2014 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Tasarısı TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda hararetli tartışmalara konu oluyor. Tartışmaların odağında bütçenin kalitesinden çok, Sayıştay’ın kuruluşlar bazında Meclis’e sunduğu denetim raporları var. Muhalefet kanadı raporları yetersiz, iktidar kanadı ise, tahmin edileceği üzere, yeterli buluyor.
Sayıştay tartışması bütçe müzakerelerinin sonuna kadar devam edecek gibi görünüyor. Çünkü, kuruluş bütçeleri sadece 2014 yılı itibarıyla değil, Sayıştay’ın 2012 yılı Merkezi Yönetim Kesin Hesap Kanunu Tasarısı kapsamında hazırladığı denetim raporları ile birlikte ele alınıyor.
Merkezi bütçe tasarıları, doğal olarak Ar-Ge’ye ayrılan kamu ödeneklerini de kapsıyor. Kuruluşların bu harcamaları da, diğer bütçe kalemleri gibi, kesin hesap kanunları bağlamında Sayıştay’ın denetim yetkisine dahil. Verimlilik ölçümü yapılıyor mu? Bu konuda bilgiye rastlamadım, belki daha derine bakmak gerekiyor.
TÜİK harcamayı ölçtü
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) merkezi bütçeden araştırma-geliştirme faaliyetleri için ayrılan ödenek ve harcamalara ilişkin ilk sonuçları Haziran 2013’te açıklamıştı. 2008-2013 yılları arasını kapsayan veriler, hükümetin merkezi bütçe Ar-Ge ödenek ve harcamaları konusunda “cömert” davranmadığını gösteriyor.
TÜİK 2008-2012 yıllarını bütçe harcamaları, 2013 yılını ise bütçe başlangıç ödenekleri üzerinden değerlendiriyor. Buna göre, merkezi yönetim bütçesinden 2012 yılında Ar-Ge’ye harcanan toplam miktar 4 milyar 532 milyon TL. Bu rakam mutlak anlamda 2011 yılına göre yüzde 2,2 oranında artışı ifade ediyor.
Aynı yıl itibarıyla ayrıntıya inildiğinde 4 milyar 523 milyar TL’lik Ar-Ge harcamasının GSYİH içindeki payı yüzde 0,32, merkezi yönetim bütçe harcamaları içindeki payı da yüzde 1,11. Ancak, bu oranlar harcamaların bir önceki yıla göre azaldığını gösteriyor. Çünkü, 2011 yılında GSYİH payı yüzde 34, bütçe harcamaları payı yüzde 1,27.
2011-2012 yılları arasındaki nispeten gerileyen harcamalar daha geniş zaman aralığında artış eğilimini sürdürüyor. 2008 yılında 2 milyar 427 milyon TL olan Ar-Ge harcaması 2009- 2010’da 3 milyar TL, 2011- 2012’de 4 milyar TL’yi geçerek 2013 yılında 4 milyar 770 milyon TL’ye erişiyor.
Ödeneğin büyüğü üniversiteye
Merkezi yönetim bütçesinden en büyük Ar-Ge ödeneği üniversitelere veriliyor. TÜİK, 2013 yılı bütçesinden bu alana ayrılan başlangıç ödeneklerini, harcandıkları sosyo-ekonomik hedeflere göre değerlendiriyor. Sonuç şu: En yüksek ödenek, yüzde 41,2 ile üniversite fonlarından finanse edilen genel bilgi gelişimine ilişkin çalışmalara tahsis edilmiş.
Üniversiteleri yüzde 20,4 pay ile savunma araştırmaları, yüzde 10,5 ile universite fonları dışındaki kaynaklarla desteklenen genel bilgi gelişimi izliyor. Endüstriyel üretim ve teknoloji sınıflandırmasıyla değerlendirilen Ar-Ge faaliyetlerine merkez bütçeden ayrılan pay ise yüzde 9,8 ile dikkati çekiyor. Dikkati çekiyor; çünkü, Türkiye sanayinin mevcut yapısını değiştirecek Ar-Ge harcaması gerek mutlak gerek oransal ölçüde 2013 yılının epey üstüne çıkmalı.
Merkezi bütçe desteği kapsamında çevre, uzayın keşfi ve kullanımı, enerji, sağlık, tarım, eğitim, kültür-eğlence, siyasi ve sosyal sistemler gibi Ar-Ge alanları da yer alıyor. 2013 yılında bu alanlara tahsis edilen bütçe payları, araştırma amaç ve hedefleri arasında tutarlılık, ileri-geri bağlantı gibi sistemik bir ilişki ve yapılanmanın gözetilmediğini işaretliyor.