Birlik uyarıyor, 400 milyon $’lık tütün ihracatı tehlikede

İbrahim EKİNCİ

İSTANBUL - Ege Tütün İhracatçıları Birliği uyarıyor: Türk tütün tarımı ve ekonomisi tehlikede! İhracatımızı başka ülkelere kaptırabiliriz, 55 bin tütün üreticisi ailenin geçim kapısını elinden gidebilir...
Uyarı kritik.

Birliğin bu konuda bir basın açıklaması olmuştu. Kendileriyle daha ayrıntıyı bilgiler aldım, ‘Neden  tehlideke?’ sorusunun cevabını aradım.

Durum şöyle:
Üretimde çok ciddi düşüşe rağmen Türkiye’de hala önemli bir tütün ekonomisi var. 400 milyon dolarlık tütün ihracatı yapılıyor. 55 bin çiftçi ailesi tütünden geçiniyor. Türkiye’de 50-60 bin tonla, dünyanın en büyük oryantal tütün üreticisi. Son gelişmeler işte bu tabloyu, bu ihracatı tehdit ediyor. Birlik Başkanı Noyan Gürel, diyor ki, “Kaliteli Türk tütününe talep yükselirken Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi (TKÇS) ile üretim alanlarının azaltılması, her türlü desteğin yasaklanması isteniyor.”

Türkiye TKÇS’nin Çalışma Grubu’ndaki 5 anahtar ülkeden biri. Sözleşmeye uyma eğiliminde. Ancak, oryantal tütünde Türkiye’nin rakibi olan ülkeler, Yunanistan başta olmak üzere AB ülkeleri ve birçok tütün üreticisi ülke, aynı eğilimde değil. Dolayısıyla Türkiye’nin 400 milyon dolarlık tütün ihracatını kaptırma olasılığı var. “Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi”nin 17. ve 18. maddelerine yönelik taslak oluşturma çalışmaları yapılıyor. Gürel, bu çalışmalara dikkat çekerek, “Tütün üretimine aşırı sınırlamalar getirilmesi, tütün tarımının ve 2023 yılı tarımsal büyüme hedeflerine ulaşılmasını engelleyebilir. Bu kabul edilemez” diyor.

Nedir, Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi (TKÇS), tütün üretimi için ne öngörmektedir?

TKÇS, 2003’te Cenevre’de Dünya Sağlık Örgütü üyesi 168 ülke tarafından imzalandı. TBMM de sözleşmeyi 2004 tarihinde kabul etti, böylece yürürlüğü başladı. TKÇS’nin 17. maddesi şöyle:

“MADDE 17: Ekonomik açıdan uygun alternatif faaliyetler için destek sağlanması: Taraflar, ‘...) tütün işçileri ve yetiştiricileri, eğer varsa bireysel satıcılar için ekonomik olarak varlıklarını sürdürebilecekleri alternatifler geliştireceklerdir.” Bir de 18. Madde, var:

“MADDE 18: Çevrenin ve insan sağlığının korunması: Taraflar, (...) kendi topraklarında tütün yetiştirilmesi ve imalatı bakımından çevrenin ve çevreyle ilgili insan sağlığının korunmasına gerekli dikkati göstermeyi kabul ederler.”

2008 yılında, TKÇS Sekretaryası 17. ve 18. maddelerle belirlenmiş bu hedeflere nasıl ulaşılabileceğine yönelik rehber ilkeler hazırlamak üzere Çalışma Grubu oluşturdu. Çalışma Grubunda, Türkiye 5 ‘anahtar ülke’den biri. Anahtar ülkeler taslak hazırlayarak 12 Kasım’da Seul’de gerçekleşecek Taraflar Konferansı’nda oylamaya suncaklar. Şimdi bu taslakta üç önemli unsur var:

1. Tütün ekiminin ve buna ayrılan alanların zorla azaltılması,
2. Tütün üretimine yılın sadece belli döneminde izin verilmesi
3. Tütün çiftçilerine sağlanan her türlü desteğin yasaklanması

Tütün üreticilerini endişelendiren de bu sınırlamalar.

İhracatçıya göre çözüm ne olabilir?

İhracatçıya göre çözüm ne olabilir?

Noyan Gürel, “Çalışma Grubu’ndaki 5 anahtar ülkeden Türkiye de Türk tütününü bitirecek uygulamalara karşı çıkmalıdır” diyor. Gürel’in verdiği bilgiye göre sigara üretiminde oryantal tütün kullanan sigara üreticileri, Türk tütününü “en değerli katkı maddesi” olarak görüyor.Bu geleneksel tütünün yetiştirilmesine yönelik önleme girişimine karşı Dünya Tütün Üreticileri Birliği’ne üye ülkelerin konuya ilişkin itirazları en yüksek düzeyde devam ediyor. Ege Tütün İhracatçıları Birliği’nin sorularıma cevapları şöyle:

Bu itirazlarınız konusunda nasıl girişimler oldu?

Tütün üreticisinin, bir şekilde devlet tarafından desteklenmesi gerektiği inancıyla, ilgili kuruluşlarla görüşmelerimiz sürdürüyor. 2012’de üretimde bir miktar artış bekleyen Birliğin değerlendirmesine göre tütün ekim alanlarının atıl bırakılmasından çok, üreticinin toprağını işleyerek ürün elde etmesini sağlayıcı desteklerin bir an evvel yaşama geçirilmesi ve üretimin en az bugünkü seviyede kalması sağlanmalı. Tütün üreticisi üretimde uzun yıllardır devlet tarafından desteklenmedi. Üretici geliri sağlayamayınca alternatif ürünlere yöneldi. Tütün üreticisi ile sözleşme yapan ihracatçı firmalar, yıllardır üreticiyi desteklemeye çalışıyor. Ancak bu yeterli değil.

Türkiye anlaşmaya uymazsa ne olur?

Türkiye TKÇS anlaşmasına uymazsa ne olur? Kuruyuşun kararları tavsiye niteliğinde. Ancak kampanyaların temelinde sağlık olunca baskı ve hassasiyet artıyor. Belirtilen nedenlerle bir ülke yasaklama ve/veya sınırlama getirince, diğer ülkelerde benzer gerekçelerle alınan karara uymak zorunda kalabiliyor. Ancak geçimini büyük ölçüde bundan sağlayan ülkeler, kararlara uyma konusunda daha dirençli. Birlik, “İlgili tüm kurum ve kuruluşlarımızın, yüz binlerce insanın geçim kaynağını ve ihracat gelirini göz önünde bulundurarak, bu sözleşmenin oryantal tütünü baltalayan yönlerine karşı organize ve etkin bir çalışma içerisinde olunması gerekitği” görüşünde. Sözleşmede zarar görecek ülkeler lehine değişiklik yapılmaması halinde tütün üretimine aşırı sınırlamalar getirilecek ve üretim miktarında önemli düşüşler olacaktır. Kararların olduğu gibi kabul edilmesi, tütün üretiminin Türkiye’den bu koşulları uygulamayacak ülkelere kaymasına yol açabilir.

Devlet vazgeçene destek veriyor mu?

Devlet tütün üretiminin kaldırıldığı ve sınırlandırıldığı bölgelerde alternatif ürün destekleri yapıyor.
Özellikle, Doğu ve Güneydoğu’da 3 yıl arkası arkasına parasal destek verildi. Ancak tütün üreticisini çok fazla memnun etmedi. Taban arazide tütün ekenler çok fazla etkilenmedi. Arazilerinde su olduğu için farklı ürünlere yöneldiler. Diğer arazilerde bu yapılamadı.