Türkiye ’de toplam harcamaların içinde özel tüketim harcamalarının payı büyük. Harcama yöntemiyle GSYH hesabına göre 2022’de özel tüketimin toplam harcamalar içindeki payı yüzde 57. Bu rakam 2021’de yüzde 54.9, 2020’de yüzde 56.4 seviyesindeymiş.
(Diğer harcama kalemleri; kamunun nihai tüketim harcamaları, gayrisafi sabit sermaye yatırımı, net ihracat, stok değişimi) Çarpıcı olansa 2023 ilk çeyrek ve ikinci çeyrek itibariyle özel tüketim harcamalarının payı sırasıyla yüzde 59.9 ve yüzde 61.7.
Sert bir yükseliş olduğu net bir şekilde görülüyor. Seçim öncesi dönemde hem reel ücretlerin artması, hem enflasyon kaynaklı tüketimin öne çekilmesi hem de özellikle bireysel kredi ve kredi kartları faizlerinin görece düşük olması bu gelişmede başat faktörler.
Bu rakamların da 2023’de bu kadar farklılaşmasının ardındaki nedenleri sayarken kredi kartlarına ayrı bir önem atfetmek gerekiyor. Çünkü 2023 ilk iki çeyrekteki tüketimin GSYH içindeki dramatik artışına paralel olarak kredi kartı harcamalarının toplam tüketim içindeki payında da büyük bir artış var.
2021 ve 2022’de banka ve kredi kartları harcamalarının toplam özel tüketim içindeki payı yüzde 42’ler seviyesindeyken bu rakam 2023 ilk çeyrekte yüzde 49, ikinci çeyrekteyse yüzde 53 seviyesinde gerçekleşmiş. Burada birkaç ek bilgi vermek istiyorum. GÖSAŞ’ın (Garanti Ödeme Sistemleri A.Ş.) 2022 raporuna göre toplam banka ve kredi kartı harcamalarının yüzde 80’i kredi kartlarından yüzde 20’si banka(debit) kartlardan geliyor.
Ayrıca biz bütün kredi kartı harcamalarını aynı pota içinde eritsek de bu harcamaların bir kısmı bireysel kartlardan bir kısmı kurumsal kartlardan geliyor. BDDK verilerine göre bankacılık sektöründeki toplam kredi kartı bakiyesinin yüzde 30’u kurumsal kartlara, yüzde 70’i bireysel kartlara ait. Bu rakam uzun zamandır yüzde 30 etrafında dalgalanıyor. Bu sebeple her ne kadar TCMB haftalık kredi kartı verilerini paylaşırken bireysel-kurumsal ayrımı yapmasa da, oran değişmediği için haftalık değişimlerin de bu iki grup arasında eşit dağıldığı varsayımı altında analizlerimizi yapabiliriz.
Gördüğünüz gibi kredi/banka kartı harcamaları toplam tüketimin yüzde 50’sine ancak erişmiş durumda. Halbuki kendi X(Eski Twitter) hesabımda yaptığım ankete gelen cevaplara göre katılımcıların yüzde 90’ı harcamalarının yüzde 50’den fazlasını kredi kartıyla yapıyorlar. Her ne kadar örneklem düşük olsa da, sosyal medya gerçekleriyle ülke gerçekleri arasındaki farkın bir başka göstergesiyle karşılaşmış olduk böylece.
3. çeyrek tüketimi büyümesi yüksek gelecek
3. Çeyrek GSYH verilerini almamış olsak da kredi kartı harcama verilerine sahibiz. Buna göre 3. Çeyrek kredi/banka kartı toplam harcamaları 2.92 trilyon TL seviyesinde gerçekleşmiş durumda.
Eğer son iki çeyrektekine benzer bir eğilim gerçekleşirse, yani kredi kartı harcamalarının toplam tüketime oranı yüzde 50 civarı olursa 2023 3. çeyrek özel tüketim harcamalarının 4.58 trilyon TL olmasını bekleyebiliriz. 2022 3. çeyrek özel tüketim rakamı 2.40 trilyon TL. 2023 3. çeyrek ayları olan Temmuz, Ağustos, Eylül ayları yıllık TÜFE ortalaması yaklaşık yüzde 56.
Bunu deflatör olarak kullanırsak 2023 3. çeyrek özel tüketim yıllık büyümesi yaklaşık yüzde 22 seviyesinde gerçekleşiyor. Bu hesaplamanın birçok basitleştirici varsayım kullandığı açık, fakat yine de özel tüketim harcamalarının 3. çeyrekte de sıkılaştırıcı tedbirlere rağmen düşmediği ortada. Bunun en temel sebebi alınan önlemlerin sonuç vermesinin bir miktar zaman gerektirmesi.
Özellikle kredi kartı konusunda henüz yeteri kadar bıçağın kemiğe dayanmadığını ve hanehalkının hala kendini döndürebilecek limitler içinde olduğunu düşünüyorum. Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi verilerine göre Temmuz ve Ağustos’ta kredi kartı borcunu ödeyemeyen gerçek kişi sayısı sırasıyla 96 bin ve 98 bin olarak gerçekleşmiş. Bu rakamlar önceki üç ayda 65 bin, 75 bin, 71 bin seviyesindeydi. Bu da bize işlerin kötüleştiğini gösteriyor.
Faizlere dikkat
Asıl mesele kredi kartı faizlerinin artması ve bunun etkilerinin de gecikmeli olarak gözükecek olması. Haziran’da aylık kredi kartı akdi faizi yüzde 1.36’yken şu anda yüzde 3.26 düzeyinde. Nakit çekim ve kredili mevduat hesaplarında bu oran yüzde 4.02. Önümüzdeki hafta bu yükselen faizlerin vatandaş için ne anlama geldiğini yazmaya devam edeceğim. Ayrıca TCMB kredi kartı verilerinin sektörel ayrımlarını da veriyor. O konuya da biraz daha yakından bakacağız.