilgili birçok sorumluluk, “uzman” kişilere devredilmiştir. Skinner bu kitapla insanların, alternatiflerden haberdar olamadığı ve kendileri yerine başkalarının sorumluluk almalarını beklediği bir bilimkurgu dünyası yaratır. Bu durum büyük ölçüde gerçek yaşamı ve piyasalarda gördüklerimizi çağrıştırıyor.

Mesela iyimser ve risklerin vurgulanmadığı “uzman” yorumlardan geçilmeyen, ABD ile birçok borsa endeksinin tarihi rekorlar kırdığı bir zamanda, daha küçük ölçekli hisse senetlerinden oluşan Russell 2000 endeksinin zayıflığına işaret etmiştik. Nitekim geçen hafta bu endeks 200 günlük ortalamasının altına sarktı. Kimi tanımlamalarda 200 günlük ortalamanın altına geçen piyasaların, ayı piyasasına girdiği kabul edilir.

Daha önce bahsettiğimiz bir diğer konu da volatilitelerin düşüklüğüydü. İki hafta önce bu konuya dikkat çektiğimiz “Kaçan Uykular” başlıklı yazımız itibariyle volatilite endeksi Vix yüzde 50 civarı yükselmiş durumda. Küresel hisse senedi piyasaları ise satış baskısı altında.

Gelişmekte olan ülkelerin (EM) hisse senedi fonlarında da uzun süredir ilk defa bu hafta çıkış görüldü. Örneğin ETF dışı EM hisse senedi fonlarında Mart ayından beri ilk defa çıkış vardı. Yine çıkışlar henüz verilere yansımamışken yorumlarımızda bu olasılığa dikkat çekmiştik.

Piyasaların yavaş yavaş Jackson Hole’a odaklanmaya başlayacağını düşünüyoruz. Volatilitenin yükselmesi ve küresel hisse senedi piyasalarına satış gelmiş olması, piyasaların üzerlerindeki ataleti atmalarında yararlı olmuş olabilir. Fakat özellikle, dünya açısından önemli bir barometre olan, ABD hisse senedi piyasalarında hem siyasi durum hem de piyasaların iç fiyat dinamikleri soru işareti yaratıyor.

S&P 500 endeksi zirveye bu kadar yakınken NY borsasında (NYSE) yeni 52 haftalık dip seviyesini gören hisse oranının (bir haftada ikinci kere) yüzde 5 civarı olması son derece ilginç. Tüm bunlar başka emareler ile birlikte değerlendirildiğinde piyasalarda başladığını düşündüğümüz düzeltmenin henüz sona ermemiş olabileceğini düşündürüyor.

Yazara Ait Diğer Yazılar Tüm Yazılar
Gelecek zaten burada 02 Eylül 2019
Sıcaklık artıyor 05 Ağustos 2019
Büyük umutlar 29 Temmuz 2019
Faiz Açmazı 11 Haziran 2019
Yuan’a dikkat 20 Mayıs 2019
Devam eder mi? 14 Mayıs 2019
Laplace’ın Şeytanı 07 Mayıs 2019
Reflasyon esintisi 05 Mart 2019
Mindball ve Wu Wei 11 Şubat 2019