İngiliz sözlük yayıncısı Collins 2018 yılının sözü olarak “Tek Kullanımlık” terimini seçti. 2013 yılından beri terimin kullanımının dört kat arttığını belirten Collins, başta atık plastikler olmak üzere tek kullanımlık ürünlerle ilgili insan davranışlarının çevreyi nasıl etkilediği konusunda bilincin de giderek arttığını belirtti. Bilindiği üzere 5 Haziran 2018 Dünya Çevre Günü ve 8 Haziran 2018 Dünya Okyanus Günü kapsamlarında “Plastik Kirliliğini Yen” teması özellikle öne çıkarılarak yıl boyu bizlerle olmuş ve tek kullanımlık plastik kullanımının önce hızla azaltılması ve ardından gezegen dostu seçeneklerle değiştirilmesi gereği vurgulanmıştı.
Türkçemizde “Tek” çok sayıda anlama sahip bir sözcük. “Tek Kullanımlık” ürünler dediğimizde yalnızca bir kez, bir kere kullan-at tüketim davranışı sonucunda tüketimimizde doğayla bencil bir ilişkiye giriyoruz. Böylesi tek kullanımının zorunlu olduğu, sağlık ve hijyenin ille de gerektirdiği alanlar gayet tabii ki var. Bir de satın aldığımız ürünlerin tek kullanımlık ambalajları var. Asıl olan günlük yaşamımızdan tek başımıza kullandığımız su şişesi, pipet, tabak, çatal, kaşık, bıçak, bardak, örtü, diş fırçası, kulak çubuğu gibi çokça tüketilen plastikleri çıkarmak. Bu mümkün. Sadece duyarlı olunarak alışkanlıklar ve seçimler değiştirilmeli.
Ocak 2018’de, plastik ekonomimizde ve günlük yaşamda her yerde bulunabilen önemli bir malzemedir cümlesiyle başlayan “Döngüsel Ekonomide Plastikler İçin Avrupa Stratejisi” ile plastik ürün tasarımı ve atık plastik geri dönüşümünde daha iyiye gidilmesiyle geri dönüştürülmüş plastik pazarının büyüyebileceği ortaya konuldu. Mayıs 2018’de ise Avrupa’nın plaj ve denizlerinde en sık rastlanan “10 Tek Kullanımlık Plastik” ürünüyle, kaybolan, terk edilen balıkçılık malzemeleri için direktif önerildi.
Taslakta yasaklanacak tek kullanımlık plastikler ve bilinçlendirme için eğitim öne çıktı. Denizdeki çöpün %70’ini oluşturan bu atıklara ilişkin taslak direktif konusunda müzakereler sürüyor. Plastik dönüştürücüleri plastik endüstrisinin kalbidir diyen “Avrupa Plastik Dönüştürücüleri Birliği (EuPC)” sağlıkgüvenlik- sürdürülebilirlik, hammadde temini ve iyi işleyen iç pazar için çalıştıklarını belirtiyor. Ancak geçen yıl sonunda EuPC, direktifin okyanuslara atık plastiklerin gitmesini engellemeyeceği açıklamasını yaparak, direktifin zayıf yönlerini ileri sürdü. Bakalım neler olacak?
Plastik pipetlerin inanılması zor milyarlarca tüketim rakamları yazdan beri küresel gündemde yer alıyor. Kampanyalar başladı. Restoran ve kahve zincirlerinde ve bir hava yolu şirketinde plastik pipetler servisten kaldırılmaya başlanırken 2020 için hedefl er açıklandı. ABD’nin başkenti Washington birinci şehir olarak yasaklamayı 2019’un ilk günü başlattı. Darısı Ankara’mızın, İstanbul’umuzun başına. Metal pipetler, kağıt pipetler, yenebilir pipetler gündemde. Plastik su şişeleri yerine ömrü uzun, kişiye özel su kapları ve cam şişelerin kullanımı da giderek artıyor.
Hatta rengârenk, şeff af, veya metalik bu kapların işlevi yanı sıra tasarım ve şıklıkları, kişilerin adeta moda anlayışının, aksesuar kullanımının parçası oldu. Avrupa Birliği yol haritasında plastik şişelerin tamamının 2025 yılına dek geri dönüşüm için toplanması var. Direktifin 28 ülkece onaylanması ve Avrupa Parlamentosu’na sunulması bekleniyor. Eğer tasarı geçerse, plastik kullanımına karşı bir devrim başlatılabileceği konuşuluyor. Bu köşede plastikleri yazarken vurguladığım gibi “Kimya endüstrisinde polimerlerin keşfi ve polimerlerin çok sayıda son ürün olarak insana sunulması bir devrimdir. Nereye baksak plastik, kauçuk, fiber ürünler görürüz. Devasa bir sektörün ürünü plastikler çeşitlilik ve işlevleriyle vazgeçilemezken, atık plastikler çevre sorunudur. Atık plastikler gerek miktarları gerek çevresel etkileriyle mükemmel yönetilmelidir. Bu bağlamda, üretici sorumluluğu ve tüketici bilinci önem kazanır”.
Plastiği keşfeden, kolaylık ve çözümleriyle yaşayan insanoğlu atık plastik yönetimini de başarmalı. Biz bu yıla plastik poşet ve bedelini konuşarak başladık. Sıfır Atık Projesi müthiş bir yaygın farkındalık tetikleyicisi oldu. Asıl olan her bir plastik poşetin, tüm atık plastiklerin ve de özellikle tek kullanımlık plastiklerin gezegenimiz için, yeşil vatanımız için, mavi vatanımız için, güzelim ülkemiz için bedeli. Bedeli azaltmak için bilinçli tercihler, sürdürülebilir tüketim tarzı her birimizin yaşamında başlamalı.