Merkez Bankası ve TÜİK’in tüketici eğilim endeksi tüketicilerin çeşitli kategorilerdeki değerlendirme ve beklentilerini yansıtıyor.
Örneğin mevcut ve gelecek dönemde hanelerin maddi durumu, gelecek 12 aylık dönemde genel ekonomik durum beklentisi, gelecek 12 aylık dönemde dayanıklı tüketim mallarına harcama yapma düşüncesi de bunlar arasında. İşsizlikten tasarruf eğilimine kadar başka kriterler de var.
Endeks sıfır ile 200 arasında değer alabiliyor. 100’den büyük rakamlar tüketici güveninde ‘iyimser’ durumu, 100’den küçük rakamlar tüketici güveninde ‘kötümser’ durumu yansıtıyor.
* **
Olağanüstü ekonomik konjonktürden geçtiğimiz ortada. Döviz kurlarındaki sıçrama, yükselen tartışmalı enflasyon, başta döviz kurları olmak üzere, ekonomiyi ‘zorla’ kontrol altına alma çabaları, ve bozulan beklentiler.
Şu günlerde enflasyonda baz etkisiyle ivmelenecek ‘ciddi’ bir düşüş olacağı dillendiriliyor. Bu görüşe göre enflasyon düşecek ve düşmeye devam edecek! Merkez Bankası da dövizini yerine koyabilirse sorunlar çözülecek, beklentiler de düzelmiş olacak.
Peki bu olağanüstü süreçte tüketicilerin beklentiler ne kadar bozuldu, ne kadar düzeldi ve şu anda hangi konumdayız?
* **
Tüketici güven endeksi 2012-2018 arasında 80’lerin en üst seviyesi ile 90’ların hemen üstü aralığında dalgalanıyor. Bu durumda güven endeksi 100’ün altında olduğu için tanımı gereği ‘güven’de kötümserlerin ağır bastığı görülüyor. Ancak bu tarihler arasında beklenti ve değerlendirmelerin ‘iyimser’e dönebilmesi de çok uzak bir ihtimal olarak görünmüyor.
Her nedense ekim 2018’den itibaren kötümserlik biraz daha ağır basmaya başlıyor ve endeks ilk kez 80’in altına düşüyor. 2019’da endeks bu kez 80’i aşmakta zorlanıyor. 2020’de de aynı tabloyu görüyoruz.
2021’e geldiğimizde 83-78 aralığında seyreden endeks Merkez Bankası’nın faiz indiriminin başladığı eylül ayından itibaren düşüşe geçerek 79,6’dan ekim’de 76,5’e, kasımda ise 70,8’e düşüyor. Merkez Bankası 4 ay boyunca faiz düşüşünü sürdürürken kur şokunun yaşandığı aralıkta güven endeksinin düşüşü de devam ederek 68,5’e kadar geriliyor.
Ocak 2022 geldiğinde endeks muhtemelen kur korumalı mevduatın etkisiyle 4 puandan fazla yükselişle 72,7’ye çıkıyor. Şubat 70’ler, Mart 72’ler derken düşüşü sürüyor haziran 2022’de 63,4 ile dip görünüyor.
Bu tarihten sonra güven artışı başlıyor. Haziran’daki dip seviyesinden başlayarak Kasım 2022’de 76,6’ya kadar çıkan endeks Aralık’ta göreli bir düşüşle 75,4’e geriliyor.
* **
Özetle faiz indirimi ve kur şokuyla 16 puan kadar düşen endeks dip noktasından 13 puan kadar yükseliyor. Henüz Merkez Bankası’nın Eylül 2021’de başlayan faiz indirimi öncesindeki noktaya gelememekle birlikte göreli bir iyileşmenin yaşandığı da ortada.
* **
Bu sonucu destekleyecek birkaç rakam daha var. Tüketicilerin beklentilerindeki iyileşmeye rağmen her tüketicinin gönlünde yatan aslanlardan biri olan ‘gelecek 12 ayda otomobil satın alma ihtimali’ne ilişkin beklentiye baktığımızda eylül 2021’de 14,6 olan endeksin aralık 2022’de 13,4 olduğunu görüyoruz.
Ayrıca, ‘Gelecek 12 ayda konut tamiratına para harcama ihtimali’ne baktığımızda endeksin 27,7’den 23,3’e, ‘Gelecek 12 ayda konut satın alma ihtimali’ne baktığımızda ise endeksin 9,4’ten 8,3’e gerilemiş olduğunu görüyoruz.
Anlaşıldığı kadarıyla tüketicilerin güvenini kazanmak için biraz daha zamana ihtiyaç var. Bu 4 kritere ilişkin beklentilerin yüksek enflasyon nedeniyle 2021 eylülünden daha olumlu da söylemekte fayda var:
İşsiz sayısına ilişkin beklentiler: (67,7-73,0)
Mevcut dönemin dayanıklı mal satın almak için uygunluğuna ilişkin beklenti: (41,2-48,4)
Gelecek 12 aylık dönemde tüketici fiyatlarının değişeceğine ilişkin beklenti: (62,1-63,3)
Gelecek 12 aylık dönemde ücretlerin değişeceğine ilişkin beklenti: (104,4-129,5)