Yazıyı yazmaya başlarken aklıma bir makale geldi. Siyasal Bilgiler Fakültesi işletme bölümünde birinci sınıf öğrencisiyken İşletme İktisadı dersinde değerli Hocamız Prof. Dr. Tamer Müftüoğlu bir ödev vermişti. Ödevin konusu Prof. Dr. İlber Ortaylı hocanın 1973 yılında asistanken yazdığı “Develerin Yük Taşıma Maliyeti Eğrisi Üzerine Bir Deneme” başlıklı makalesinin analiziydi. Aklıma gelince, ismini hiç unutmadığım ama içeriğini de hatırlayamadığım bu makaleyi tekrar okudum.
Makaleye göre develerin yük taşıma maliyet eğrisi kırıklı bir yapıya sahip. Deve kervanı bir merkeze ulaşınca, malların önemli bir kısmını satıp yerine yeni mallar koyarak bir sonraki merkeze gittiği için, her ulaştığı merkezde maliyetler bir sıçrama yapıyor. Bir başka deyişle kervanın ulaştığı her noktada yeni bir sabit maliyet ortaya çıktığı için toplam maliyetlerde bir sıçrama meydana geliyor.
İşletme eğitiminin en önemli derslerinden biri olan işletme finansmanı dersinde öğretilen faaliyet kaldıracı konusu da ister istemez hatırlanıyor bu makaleyi okuyunca. Daha çok sabit maliyete katlandıkça riskimizin arttığını, ya da farklı şekilde ifade edersek satış miktarlarındaki değişmelerden daha çok etkilendiğimizi gösteren basit bir matematik işlemidir bu kaldıraç. Basit olmasına karşılık maliyet yapısının etkilerini belirlemek konusunda oldukça işlevseldir.
İşletmelerin satış miktarlarındaki değişimlerden etkilenme oranını özellikle belirsizliğin arttığı ortamlarda mümkün olduğunca düşürebilmek için sabit maliyetlerini değişken maliyetlerle ikamesi gerekmektedir. Maliyet yapısındaki bu değişimi gerçekleştirme konusunda yapılacakların başında işletmelerin temel işlevleri dışında kalan yardımcı işlevleri bu konunun uzmanı işletmelerden hizmet satın alımı yoluyla yürütmeleri.
Her ne kadar özel sektör kamu sektörüne kıyasla daha dinamik, girişimci bir yapıya sahip olsa bile bu bahsettiğimiz maliyet dönüşümü önce kamuda taşeronlaşma adı altında, daha sonra ise özel sektörde outsourcing adıyla bilinir hale gelmiştir. Bir yandan maliyet yapısını değiştirirken, diğer yandan işletmelerin kendi uzmanlık alanlarına daha etkin yönelebilmelerini sağlamayı amaçlamaktadır bu süreç.
Günümüzde bilişim teknolojisindeki gelişmeler işletmelere başka olanaklar da sağlıyor. Daha önceleri satın alınması gereken birçok aracı artık kiralama yoluyla elde etmek olanaklı. En basitinden birçok işletme için server satın almak, server sahibi olduğu için bu konuda uzman işgücü istihdam etme zorunluluğu ortadan kalkabilmektedir. Bu olanak ulaştığı kapasiteye bağlı olarak satın aldığı hizmet miktarını azaltma veya artırma olanağı da sağlamakta, bu da işletmelere esneklik sağlamaktadır.
İşletmelerin maliyet yapısına ilişkin bu tür örnekleri çoğaltmak ve detaylandırmak mümkündür ama esnek bir yapıya kavuşabilmesi için işletmelerin öncelikle buna uygun veya yatkın bir kafa yapısı ile yönetilmeleri gerekmektedir.