Elektrik tedarikçisi ayakta kalma umudunu ocaktaki zamma bağladı

Türkiye, 'yenilenebilir'i 2020 yılına kadar tedarikçi firmalardan aldığı payla destekleme kararı almıştı. Bu tutar kurdaki artış nedeniyle megavat başına 54 liraya çıktı! Desteklerin oranının piyasa gerçeklerini yansıtmadığından yakınan elektrik tedarikçiler ocak ayındaki zammı bekliyor.

YAYINLAMA
GÜNCELLEME

Esra ÖZARFAT

Elektrik tedarikçisi ayakta kalma umudunu ocak ayında yapılması beklenen zamma bağladı. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu'nun (EPDK) ocak ayında tedarikçilerin sağladığı elektrik fiyatını artırması bekleniyor. Tedarikçilerin pek çoğu piyasada kalma kararını ocak ayındaki bu düzenlemeye saklıyor. Tedarikçinin sıkıntısı Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması'ndaki (YEKDEM) belirsizlikten kaynaklanıyor. Mekanizma her yıl 30 Kasım'da açıklanan nihai YEK listesi ile belirleniyor. Bu listede hem destek alacak santraller hem de kWh üzerinde ne kadar destek alacakları ilan ediliyor. Kur artışları ile sıkıntı yaşayan tedarikçiler, her yıl destek alacak santrallerin artmasıyla da sıkıntıya giriyor. Serbest tüketicilerin elektrik ihtiyacını senelik anlaşmalarla karşılayan tedarikçiler, yıl içinde yaşanan kur artışını tüketicilere yansıtamıyor. Bu da aracı tedarikçinin elektriği aldığı fiyatla sattığı fiyat arasında öngörülemez bir tablo doğuruyor. Üretici tedarikçi ve büyük dağıtım şirketleri ise karından aradaki farktan feragat etmiş oluyor.

Sektör temsilcileri, EPDK'nın YEKDEM payları konusunda tablo yayınladığını, ancak tablonun piyasa gerçekleriyle uyumlu gitmediğini kaydediyor. Tedarikçiler gelecek yıl ödeyecekleri YEKDEM payını öngöremedikleri için elektrik satış fiyatlarını belirlemekte sıkıntı çekiyor. Belirleyemeyenler ise ya duruyor ya ürettiği elektriği sisteme verme yoluna gidiyor ya da kapısına kilit vuruyor.

Rüzgar, güneş, jeotermal, biokütle ve hidroelektrik gibi yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretiminin önü açmak için uygulanan YEKDEM 2020'de sona eriyor. Elektrik tedarikçileri enerji arzında çeşitliliğin olması gerektiğini savunurken, YEKDEM adı altında enerji şirketlerinden alınan bedellerin sektörü zora soktuğunu ifade ediyor. Her ay hesaplanarak açıklanan YEKDEM desteğinden yararlanan elektrik üreticisi santral sayısının artmasıyla kWh başına ödenecek YEKDEM bedelinin de arttığını, bu bedeli tüketicilere yansıtmayan firmaların kapısına kilit vurmak zorunda kaldığını öne süren tedarikçi firmalar, öte yandan döviz kurundaki artışın etkisiyle YEKDEM maliyetlerinin kontrolsüz bir şekilde arttığına vurgu yaptı. EPDK tarafından yayımlanan 2017 Nihai YEK Listesi'ne göre bu yıl 17 bin 399 MWe kurulu güce sahip 647 santral YEKDEM desteklerinden yararlanma hakkı kazandı. Bu santrallerin lisansa derç edilen yıllık üretim miktarı 69 milyar 23 milyon kilovatsaat. 2016'da ise 15 bin 82 MWe kurulu güce sahip 556 santral YEKDEM'den yararlandı. Bu santrallerin lisansa derç edilen yıllık üretim miktarı 58 milyar 978 milyon kilovatsaat oldu.

Dövizdeki artış tedarikçinin yükünü artırıyor

Tedarikçilerden alınan YEKDEM tutarı bu yıl içinde megavat başına 54 TL'ye kadar çıktı. Yılın ilk 10 ayının ortalaması ise 35 TL civarında. Elektriğin kendi değeri, diğer maliyetler ve YEKDEM payı da tedarikçilerin sırtına yüklenince tedarikçi firmalar kar edebilmek için tedarik maliyetinin üzerinde bir fiyata satış yapmaya zorlanıyor. Megavat saat başına her ay değişen tutar en çok mart-nisan ve mayıs gibi bahar aylarında artıyor. YEKDEM içinde rüzgar, güneş gibi yenilenebilir enerji kaynakları yer alsa da ağırlık HES'lerde. Diğer bir değişken de dolar kuru. Dolar kuruyla ödeme yapıldığı için dolardaki artış da tedarikçilerin üzerine düşen yükün artmasına neden oluyor. Satış fiyatlarının megavatsaat başına 190 ile 200 TL arasında olduğu düşünülürse bunun 35 TL'si YEKDEM oluyor. Bu da toplam tedarik maliyetinde beşte birlik bir orana karşılık geliyor.

2020'den sonra YEKDEM paylarında düşüş bekleniyor

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak, 1 Kasım'da 6.'sı düzenlenen Türkiye Rüzgar Enerjisi Kongresi'nde yaptığı konuşmada, YEKDEM'in 2020'de sona ereceğini belirterek, YEKA modelinin uygulanmaya devam edeceğini açıklamıştı. 2020'den sonra YEKDEM için yeni başvurular alınmayacak, ancak 2020'ye kadar YEKDEM'e kabulü yapılan yenilenebilir enerji kaynakları belirlenen fiyatlardan 10 yıl boyunca yararlanma hakkına sahip olacak. 2020'den sonra yeni girişler olmayacağı için tüketim oranında pay edilen YEKDEM paylarında bir düşüş olması bekleniyor.

Satış yapan 156 firmanın kaçı faal bilinmiyor!

Türkiye'de rüzgar, hidroelektrik, güneş ve doğalgaz gibi kaynaklardan enerji üreten 783 özel sektör katılımcısı bulunuyor. 4 adet de kamu kuruluşu katılımcısı var. Toptan enerji satışı yapan serbest tedarikçi statüsünde ise 1 kamu, 156 adet de özel sektör katılımcısı bulunuyor. 21 özel sektör firması ise sadece dağıtım yapıyor. Enerji toptan satış firmaları serbest tedarikçi sayısının geçen yıl 200'ü aşkın olduğunu, ancak enerji politikaları nedeniyle pek çok firmanın kapısına kilit vurmak zorunda kaldığını ifade ediyor. Toptan satış lisansı bulunan özel sektör katılımcısı 156 firmanın ise kaçının portföyünü boşalttığı, kaçının faal durumda olduğu ise bilinmiyor.

"Öngörülemeyen bir piyasa oluşacak"

Elektrik üreterek serbest tüketiciye tedarik sağlayan firmalar: "YEKDEM'in maliyetlerimizde bu kadar yüksek yer işgal edeceğini tahmin edemediğimizden gerçekte oluşan YEKDEM tutarları bizi hep zarar edeceğimiz bölgede bıraktı. Bu uzun süre böyle devam ettiği için de pek çok tedarikçi firma kapısına kilit vurmayı tercih etti" diyor.

Tedarikçilerin genel kanısı ise bu yapının piyasaya güvensizlik getireceği yönünde. İkili anlaşmaların olmadığı yerde üreticiler sadece üretmeye yönelecek, tüketiciler de sadece bir yerden tüketici elektriği almaya çalışacak. Serbest tedarikçiler ortadan kalkacağı için sadece dağıtım şirketleri elektrik tedarik edebilecek. Asıl sıkıntı tedarikçileri rahatlatacak bir ortam oluşmazsa tüm elektrik tüketicileri elektriğini dağıtım şirketlerinden alacaklar. Bu da öngörülemeyen bir piyasa oluşturacağından fiyatların sağlıklı şekillenmesinin önünde engel olarak görülüyor. Öte yandan dağıtım şirketleri de cüzi karlarla ayakta kalmaya çalışacak. YEKDEM gibi teşvik sistemlerinin Avrupa ülkelerinde hazineden karşılandığını kaydeden tedarikçiler, bu yapının sürdürülebilir olmadığını savunuyor.

Belirsizliğin sanayiye etkilerini ilk kez DÜNYA gündeme getirmişti

Konu 09 Ekim'de gazeteniz DÜNYA tarafından gündeme getirilmiş, zarar eden elektrik toptancısı firmaların sözleşme feshinden doğan cezaları da göze alarak sanayi bölgeleriyle yaptıkları anlaşmaları feshetmeye başladıkları ifade edilmişti. Haberde kimi OSB'lerin tedarikçileriyle yeni fiyatlarla anlaşma sağlarken, anlaşma sağlayamayanların sisteme düşerek yüksek fiyatlardan elektrik almaya başladığına yer verilmişti.

2018 Nihai YEK Listesi 31 Kasım'da yayımlanacak

2018 yılında YEKDEM kapsamına alınacak santraller ise önümüzdeki günlerde belli olacak. 31 Ekim'de YEKDEM'den faydalanmak isteyen üretim lisansı sahipleri için başvuru süresi sona erdi. Başvuruların önümüzdeki günlerde ön YEK listesinde EPDK internet sayfasından duyurulması bekleniyor. Ardından 30 Kasım'da 2018 Nihai YEK Listesi EPDK internet sayfasında duyurulacak. 1 Ocak-31 Aralık tarih aralığını kapsayan YEKDEM Takvim Yılı'na göre 30 Kasım'da yayımlanacak Nihai YEK Listesi'nde yer alacak olan üretim lisansı sahipleri takvim yılı boyunca YEKDEM'de yer almak zorunda. YEKDEM'de yer alan tesislere YEK Kanunu ile belirlenen uygulanacak fiyatlar ise hidroelektrik ve rüzgar enerjisine dayalı üretim tesisleri için 7,3 UScent/kWh, jeotermal enerjisine dayalı üretim tesisleri için 10,5 UScent/kWh, biyokütle ve güneş enerjisine dayalı üretim tesisleri için ise 13,3 UScent/kWh. 2018 Nihai YEK Listesi'nde 2 bin megavatlık ek kurulu güç ekleneceği düşünülüyor.

Serbest tedarikçi ne diyor?

"Alış fiyatını bilmediğimiz ürünün satışını belirlemek zor"

İMC Elektrik Enerji Toptan Satış Ltd. Şti. Genel Müdürü İbrahim Öztürk, sektörde firmaların kapanmasıyla birlikte büyük kayıplar yaşandığına işaret etti. Öztürk şunları söyledi: "Neye göre hesaplandığı bilinmeyen bir yenilenebilir enerji kaynağına fon yaratma durumu oldu. Alış fiyatını bilmediğiniz bir ürünün satış fiyatını belirlemek de zor. Müşterilerimizle karşılıklı birbirimizi bağlayan sözleşmeler yapıyoruz. Bu yapılan sözleşmeler gereği değişen YEKDEM payını yansıtamıyoruz. Bu bize zarar yazmaya başladı. Bursa'da özel toptan satış firması bir tane kaldı. Devlet yenilenebilir enerji kaynağına yaptığı desteği piyasadaki oyunculardan çıkardı. Piyasadan o kadar çok oyuncu çekildi ki bu durumda YEKDEM payları kaç firmaya bölünecek? Hesaplamalar nasıl olacak? Bunlar büyük belirsizlikler. Yenilenebilir enerji payı bu şartlar altında tüketicilere avantaj sağlamaktan öte piyasa oyuncularını ve rekabeti yok ettiği için zarara neden oluyor. Bizim de satışlarımız çok azaldı. Ocak ayında bir zam bekleniyor. Gelecek olan zam ile belki bir nebze canlılık yaşayabiliriz. O nedenle kapatmadık, piyasadan silinmemek için bekliyoruz."