GYİAD Araştırma Enstitüsü Eşbaşkanı Şafak Herdem
Kripto paraları yasal düzenlemelere tabi tutma çalışmaları ve bu ürünlerin para mı yoksa bir mal mı olduğu konusundaki tartışmalar devam etmekte. Teknoloji ve dijital dönüşüm kripto paraların artık göz ardı edilemeyecek gerçekliğini fazlasıyla ortaya koyuyor, merkezi bir düzenleyici kurum tarafından yönetilmeyen bu araçlar kullanıcı odaklı bir değer kazanımı yaratıyorlar.
Kripto paralar hızla yaygınlaşmaya devam ediyor, ülkemizde uzun süredir ticari hayatın vazgeçilmez bir ödeme aracı olan ve mağduriyetlerden kaynaklı birçok düzenlemeye tabi tutulan çekler ile kripto paralar arasındaki ilişkinin önemi ise artış gösteriyor.
Hukukumuzda çeklerin asıl olarak bir ödeme aracı olarak tanımlanmasına rağmen ileri vadeli düzenlenen çekler bir ödeme aracı olarak değil kredi aracı olarak tanımlanıyor. Son düzenlemeler ile karekodlu çekler ile çekteki sahteciliğin önüne geçilmesi amaçlanıyor. Çek düzenleyicisinin kredibilitesine yönelik bilgilerin anında erişimine olanak tanıyan düzenlemeler yapılsa da bu düzenlemeler ileri vadeli çekin ödenebileceği hususunda herhangi bir güvence için yeterli değil.
Karşılıksız çıkan çekler için yasa gereği bankalar her çek yaprağı için 1410 TL’ye kadar ödeme yükümlülüğü altında bulunuyor. Bu tutar her sene değişmesine rağmen bankaların çek sahibini güvenceye alması konusunda yeterli değil. Bu riski ortadan kaldırmak için ise en etkili yol ise bankanın çek müşterisi için bir kripto para üretmesi.
Bir ödeme aracı olarak çek ve kripto paralar
• Kripto para ile çek karnesi verilen her müşteri için farklı ölçümlendirmelere göre karşılık bulacak.
• Bu oranda nakdi karşılığa çevrilebilecek bir kripto para karşılığının bankanın çek karnesi verdiği müşterilerin kredibilitesine göre belirlenecek.
• Gerek kredi karşılığı gerekse de nakdi teminat olarak banka uhdesinde tutulması ve ileri vadeli sunulan çekin ilgili bankaya bildirimi halinde rezerve alınması ile vade tarihinde çekin karşılıksız çıkma riski azaltılabilecek.
• Bu sistemde A kişisi B bankasından aldığı çek karnesi karşılığında belirli oranda kripto para rezervini de satın alma (veya kredi kullanma) yükümlülüğüne girecek.
• Bu kripto para birimi bankanın diğer finansal araçlar ile değerlendirilmesine olanak verecek şekilde kullanılabilecek.
• Bu süre zarfında A kişisinin örneğin altı ay sonrasına yazdığı çeki alan C kişisi, çeki derhal çek hesabının bulunduğu bankaya sunarak veya karekod uygulaması ile kripto para karşılığı nakdi tutarını öğrenebilecek.
• A kişisinin çekle ödeme teklifini kabul ve reddedebilecek ve çekin vadesini beklemeksizin kripto para karşılığını bankadan da talep edebilecek.
Böyle bir uygulama hem çekin kredi aracı olarak kullanımı sonucunda yaşanılan mağduriyetleri azaltıcı bir fonksiyona sahip olacak hem de banka için çek karnesi vereceği müşterileri bakımından kredibilite riskine olumlu etki yaratacaktır.