Halleri şirket, pazarları belediye işletecek

ALİ EKBER YILDIRIM

Hal Yasası’nda değişiklik öngören “Tarım Ürünlerinin Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun” Teklifi Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunulmadan önce ilk olarak DÜNYA tarafından açıklanıyor.

Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanarak Cumhurbaşkanlığına sunulduktan sonra üzerinde bazı düzenlemeler yapılan “Tarım Ürünlerinin Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun Teklifi” hal komisyonculuğunun tamamen kaldırılmasını ve bunun yerine güçlü üretici örgütlerinin yer almasını öngörüyor. Bir çok değişiklik öngören yasa teklifi bu şekliyle yasalaşırsa toptancı hallerinin kuruluşu, yönetimi belediyelerden alınarak Ticaret Bakanlığı izni ile kurulan anonim şirketlere devredilecek. Yeni haller de belediyeler tarafından değil, şirketler tarafından kurulacak. Hal komisyonculuğunu, belediyelerin önemli bir gelir kalemini oluşturan hal rüsumu, belediye toptancı hali, özel toptancı hallerinin tamamen kaldırılmasını öngören teklif, üretici örgütlerini ön plana çıkarıyor.

Ticaret Bakanlığının hazırladığı Yasa Teklifi ile 11/3/2010 tarihli ve 5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun adı “Tarım Ürünlerinin Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun” olarak değiştiriliyor. Sebze ve meyve sözcükleri çıkarılarak “mal” kavramı getiriliyor ve bununla hallerde alım satımı yapılacak ürün sayısında artış sağlanacak. Bu değişiklikle birlikte sadece sebze ve meyve değil, diğer tarım ürünlerinin de hal kapsamına alınması öngörülüyor. İlk etapta sebze ve meyvelerin yanı sıra, et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri, su ürünleri, arı ürünleri, kesme çiçek ile arz ve talep derinliğine göre Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenecek diğer gıda ürünleri ve tarımsal ürünler hal kapsamına alınacak.

Komisyoncular yerine üretici örgütleri

Yasa teklifi aynen kabul edilirse hal komisyonculuğu tamamen kalkacak. Komisyoncuların görevini büyük oranda üretici örgütleri üstlenecek. Bu nedenle üretici örgütü tanımı değiştirilerek “üreticiler tarafından kurulan” ibaresi yasa metninden çıkarılıyor. Üretici örgütlerine şirket kurma, ürün alıp satma yetkisi getiriliyor.

Yasa teklifinde üretici örgütleriyle ilgili düzenlemeler özetle şöyle: “Bakanlıkça belirlenen şartları taşımak ve üretici örgütü belgesi almış olmak kaydıyla; üreticilerin kurdukları kooperatif, kooperatif üst kuruluşları ve birlikler ile bunlar tarafından kurulan sermaye şirketleri üretici örgütü olarak kabul edilir. Üretici örgütleri, ortak veya üyeleri ile ortak veya üyeleri dışındaki üreticiler ve diğer üretici örgütlerine ait malların toptan veya perakende olarak alım ve satımını yapabilir ve ortakları ile üyelerinin mallarının satışına aracılık edebilir.”

Sebze ve meyvelerin toptan satışını kim yapacak?

Teklife göre sebze ve meyvelerin toptan satışı; üreticiler, üretici örgütleri, ithalatçılar ve toptancı halinde faaliyet gösteren tüccarlar tarafından yapılacak. Toptancı hali bulunmayan yerlerde, herhangi bir toptancı halinde faaliyet gösterme şartı aranmaksızın tüccarlar tarafından üretici, üretici örgütleri veya toptancı hallerinden satın alınan sebze ve meyvelerin toptan ticareti yapılabilecek. Sınai üretimde kullanılmayan ya da ihraç edilmeyen sebze ve meyvelerin satışı, sanayiciler ve ihracatçılar tarafından toptancı hali dışında da yapılmasına olanak sağlanıyor.

Ürünlerin sınıflandırmasını satıcılar yapacak

Yasa teklifinde toptan veya perakende satış yapanların, satışa sunulacak malları cinsine, doğal özelliklerine, kalite ve standartlarına göre sınıflandırmak, gıda güvenilirliğine, teknik ve hijyenik şartlara uygun olarak ürünün özelliğine göre satışa sunmak zorunluluğu getiriliyor. Ayrıca, satışa sunulan malların izlenebilirliğine yönelik bilgileri içeren ve Ticaret Bakanlığınca belirlenecek teknik özelliklere sahip künyelerin kap veya ambalajların üzerinde bulundurulması zorunlu olacak. Perakende satış yapan üreticiler bundan muaf tutuluyor.

Üretici örgütlerince kurulan sermaye şirketlerinin de üretici örgütü belgesi alabilmesi, örgütlerin ortak ve üyelerinin mallarının satışına aracılık edebilmesine yönelik hükümler yasa teklifine eklenirken, üretici ve üretici örgütleri hariç aynı toptancı hali içinde alım, satım ve devir işlemleri yasaklanıyor. Ayrıca üretici örgütlerine yapılan satışları teşvik etmek amacıyla vergi istisnası (stopaj muafiyeti) getiriliyor. Üreticilerce, toptancı haline veya toplama merkezine, depolara, tasnifleme ve ambalajlama merkezlerine götürülen mallarda bildirim istisnası sağlanıyor.

Belediye yerine şirket geliyor

Mevcut Yasa’da toptancı hallerinin kurulmasında belediyeler yetkili iken, yeni yasa teklifinde belediyelerin hal kurma yetkisi alınıyor. Bunun yetine hallerin kurulmasında tek yetkili Ticaret Bakanlığı olacak. Hallerin kurulması ise bakanlığın izin vereceği anonim şirketler olacak. Yasa teklifine göre, toptancı hali kurulacak iller, malların arz ve talep derinliğine göre, Ticaret Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından, TOBB, Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu ve Türkiye Ziraat Odaları Birliği’nin görüşü alınarak belirlenecek. Toptancı halleri anonim şirketler tarafından kurulacak. Şirketin kuruluşunda, 5 milyon liradan az olmamak üzere Ticaret Bakanlığınca belirlenen tutarda ödenmiş sermayeye sahip olunması öngörülüyor. Şirketin kuruluşu, esas sözleşmesinin, ortaklarının ve ortaklık paylarının değişikliği Bakanlık iznine tâbi olacak.

Yasa teklifine göre pazar yerleri ise belediyelerce ya da belediye iştiraklerince işletilecek. Toptancı hallerindeki mal ticaretinin yapıldığı iş yerleri kiralama yoluyla kullandırılacak. İş yerleri, üretici, üretici örgütü ve meslek mensuplarına kiralanacak. Rayiç kira bedelinin tespitinde, toptancı halinin kapasitesi ve bulunduğu yer, iş yerinin büyüklüğü ve konumu ile potansiyel iş hacmi gibi hususlar dikkate alınacak. Kira bedelleri TL üzerinden hesaplanarak ödenecek. Toptancı halinde, üretici örgütlerine toplam iş yeri sayısının yüzde 30’u kadar iş yeri ayrılacak. Üretici örgütleri bu iş yerlerini rayiç bedelin yüzde 25’i kadar kira ödeyerek kiralayabilecek. Üretici örgütlerine ayrılan iş yerlerine yeteri kadar talep olmaması veya boşalan iş yerlerinin doldurulamaması hâlinde, Bakanlığın izniyle bu iş yerleri diğer talep sahiplerine rayiç kira bedeli üzerinden kiraya verilebilecek.

Ürün toplama merkezleri kurulacak

Malların temizlenmesi, ayıklanması, sınıflandırılması, ambalajlanması ve satışa uygun hale getirilmesine yönelik diğer iş ve işlemlerin yapılabilmesi amacıyla toptancı hallerince toplama merkezlerinin kurulması öngörülüyor.

Hal rüsumu kaldırılıyor

Mevcut yasada yer alan “Toptancı halinde satılan mallardan yüzde bir, toptancı hali dışında satılan mallardan yüzde iki oranında hal rüsumu tahsil edilir” hükmü kaldırılarak hal rüsumu uygulamasının kaldırılması öngörülüyor.

Hal hakem heyeti değişiyor

Hal hakem heyetinin üyelik yapısı değiştirilerek, ilgili mühendis odası, tüketici derneği ve komisyoncu ile tüccar derneklerinin temsilcileri heyetten çıkarılıyor. Daha önce 50 bin lira ve altındaki uyuşmazlık durumlarında Hal Hakem Heyetlerine başvuru zorunlu iken bu miktar 100 bin lira ve altındaki uyuşmazlık durumlarında zorunlu hale getiriliyor. Toptancı Hal Konseyi de yeni yasa ile kaldırılıyor.