Son yıllarda art arda açılan üniversite sayısı 200’ü, buralarda okuyan öğrenci sayısı da 8 milyonu aşarken, üniversite bitirenlerin sayısındaki hızlı artışa karşılık, beyaz yakalı istihdamının buna paralel artmaması, yüksek öğrenimli işsiz sayısını hızla büyüttü. Ülke genelindeki tüm işsizlerin 1 milyon 155 bin kişi ile yaklaşık üçte birini üniversite diplomalılar oluşturuyor.
Bundan 20 yıl önce yaklaşık 9 işsizden, on yıl önce ise 5 işsizden birini yüksek öğrenimliler oluştururken, TÜİK’in açıkladığı son veriler artık her 3 işsizden birinin üniversite diplomalı olduğunu gösteriyor. Üniversite bitirmiş işsizlerin sayısı 2002 yılında 306 bin, 2012 yılında ise 590 bin kişi düzeyinde bulunuyordu. Son açıklanan işgücü verilerine göre 2022’nin 4’üncü çeyreği itibarıyla toplamda 65 milyon 26 bine ulaşan çalışma çağındaki nüfusun 12 milyon 725 binle yaklaşık beşte birini, 35 milyon 89 bine ulaşan işgücünün 10 milyon 2 bin kişi ile yüzde 28,5’ini üniversite mezunları oluşturuyor.
Aynı dönemde 31 milyon 555 bin olan istihdamdaki nüfus içinde yüksek öğrenimliler 8 milyon 847 bin kişi ile yüzde 28,4 pay alırken, 3 milyon 533 bin işsizin ise yüzde 32,7 oranındaki bölümünün üniversite diplomalı olduğu görülüyor. Söz konusu dönemde toplamda yüzde 54 olan işgücüne katılma oranı üniversite mezunlarında yüzde 78,6 ile diğer eğitim düzeylerindekilere göre daha yüksek olmakla birlikte, yüksek öğrenimli işgücünün işsizlik oranı da yüzde 11,5’le, yüzde 10,1’lik genel işsizlik oranının üzerinde bulunuyor.
Açılan yeni üniversiteler ve artan mezun sayısı paralelinde, yüksek öğrenimli çalışma çağındaki nüfus, işgücü ve işsiz sayısı son on yılda ikiye katlandı. 2012 yılında 55 milyon 83 bin kişi olan toplam çalışma çağındaki nüfus, on yılda yüzde 18 oranında 9 milyon 943 bin kişi artarken, bu sayının 6 milyon 143 binini bu dönemde yüzde 93 artan üniversite mezunu nüfus oluşturdu. On yılda yüzde 25,7 büyüyen işgücündeki 7 milyon 168 bin kişilik artışın 4 milyon 675’i bu dönemde yüzde 88 artan üniversite bitirmiş işgücünden kaynaklandı.
Aynı dönemde istihdamdaki toplam nüfus yüzde 25 oranında 6 milyon 264 bin kişi, bunun içinde beyaz yakalı istihdamını oluşturan üniversite diplomalıların sayısı da yüzde 87 oranında 4 milyon 110 bin kişi arttı. Toplam işsiz sayısı on yılda yüzde 34 oranında 903 bin kişi artarken, üniversite diplomalı işsizlerin sayısı yüzde 96 oranında 565 bin kişilik artış gösterdi. Başka deyişle işsiz sayısındaki artışın üçte ikilik kısmı üniversite mezunlarından kaynaklandı. Umudunu yitirerek iş aramaktan vazgeçmiş üniversite mezunları bu sayının dışında bulunuyor.
Okur yazar olup diploması bulunmayanlar ile ilkokul, ortaokul, ilköğretim diplomalı lise altı eğitimliler 2022 son çeyrek itibarıyla 15 milyon 360 bin kişi ile işgücünün en büyük bölümünü oluşturmaya devam etti. Ancak üniversite mezunu işgücünün 5 milyona yakın arttığı son on yılda lise altı eğitimli işgücü 496 bin kişi azaldı. Vasıfsız işgücünü oluşturan bu kategoridekilerin on yıl önce üçte biri düzeyinde bulunan üniversite mezunu iş gücü, 2022’de bunların üçte ikisi düzeyine yükseldi. Son verilere göre lise altı eğitimliler 1 milyon 265 bin kişi ile işsiz sayısı içinde de en büyük payı alırken, 1 milyon 155 bin kişilik üniversite diplomalı işsizler ikinci büyük grubu oluşturuyor. On yılda lise altı eğitimli işsizlerin sayısı 88 bin kişi azalırken, üniversiteli işsiz sayısı 600 bine yakın arttığı dikkati çekiyor. Bu dönemde lise altı diplomalılarda işsizlik oranı da yüzde 9,9’dan yüzde 8,2’ye gerilerken, üniversite mezunlarında yüzde 11,1’den yüzde 11,5’e çıktı.
Son on yılda düz lise mezunu işsiz sayısı yüzde 62,8 oranında 231 bin kişi artarak 599 bine, mesleki ve teknik lise mezunu işsizler de yüzde 72,7 oranında 197 bin kişi artarak 468 bine ulaştı. En yüksek işsizlik oranının yüzde 12,6 ile düz lise mezunlarında olduğu belirlendi. Mesleki ve teknik lise mezunlarındaki işsizlik oranı ise yüzde 11,5’le üniversite mezunları ile aynı düzeyde gerçekleşti.
İşgücü içinde okur yazar olmayanların sayısı ise yüzde 25 azalarak 885 bine geriledi, bu kesimdeki işsizlerin sayısının da 47 bin olduğu belirlendi. En düşük işsizlik oranı yüzde 5,3’le bu kesimde bulunuyor. Ancak okur-yazar olmayanların oranının düşük olmasında, bu kesimin genellikle aktif olarak iş arama kanallarını kullanmıyor olması, dolayısıyla hesaplamalarda işsiz sayılmaması ve işgücüne dahil olmaması büyük rol oynuyor.
Mezun olunan bölümler bazında bakıldığında en yüksek işsizlik oranının sosyal hizmetlerle ilgili bölüm mezunlarında olduğu görülüyor. Bunu sanat, gazetecilik, iş sağlığı ve ulaştırma, mimarlık ve inşaat, bilişim ve iletişim teknolojileri alanları izliyor. En az işsizlik yaşayanlar ise güvenlik hizmetleri, matematik ve istatistik ve hukuk.
Yükseköğretim Kurulu’nun (YÖK) 2021-2022 yılı istatistiklerine göre toplamda 8 milyon 296 bin 959 öğrencinin yüksek öğrenim gördüğü saptandı. Bunların 4 milyon 579 bin 47’sini (4 yıllık) lisans öğrencileri oluştururken, ön lisansta 3 milyon 250 bin 101, yüksek lisansta 358 bin 271, doktorada 109 bin 540 öğrenci olduğu belirlendi. Türkiye'de eğitim veren üniversite sayısı ise 129'u devlet, 75'i vakıf ve 4'ü vakıf MYÖ olmak üzere toplam 208 oldu. 2002 yılında 73 olan üniversite sayısı 2012’de 184’e, öğrenci sayısı da 1,7 milyondan 4,1 milyona ulaşmıştı. Buna göre son 20 yılda üniversite sayısı üçe, üniversite öğrenci sayısı beşe katlandı.
TÜİK’in 2022 son çeyrek verilerine göre ülke genelinde 15-24 yaş grubundaki 11 milyon 909 bin genç nüfusun yüzde 22,5 oranındaki 2 milyon 682 bini ne çalışıyor ne okuyor. Bunların da 1 milyon 11 bin kişi ile en büyük bölümünü lise altı eğitimliler oluşturuyor. Ne çalışan ne okuyan gençlerin 600 binini düz lise, 478 binini mesleki ve teknik lise mezunları oluştururken, bu kategoride yüksek öğrenim görmüş 469 bin genç de bulunuyor. Çalışmayan ve okumayan gençlerden 123 bininin ise okur yazar olmadığı dikkati çekiyor. OECD verilerine göre Türkiye ne eğitimde ne istihdamda olan genç nüfus oranında Güney Afrika ve Brezilya ile birlikte ilk üçte yer alıyor.