İş kazaları ve meslek hastalıklarını önlemek ödemekten daha ucuz

GÜL AKÇASOY / Novus Stratejik Yönetim Danışmanlığı

İş Sağlığı ve Güvenliği haftası etkinliklerinin hemen sonrasında meydana gelen Soma kömür madeninde, 301 can kaybı ile yaşanan iş kazasının, tüm iş kollarındaki işletmelere, farkındalığı artırmak, önlemleri tamamlamak için bir alarm olacağını ümit ediyorum. İş kazaları ve meslek hastalıklarını önleme faaliyetlerinin, yasaların ve resmi denetimlerin gereği olmaktan daha çok, verimliliği artıran, maliyet ve rekabet avantajı sağlayan bir yönetim modeli olduğunu bilmek, bu çalışmaların motivasyonuna ivme kazandıracaktır. İş kazaları ve meslek hastalıklarının insancıl boyutu, ekonomik boyutunun yanında, hiç şüphesiz, en büyük maliyetin ödendiği taraf. Yapılan araştırmalar, iş kazaları ve meslek hastalıklarının %88’i insan hatalarından, %10’u mekanik hatalardan ve sadece %2’si öngörülemeyen ve önlenemeyen nedenlerden kaynaklandığını gösteriyor. Yani, %98’i önlenebilir durumda. 

İSGÜM verilerine göre, 2012 yılında meydana gelen 74.871 iş kazasının % 28i, 1-3 işçi çalıştıran küçük ölçekli işletmelerde meydana gelmiş. İş Kazaları ve meslek hastalıklarını önlemenin maliyetinin, hemen her iş kazası sonrasında gündemin ilk sıralarına yerleştiğine şahit oluyoruz. Maliyet mazeretinin gerisinde genellikle maliyet yönetimi yetersizliği görülmekte. Oysa, kaynak yönetimi verimliliği, başarı ve rekabet yetkinliğini belirleyen önemli bir faktör.

İş kazaları ve meslek hastalıklarının ekonomik boyutunu, kolay ölçülebilir bir model haline getirmek, insancıl ve ekonomik maliyeti en aza indirmek için önemli bir fırsat verecektir. Aşağıdaki tablo, bu modelin bir örneği olarak kullanmanız için hazırlanmıştır. Küçük- orta- büyük, her ölçekteki şirketin kolaylıkla yararlanabileceği bu model dokuz ana başlıkta toplanan maliyet modeli ile, 5 kişilik küçük ve verimli bir işletmede, ağır olmayan yaralanmalı bir iş kazası örnek olarak alınmıştır. (Modelin detaylı hesaplama tabloları için, gul.akcasoy@novusc. com adresine başvurulabilir.) 

Senaryo 

I - Şirket yapısı 
-  Yıllık ciro : 1 milyon TL (300 işgünü/yıl) 
-  Kar marjı: %5
-  Çalışan sayısı: 5
-  Personel maliyeti: 3 bin 108 TL 
-  Çalışan başına düşen ciro miktarı: 200 bin TL 
II - İş kazası

50–70 TL değerinde burnu çelik korumalı bot kullanmayan işçilerden birinin ayağına, 25 kg. ağırlığında bir koli düşer ve ayak parmakları kırılır. 

III - İş kazası maliyeti 

• Kaza maliyeti: 1.413.79 TL (İlk yardım malzemesi, hastaneye ulaşım, refakatçi, işin durması, işgücü kaybı, hastane masrafl arı) 
• Soruşturma maliyeti: 53.32 TL (soruşturma görevlisi ve şahitlerin işgücü maliyeti, kaza bildirim raporu hazırlanması, kaza değerlendirme ve takip toplantıları maliyeti) 
• Hasar maliyeti: 105.92 TL (bozulan ürün, temizlik, onarım, satın alamama süreci ve ilave üretim girdileri, sigorta prim artışı) 
• Değiştirme maliyeti: 1.200.15 TL (iş göremez hale gelen işgücünün fazla mesai ve/veya yeni işgücü ile değişimi) 
• Verimlilik kaybı maliyeti: 2.219.95 TL (kaza üretim kaybı, moral ve motivasyon eksikliğinin, devamsızlıkların ve iş kazası sonrası işbaşı yapan çalışanın eski verimliliğine dönüş süresindeki verimlilik kayıpları) 
• Ceza ve tazminatlar: 0 TL (bu örnekte herhangi bir ceza ve tazminat doğmadığı varsayılmıştır, ancak uzuv kaybı, geçici/kalıcı özürlülük, ölüm gibi sonuçlara göre ceza ve tazminatlar ciddi rakamlara ulaşacaktır) 
• Kazanın toplam maliyetinin karşılanması için gerekli ilave ciro ihtiyacı: 99 bin 862 lira 60 kuruş (buraya kadar olana maliyet toplamının kar marjına bölünmesi ile elde edilen ilave ciro ihtiyacı) 
• İtibar zedelenmesi maliyeti (Müşteri, pazar, çalışan, marka değeri kayıpları gibi ölçülebilir kayıplar) 
• Makroekonomik kayıplar (GSMH, vergi, toplam tasarruf ve yatırım kayıpları gibi ölçülebilir kayıplar) 

Bu basit örneğin de gösterdiği gibi, 60 TL'lik bir koruyucu malzeme eksikliği, 5 bin liralık bir ek maliyete ve 100 bin liralık ilave ciro ihtiyacına neden olmakta. Ayrıca, %5 kar marjı ile çalışan bir şirket olarak, 100 bin liralık ciro kaybını telafi etmek için, 95 bin liralık yeni bir maliyet kaynağı yaratma zorunluluğu da açıkça gözükmektedir. 

İş kazası ve meslek hastalıklarının direkt maliyetleri, dolaylı maliyetlerin yarısı ile %25 i arasında bir oran teşkil etmektedir. Diğer bir deyiş ile direkt maliyetler buz dağının sadece görünen kısmını oluşturmaktadır. Ayrıca fırsat ve finansman maliyetleri boyutu da eklendiğinde, buzdağının görünmeyen kısmının büyüklüğü daha belirgin biçimde ortaya çıkmakta, bin katını aşan örneklerin de var olduğu bilinmektedir. 

İş kazası ve meslek hastalıklarının makroekonomik maliyet boyutu ise doğrudan ülke refahını etkilemekte ve ölçülmesi için gerekli veri ve model altyapısının da kurulmuş olmasını gerektiriyor. 
Son yıllarda artan iş kazaları ile Avrupa ülkeleri arasında 1’inci sıraya, dünya ülkeleri arasında 3. sıraya yerleşen ülkemizde, bu konudaki ayrıntılı istatistik, yayın ve anlamlı rapor eksiklikleri, farkındalığı artırmanın önemli bir engeli olarak gözükmekte. Küresel İlkeler Sözleşmesi yaptırımlarının, ihracat üzerindeki iptal olasılıklarının, ihracatçı şirketler ve ülke ekonomisine getireceği ilave maliyeti de ayrıca hesaba katmak gerekir.