İçeride de dışarıda da iyi para getiriyor

Anadolu’nun en eski meyve türlerinden badem, üretiminin iç piyasaya yetmemesi, kişi başına düşen tüketiminin artması, iyi gelir getirmesi ve ihracatta büyük potansiyel taşıması nedeniyle iyi bir yatırım fırsatı sunuyor. Girişimciler, birçok ilde modern badem bahçeleri kurabilir.

Daha çok kuruyemiş amaçlı tüketilen badem; çikolata, şekerleme ve pasta yapımında, yağı ise kozmetik ve ilaç endüstrisinde kullanılıyor. Ülkemizde badem yetiştiriciliği kapama bahçelerden çok, tohumdan üretilmiş sınır bitkisi şeklinde yetiştiriliyor. Bu nedenle tam anlamıyla standart çeşitler yaygın değil. Standart çeşitlerin pazarda diğerlerine göre daha fazla değer bulacağı da göz önünde bulundurulduğunda bu olayı fırsata çevirmek mümkün.

Verilere göre, Türkiye’nin badem üretimi yıllık ortalama 50 bin ton iken tüketim 7 yıl öncesine göre yüzde 78 artışla 2012’de 82 bin tona çıktı. Yani yılda yaklaşık 25 bin tonu aşkın üretim açığı söz konusu. 2011’de 0.66 kilogram olan Türkiye’de kişi başı iç badem tüketimi 2011’de 1.1 kilograma yükselirken, daha önce yüzde 90 olan yeterlilik derecesi ise tüketimdeki artış nedeniyle yüzde 82’ye geriledi.

Tüketimin yükselmesiyle ithalat da artmaya başladı. 2005’te 7.99 milyon dolar olan kabuklu ve iç badem ithalatı, önceki yıl 102 milyon dolara çıktı. İthalatın yüzde 94’ü ABD’den gerçekleşiyor. Bademden elde edilen ihracat geliri de artıyor. 2005’te 635 tonla 5.48 milyon dolar olan ihracat geliri, 2012’de 7.53 bin tonla 65 milyon dolara çıktı. İhracatta Tunus, Cezayir, Libya gibi Kuzey Afrika ülkeleri ve Irak, İran ve Suudi Arabistan gibi Ortadoğu ülkeleri ilk sırada yer alıyor. İhracatın neredeyse tamamı iç badem olarak yapılıyor.

Türkiye’nin 66 ilinde, 4.7 milyonu meyve veren 7.9 milyon badem ağacı bulunuyor. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü verilerine göre, Türkiye’de 2012 sonu itibariyle 131 bin dekar alanda badem yetiştiriciliği yapılırken, Badem Eylem Planı ile bu potansiyelin 300 bin dekara kadar çıkarılabileceği öngörülüyor. Türkiye’de badem üretiminin artması için ıslah çalışmaları ve kültürel çalışmaların yanında, badem üretim alanlarının genişletilmesi için özel ağaçlandırma kapsamında gerek Hazine gerekse orman arazilerinin istekli üreticilere bedelli veya bedelsiz tahsis edilmesi ve kiralanması önündeki bürokratik engellerin yumuşatılması, teşvik kredilerinin nitel ve nicelik olarak iyileştirilmesinin faydalı olacağı ifade ediliyor.

Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nca yürütülen Badem Eylem Planı ve özel ağaçlandırma kapsamındaki tesis çalışmalarında genellikle 2 yaşlı aşılı badem fidanları kullanılıyor. Bu tip fidanlarla yapılan çalışmalarda kısa sürede verim alınıyor. Sağlanacak üretim artışı da doğal olarak badem ithalatını azaltacak.

İç bademin satış değeri daha yüksek

Türkiye’de yaygın olarak Nonpariel, Teksas, Drake, Ferragnes ve  Ferraduel badem çeşitleri ile üretim yapılıyor. Bademde satış değeri yüksek ve pazara konu olanı iç badem... Uluslararası Fındık ve Kuru Meyve Konseyi’nin 2012 verilerine göre, dünyada 1.06 milyon ton iç badem üretimi var. ABD, 834 bin ton iç badem üretimi ve yüzde 79 payla ilk sırada yer alırken, 70 bin ton üretimle yüzde 7 pay alan Avustralya ikinci, 40 bin ton üretim ve yüzde 4 payla İspanya üçüncü sırada yer alıyor. Türkiye, yaklaşık 13 bin ton iç badem üretimi ve yüzde 1.2 payla dördüncü sırada bulunuyor. 

Türkiye’nin kabuklu badem üretimi 1997 yılında 33 bin ton iken, önceki yıl 1997’ye göre yüzde 143.2 artışla 80 bin 261 tona çıktı. Toplu badem meyveliklerinin alanı ise aynı dönemde yüzde 214 artışla 75 bin hektardan 235 bin 547 hektara ulaştı. Kabuklu badem üretiminde 8 bin 750 tonla Muğla ilk sırada yer alırken, Muğla’yı 8 bin 621 tonla Mersin, 5 bin 404 tonla Antalya, 5 bin 121 tonla Denizli ve 4 bin 91 tonla Çanakkale izliyor.

Karadeniz hariç her yerde yetişiyor

Badem, Karadeniz Bölgesi hariç Anadolu’nun hemen her yerinde yetiştiriliyor. En uygun bölgeler ise Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu. İç Anadolu, ilkbahar geç donları nedeniyle badem yetiştiriciliği için riskli bir bölge.

Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Başkanı Şemsi Bayraktar, uzun yıllardır üretimi yapılan badem ağaçlarının büyük bir kısmının dağ ve tepelerde, arazi sınırlarında kendiliğinden tohumdan yetişmesinin farklı özellikler gösteren bir popülasyona neden olduğunu, bu durumun ıslah çalışmaları için avantaj taşıdığını kaydediyor. Bayraktar, bademde verim ve kalitenin düşüklüğü ve standardizasyonun olmamasının ise bir dezavantaj oluşturduğunu belirtiyor. On milyonlarca yabani badem ağacının Türkiye’nin hemen her tarafını sardığını ifade eden Bayraktar, “Yabani badem ağaçları aşılanır, modern badem bahçeleri kurulursa, üretim olağanüstü hızla artar ve Türkiye fındık gibi değerli bir ihraç ürününe kavuşur” diyor.

Nasıl oluyor?

Fırsatlar: Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nca yürütülen özel ağaçlandırma  çalışmaları kapsamında bedelsiz orman arazisi tahsisi gerçekleştiriliyor, talep edilmesi halinde de bu sahalar için üst sınır 100 bin lira olmak üzere kredi tahsisi yapılıyor. Orman arazileri dışında Hazine arazilerinin de cüzi bedel karşılığında özel ya da tüzel kişilere özel ağaçlandırma kapsamında kiralaması Milli Emlak Müdürlüklerince gerçekleştiriliyor. Gerek orman arazisi gerek Hazine arazisi gerekse özel mülkiyete haiz alanlarda yapılacak özel ağaçlandırma sahaları için bakanlıkca kredi tahsisi yapılıyor. Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından da bazı tarımsal ürünlere destekler veriliyor. Badem meyvesine direkt destek verilmese de bahçe tesisi yapılırken seçilecek fidanın bodur veya yarı bodur, sertifikalı-sertifikasız oluşuna göre ciddi destekler sunuluyor. Desteklerden faydalanarak çok az bir sermaye ile kapama badem bahçeleri kurulabiliyor.

Bilgi alınabilecek yerler: Ziraat fakültesi bahçe bölümü bulunan üniversiteler, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü.

Potansiyel yerler: Modern badem bahçeleri için potansiyel taşıyan iller Muğla, Antalya, Denizli, Uşak, Elazığ, Urfa, Adıyaman, Siirt, Mardin ve İzmir.

Ne zaman ürün alınır: Bölgenin iklimine ve çeşide göre hasat zamanı değişir. Kabuklu badem için hasat genellikle temmuzda başlayıp ağustosta sona erer. Ağaçta olgunlaşan meyvelerde yeşil kabuk çatlar ve kısmen kuruyarak renk değişimi meydana geldiği zaman hasat yapılmalı. Çağla badem hasadı ise şubat ayının ortalarından mart sonuna kadar yapılır.

Riskler: Üretimde meydana gelebilecek ürün kayıpları ve kalitenin düşmesi üretici gelirinde istikrarsızlığa sebep olabiliyor.

Neye dikkat etmek lazım: Kaliteli ve bol ürün alınmak isteniyorsa toprak derinliği en az 2 metre olan organik maddece zengin, geçirgen yapıda ve verimli topraklarda badem yetiştiriciliği yapılmalı, arazi sulanabilmeli. Yetiştiricilik, pazar değeri olan standart çeşitlerle ve kapama bahçelerde yapılmalı. Üreticiler, badem bahçesi kurarken, güneye yamaç arazileri, geç çiçeklenen, iyi kalite ve yüksek verimli çeşitleri tercih etmeli. Hasat döneminde elde edilen ürün miktarı: Ağaç başına kabuklu badem üretim miktarı 12.8 kilogram. İyi planlanmış, çeşidi ve tozlayıcısı birbiriyle uyumlu, aşılı badem fidanı kullanılarak kurulmuş kapama badem bahçelerde, kültürel işlemler de yapılarak dekardan 300 kilograma kadar kabuklu badem alınabiliyor. Badem randımanı, yapılan kültürel işlemlere, çeşide, tozlayıcıya ve benzeri etmenlere bağlı olarak yüzde 20-70 arasında değişiyor.

Başlangıç giderleri: Bir dekar badem bahçesi oluşturabilmek için toprak ve su analizi 80 lira, ahır gübresi bedeli ve işçiliği 1.050-1.550 lira, toprak işleme 80 lira, fidan bedeli 4x40=160 lira ve 8x40=320 lira, fidan çukurlarının açılması ve dikim işlemi 200 lira olarak alınabilir. Bunun içinde damla sulama sistemi, arazi sınırlarının çitle çevrilmesi, varsa mineral gübre ücreti bulunmuyor. Bademiyle ünlü Datça’da badem yetiştirmeye uygun arazi fiyatı 15-20 bin lira. Yatırımın geri dönüşü: Yeni oluşturulan badem bahçesi için verim alınabilecek yaş 3 olarak bahsedilse de 5 yıldan önce ekonomik olarak verim alınması zor.

Neden bu iş: İhracat potansiyeli çok yüksek. Badem ihracatının 10 katına çıkarılabileceği ifade ediliyor. Arazide başka bir ürün yetiştirilmesi mümkün değilse ya da girişimcinin bahçe oluşturacağı alanlar kısıtlı veya fiziksel şartlar müsait değilse badem tercih edilebilir. Meyvesinin değerli olması, zamanına göre çağla ya da kuru badem olarak satılması da pazarlama açısından yetiştiricilere avantaj sağlıyor. Kavlatılmış ve kurutulmuş bademin saklanması basit depolarda yapılabiliyor, fiyatlar yükseldiği zaman da satılma şansı artıyor. Bademin pazarlama sorunu yok.

Tek sorun üretimin yeterli olmaması