İthalat artarken, enerji faturası küçüldü

Naki BAKIR

Son yıllarda verilen yüksek cari açıkta en büyük faktör olan ve Türkiye’nin çok büyük oranda dışa bağımlı olduğu petrol, gaz gibi enerji ürünlerinin ithalatına ödenen fatura, 2013 yılında önemli oranda küçülürken, ilk on bir ay itibariyle ithalattaki artış tamamen enerji dışı ürünlerden kaynaklandı.

DÜNYA’nın TÜİK verilerinden yaptığı hesaplamaya göre, toplam ithalatın önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 5.4 artışla 228.5 milyar dolar olduğu 2013’ün ilk on bir ayında; enerji dışı ürünlerde ithalat yaklaşık yüzde 10 artarak 177.8 milyar dolara ulaşırken; petrol, gaz gibi enerji ürünlerinin ithalatına ödenen fatura, yüzde 7.8 azalarak 50.6 milyar dolara geriledi. 2012’nin ilk on bir ayında ithal enerji ürünlerine ödenen fatura yaklaşık 55 milyar dolar olmuştu. On bir aylık dönemlere göre 4.4 milyar dolar daha az enerji ürünü ithal edildi. Toplam ithalat faturası içinde önceki yıl ilk on bir ayda enerji ürünlerinin 25.4 olan payı, 2013’ün aynı döneminde yüzde 22.2’ye geriledi.

Ocak-Kasım döneminde yüzde 0.8 azalarak 138.7 milyar dolar gerileyen toplam ihracat içinde küçük bir paya sahip olan enerji ürünleri ihracatı da yüzde 15.2 azalarak 6.1 milyar dolara geriledi. Enerji ürünlerinde yapılan bu ihracat düşüldüğünde on bir aylık “net” enerji ithalatı; başka deyişle enerji ürünlerindeki dış ticaret açığı önceki yıla göre yüzde 6.7 düşüşle 44.6 milyar dolar oldu. Buna karşılık; enerji dışındaki ürünlerde verilen toplam dış ticaret açığı on bir aylık dönemlere göre tam yüzde 55.5 büyüyerek 45.2 milyar dolara yükseldi. Önceki yıl ilk on bir ayda 76.9 milyar dolar olan toplam dış ticaret açığının yüzde 62.2’si net enerji ithalatından kaynaklanmıştı. 2013’ün aynı döneminde ise açık 89.8 milyar dolara çıkarken, enerjinin payı yüzde 49.7’ye indi.

Bu kez enerji dışı ithalat açığı büyüttü

Tüketimde daralma ve ekonomide yavaşlama nedeniyle genel ithalatta düşüş yaşanan 2012 yılının tümünde enerji ürünleri ithalatı büyümesini sürdürerek brüt 60.1 milyar ve net 52.4 milyar dolar ile; toplam ithalat faturasında enerjinin payı da yüzde 25.4’le şimdiye kadarki en yüksek düzeyleri görmüştü. Net enerji ithalatı, 2012’de 84 milyar dolar olan toplam dış ticaret açığının yüzde 62.3’le dörtte üçünü oluşturmuştu. Bu da kriz yılı 2009 dışındaki tüm yılların en yüksek oranı olmuştu. Son revizyonlara göre 2011’de 75 milyar dolarla Cumhuriyet tarihinin rekorunu kıran cari açık; 2012’de tüketimdeki daralma, toplam ithalatta ve dış ticaret açığındaki küçülmenin etkisiyle gerileyerek 50 milyar doların altına inmişti. Ancak, büyüme eğilimini sürdüren enerji ithalatı, cari açığın daha fazla küçülmesine karşı direnç oluşturmuştu. 2013’te ise bunun tersine bir süreç yaşandı. Ancak, özellikle sanayide kullanılan “işlem görmüş ara malları” başta olmak üzere diğer ürünlerde yaşanan ithalat artışlarının etkisiyle cari açık büyümeye devam etti. En son açıklanan verilere göre ilk on ayındaki cari açık önceki yıla göre yüzde 31.2 artışla 51.9 milyar dolar olurken, Ekim sonu itibariyle yıllık cari açık da 60.9 milyar dolara ulaştı.

Ürün bazında gelişmeler

İlk on bir aydaki enerji ithalatının 32.2 milyar dolarla en büyük bölümünü, “gizli veri” kapsamındaki ham petrol, doğal gaz ve bitümenli taşkömürü oluşturdu. Mevzuatta yer alan “veri gizliliği” uygulaması kapsamında bir fasıldaki ithalatçı sayısı 3’ten az, ya da 1-2 ithalatçının hakim konumda olduğu durumlarda ilgili veri, “gizli” kabul ediliyor. Hakim konumdaki ithalatçı olan BOTAŞ’ın talebi üzerine TÜİK, petrol, bitümenli taşkömürü ve doğal gaz ithalatını “gizli veri” kapsamına almıştı. Bu kapsamdaki enerji ithalatı, ilk on bir ayda önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 10.1 azaldı.