Türk işadamları dünyanın toprağını alıyor
Türkiye’de tarım alanlarında ekim giderek daralırken, Türk işadamları gıda alanında yatırım için yurtdışını tercih ediyor. Amerika’dan Avrupa’ya, Afrika’dan Asya’ya birçok ülkede arazi alan Türk işadamları, tarımın dışında gayrimenkul ve turizm gibi alanları da değerlendiriyor.
Kerim ÜLKER
Tarım sektöründe bir dönem dilden düşmeyen bir “efsane” vardı. Yalan olduğunu 2010 yılında dönemin Gıda, Tarım ve hayvancılık Bakanı Mehdi Eker de söylemişti şu cümleleriyle: “Kendi kendine yeterlilik’ diye bir şey söylüyorlar. Öyle bir şey yok. Hiç bir zaman da olmadı. Kim söylediyse Türkiye’ye yanlış bilgi verdi. Yok öyle bir şey…”
Geçmişte “Türkiye tarımda kendine yeter” ifadesi doğru olsa bile Rusya ile devam eden buğday-domates geriliminde bunun artık geçerli olmadığını gördük…
Türkiye’nin tarım politikası tartışıladursun; Türk işadamları özellikle gıda alanında yatırım yaparken yurtdışını tercih ediyor son yıllarda. ABD’den Etiyopya’ya birçok ülkede arazi alan Türk işadamları yatırımlarını tarımın dışında gayrimenkul, turizm gibi alanlarda da değerlendiriyor. Anadolu Grubu’ndan Altınbaş’a birçok Türk devinin yanı sıra KOBİ düzeyindeki firmalar da bu kervana katılmış durumda. Bunlara en son Bosna-Hersek’te faaliyet gösteren TGT adlı firmaya bağlı Galata Lokum’da katıldı. TGT’nin üst yöneticisi Hasan Gülyüz ile Bosna-Hersek Tarım Bakanı Semsudin Dediç, bu amaçla geçen hafta bir araya geldi. Yaklaşık 10 milyon liralık yatırımla marul, domates ve çilek üretmek için kolları sıvayan Türk işadamı, aldığı arazi üzerinde Galata Garden adıyla hayata geçireceği projede 150 kişiye de bu alanda istihdam sağlayacak, ürünler AB ülkelerine satılacak.
Bu haberi okuyunca Türk işadamlarının yurtdışında sahibi olduğu arazileri ve projelerini merak ettim. Aslında sadece işadamları değil, kamu kurumlarının da bu alanda öncülük ettiğini hatırlatm akta fayda var. İşte Türk işadamları ve kamu kurumlarının sahibi olduğu araziler, büyüklükleri ve yapılan projeler:
En önemli yatırımlar Afrika’da
► Sudan: Ülkedeki ilk arazi alımını Adana’daki Ceyhan Girişimci İş Adamları Derneği’nin üyeleri yaptı. 20 bin dönümlük alana inşa edilmiş bir süt işleme çiftliği kiralayan, ardından araziyi 33 bin dönüme çıkaran işadamları, bu arazide ayçiçeği üretiyor. Ülkede ayrıca Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM), 5 milyon dönümlük araziyi 2013’te 99 yıllığına kiralamıştı.
►Etiyopya: İşadamı İmam Altınbaş, Else Tekstil Yönetim Kurulu Başkanı Seyfettin Koçak ve Özaltın Tarım’dan Kasım Külek Öz ortak bir girişim kurdu. Üç Türk işadamının oluşturduğu şirket, Etiyopya’nın en verimli tarım sahalarından biri olan Omo Valley’de 30 bin hektarlık arazi kiraladı. Bir başka Türk işadamı Muammer Öksüzhan ise başkent Darüsselam’da arazi kiraladı. Pınar Un’un eski genel müdürü olan Öksüzhan, 2005’te 30 bin dönümlük araziyi mısır yetiştirmek için 99 yıllığına kiraladı.
►Zambiya: Ali Demir İnşaat ve Gıda adlı şirket, Zambiya’nın Seranga kentinde 5 bin dönüm arazi kiraladı. Firma ayrıca Sudan’da da 10 bin dönümlük arazinin de işletmecisi.
►Nijerya: Hakan Özel, Ateş Okta, Ömer Cürebal ve Kenan Yalavaç adlı girişimciler ülkenin Nijerya’nın kuzeyinde 5 bin dönüm arazi kiraladı. 135 milyon nüfusu olan ülkede salça fabrikası da kuran ortaklar faaliyetlerini Anatolia Agroculture adlı şirketle yürütüyor.
Amerika ve Asya’ya da ilgi var
►Arjantin: Yurtdışındaki ilk önemli arazi alımını 2005 yılında Bursalı Alara Tarım Ürünleri AŞ’nin ortağı ve genel müdürü Kerim Taner yaptı. İngiltere’nin kiraz talebini karşılamak için Arjantin’de de kiraz yetiştirmeye başlayan Taner, 400 dönüm arazi üzerine kurulan bahçede ürettiği kirazları İngiltere’ye ihraç ediyor.
►ABD: Gaziantepli Boyhan Gıda, 2007’de ABD’de 8 bin dönüm arazi aldı. Arazide 6 bin tonluk ceviz üretimi gerçekleştiriyor. Ayrıca Türk işadamı Metin Negrin’in sahibi olduğu Lexin Capital, 2011 yılında 22 milyon dolara, 2013’ün sonunda ise 81 milyon dolara New York’ta iki farklı bölgede arazi satın aldı.
►Suudi Arabistan: Ülkedeki en önemli Türk gıda yatırımcısı İzmitli işadamı Zeki Yetim. Medine’de 50 dönümlük arazi alan Yetim bu arazide hurma yetiştiriyor. Ayrıca arazinin üzerinde 5 bin metrekarelik yeşil alan üzerine kurulu dinlenme tesislerinin de sahibi.
►Pakistan: Ekonomik işbirliğinin arttığı bir diğer ülke olan Pakistan’daki en önemli tarım yatırımcısı Anadolu Grubu. Özgörkey Holding ve Brezilyalı Cutrale Group ile Pakistan’da tarım ve gıda yatırımına giren Anadolu Grubu ilk adımını 20 bin dönümlük araziyi alarak attı. Şeftali, kayısı, nar, vişne yetiştiriliyor.
►Malezya: Mersinli SYB Meynar Meyvecilik Malezya’da kraliyet ailesiyle ortak olarak SYB Meynar Turugha isimli bir şirket kurmuş. Bu şirket halen 12 bin dönüm (12 milyon metrekare) arazi üzerinde ananas üretimi yapıyor.
►Makedonya: Ülkede iki büyük Türk şirketinin arazisi var. 2012’de ülkenin en büyük süt markalarından Svedmilk’i alan Sütaş, 40 hektarlık bir arazi aldı. Cevahir Holding de Makedonya’nın başkenti Üsküp’te 835 dönümlük bir arazinin de sahibi.
►Bulgaristan: Trakya’daki Çeltik Üreticileri Birliği Başkanlığı görevini de üstlenen işadamı Ali Soydan, ülkede tarım yatırımı yapan en önemli Türk girişimci. Filibe ve Pazarcık arasındaki ovada ilk etapta 5 bin dönüm arazi kiralayan Soydan bu rakamı kısa sürede 10 bin dönüme çıkardı.
►Almanya: Gurbetçi işadamları Çetin Ay ve Remzi Durmaz Kuzey Vestfalya Eyaleti’nde bulunan Wuppertal kentinde 480 hektarlık bir araziyi satın aldı. Arazinin içinde 206 yataklı Helios Bergisch-Land Hastanesi’nin yanı sıra parklar, mini göller, yürüyüş yolları olmak üzere oldukça geniş bir yeşil alan bulunuyor.
►Ukrayna: Ateşler Kuruyemiş markasıyla 38 yıldan beri Çukurova bölgesinde faaliyette olan Ateşler Gıda Sanayi AŞ, Türkiye’de büyük ölçekli ve uzun dönemli arazi bulmakta güçlük çekince, yurtdışında üretime yöneldi. Ukrayna’da Agro Alliance adında bir şirket kurarak 10 yıl vadeli 30 bin dönüm arazi kiralayan firma, Türkiye üretiminin yanı sıra bu ülkede de popkorn mısır, ayçekirdiği, kabak çekirdeği, buğday, kanola ve soya üretimi yapıyor.