Eurobond nedir, getirisi ve vergilendirilmesi (1)

Tufan GÜLDİKEN / SMMM - Finansman Direktörü

Gerçek tüzel kişilerin Mart 2010 ayında, 2009 yılında elde ettikleri kazançlara ait beyanname vereceği gözönüne alınarak bu yazı hazırlanmıştır.  Eurobond'un ne olduğu, bu menkul değerden elde edilecek faiz, alım satım kazançları ve itfa bedellerinin nasıl vergilendirileceği, ilgililere yardımcı olacağı gözönüne alınarak, iki gün yayınlanacak bu yazı ile açıklanacaktır.

Eurobond nedir ?

Resmi veya özel kuruluşlar gelir gider dengelerinin açık vermesi halinde verdikleri bu açığı kapamak amacıyla veya yeni yatırım amacıyla veya benzer nedenlerle ihtiyaçları olan  nakit için zaman zaman borçlanma arayışına girerler.  Bu kuruluşların borçlanma ihtiyaçlarını yurtiçi veya yurtdışı banka ve benzeri finansal kuruluşlarından karşılayabilmeleri  yanında diğer bir seçenek de kendilerinin çıkaracakları tahvil veya bonoları finanasal piyasalarda satarak, kişi veya kuruluşlardan borç bulmalarıdır. Bu borçlanma, içinde bulunulan ülkenin para birimi dışındaki bir para birimi ile yapıldığında, borçlanan kurumun çıkardığı tahvil veya bonolar Eurobond olarak adlandırılırlar. Sözkonusu bu eurobondlar yurtdışı piyasalarda satılabildiği gibi, yurtiçi piyasalarda da satışa sunulabilmektedir.

Açıklamadan anlaşılacağı gibi, özellikle yurtdışı piyasalara sunulan ve yurtdışı firma veya kişilerin satınaldığı bu bonoların, çok güvenilir olması gerekmektedir. Eurobond'u satın alacak kişi veya kurumlar, bononun güvenirliliğini en ön planda tutacağından,  ülke hazineleri tarafından çıkarılan bonolar daha rahat alıcı bulabilmekte ve bu nedenle eurobond'lar genellikle kurumlar dışında ülkeler tarafından  çıkarılmakta ve satılmaktadır.  Normal tahvil veya hazine bonolarından çok daha uzun vadeye sahip olan bu eurobond'ların vadeleri 10 ila 30 yıl dolayında olmaktadır. Özellikle gelişmekte olan ülkeler tarafından çıkarılmakta olan eurobond faizlerinin, gelişmiş ülke bono faizlerinden daha yüksek olacağı da kesindir. Aslında, bonoyu çıkaracak ülkenin vereceği faiz ile aynı vadedeki gelişmiş ülke faizi arasındaki fark, bonoyu çıkaran ülkenin risk primi olarak adlandırılmaktadır.  10 ila 30 yıl arasında bir vade ile çıkarılan eurobond'lara faiz, en az yılda bir veya yıl içinde birden fazla (3 ayda bir, 6 ayda bir gibi) ödenir.

Eurobond nasıl ve kaça satın alınır.

Eurobond'u çıkaracak ülkeler, bu eurobondların uluslararası piyasalarda satımı için, bir kaç aracı finansal kurum ile anlaşma yapıp, eurobond'larının satılmasını sağlarlar. Bu aracı finansal kurumlar, eurobondları başka banka veya finansal kurumlar veya çeşitli fonlara veya benzeri kurumlara satarlar. Eurobond'ları satın alan kurumlar da, bu eurobond'ları ya kendi fonlarında kullanarak değerlendirirler veya başka kurum veya kuruluşlara satarak eurobond'ların ikincil piyasada alım ve satımına neden olurlar. Eurobondlar temel olarak yurtdışı kişi veya kuruluşlarca satın alındığı gibi, doğrudan veya ikincil piyasa aracılığı ile yurtiçi kişi veya kurumlarca da satın alınabilmektedir.

Piyasaya üzerinde yazılı nominal değerden sunulan eurobond'ların piyasada oluşacak alım veya satım değeri, eurobond'a gelen talep, eurobond'un faiz oranı, ülke risk primi ve piyasa şartlarına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Ancak, faiz ödeme gününde, eurobond'un piyasadaki alım satım değeri ne olursa olsun, faiz, eurobond'un nominal değerinden hesaplanıp, eurobond'u elinde tutan kişiye ödenir. Örneğin, yıllık faizi %10, nominal değeri 1.000 Dolar olan bir eurobond'a ödenecek faiz gününde, bu eurobond'un piyasada alım satım değerinin 1.200 olduğunu varsayalım.  Eurobond için faiz gününde 100 dolar faiz alınacaktır. Halbuki, aynı gün eurobond satılmak istense, tahsil edilecek bedel, 1.000 dolar değil, 1.200 Dolar olacaktır.

Eurobondlar piyasada her istenildiği zaman bankalar veya aracı finansal kurumlardan satın alınabilir veya bu kurumlar aracılığı ile satılabilir. Elden çıkartmak için vade sonunu beklemek diye bir kavram yoktur. Yalnız burada dikkat edilmesi gereken konu, eurobond'un alım veya satım günündeki değeri piyasada o anda oluşan değeri olup, hiçbir zaman nominal değeri olmayabilir.

Piyasadan eurobond satın alındığında veya satıldığında, ödenen veya tahsil edilen toplam tutar içinde, eurobond'un piyasa alım satım değeri ve son faiz ödeme gününden, satınalma veya satış işleminin yapıldığı güne kadar oluşan faiz de vardır. Toplam ödenen bu tutara finansal piyasada kirli fiyat, faiz hariç sadece eurobond'un alım satım değerine de temiz fiyat denmektedir.

Eurobond nedir, getirisi ve vergilendirilmesi   (2)

Bir önceki yazıda, eurobond'un ne olduğu, nominal değeri ve faizi ile alımı satımı konusunda genel bilgiler verimişti. Bugünkü yazıda da, Eurobond'un faiz geliri, alım satım kazancı ve ifta bedelinin nasıl vergilendirileceği hakkında bilgi verilecektir.

Eurobond faiz geliri 

Eurobond'lardan elde edilen faiz gelirleri %0 (sıfır) oranında stopaja tabi olup, vergi uygulamasında stopaj oranı sıfır olarak belirlenmiş kazançlar tevkifatlı kazançlar olarak kabul edilmektedir. Eurobond'ların faiz geliri, faiz dönemi sonundaki ödeme gününde ve itfa gününde meydana gelmektedir.  Gerçek ve tam mükellef kişilerin eurobond'lardan elde edilen faiz gelirinin tabi olacağı vergilendirme usulu ise, beyan sınırının aşılması halinde tamamının yıllık beyanname ile beyan edileceği şeklindedir. Eurobond faiz gelirine herhangibir istisna tutarı uygulanmayacak, sadece beyan sınırının aşılıp aşılmadığına bakılacaktır.

Eurobond'dan elde edilen faiz geliri, yabancı para cinsinden olacağından, elde edilen faiz tutarı, faizin elde edildiği günkü TCMB döviz alış kuru ile TL'ye çevrilecek ve beyan edilecek veya beyan edilmeyecek TL tutarı hesaplanacaktır. 2009 yılında elde edilen eurobond faiz gelirine uygulanacak beyan sınırı 22,000 TL'dir. 2009 yılının tümü içinde eurobond'dan elde edilen faiz geliri, bu beyan sınırını aşmıyorsa, herhangibir beyan yapılıp vergi ödenmeyecek, beyan sınırının aşılması halinde ise, elde edilen faiz gelirinin tümü beyan edilip, tümü üzerinden vergi ödenecektir.

Değer Artış Kazançlarının Vergilendirilmesi

Bilindiği gibi Eurobond'lar ikincil piyasada alım ve satımı yapılan finansal araçlar olduğundan, daha önce açıklandığı gibi, ihraç tarihinden sonra üzerinde yazılı nominal değerden farklı değerlerde işlem görürler. İhraç tarihindeki değerin 1000 olduğunu varsaydığımız bir eurobond, ileri ay veya yıllarda, gelen talep'e bağlı olarak 1000 değerinin üzerinde veya daha altında oluşabilecek bir fiyattan alım veya satıma konu olurlar.

Eurobond'lar, eurobond'u çıkaran kuruluşun bulunduğu ülkenin para biriminden farklı bir para birimi ile ihraç edildiklerinden, elden çıkarma nedeni ile bu eurobond'tan bir kazanç olup olmadığını anlamak için eurobond değerinin ülke para birimine çevrilmesi gerekmektedir. Bu çevirme işlemi yukarıda anlatıldığı gibi TCMB döviz alış kuru kullanılarak yapılmalıdır.

Eurobond'ların alım satımından elde edilen değer artış kazançlarında vergilendirmeye tabi olacak kazanç, sözkonusu eurobond'un alımı sırasında ödenen bedel ile bu eurobond'un elden çıkarılması sırasında tahsil edilen bedelin farkıdır. Bu bedel bulunurken, Eurobond'un satın alma ve elden çıkarma tarihlerindeki TCMB Döviz alış kuru hesaplamalarda kullanılacaktır. Eurobond'un alımı veya elden çıkarılması sırasında yapılan diğer gider, ödenen vergi, harç ve benzeri giderler de hesaplamalarda dikkate alınacaktır.

Kazancın belirlenmesinde dikkate alınacak diğer bir husus ise, maliyet bedeli endekslemesidir. Maliyet bedeli endekslemesi, sözkonusu eurobond'un satın alındığı ay'daki Türkiye İstatistik Kurumunca belirlenen ÜFE (üretici fiyat endeksi) endeksi ile elden çıkarma tarihinden bir önceki ay'a ait Türkiye İstatistik Kurumunca belirlenen ÜFE fiyat endeksinin artış oranıdır.

Eurobond'lar için, maliyet endekslemesi sonrası bir kazanç sözkonusu ise, bu kazanç için herhangibir istisna uygulanmayacak, kazancın tümü tutarı ne olursa olsun beyan edilecektir.

İtfa Sonrası kazanç

Daha önce de açıklandığı gibi, Eurobond'lar bulununlan ülkenin para birimi ile değil, döviz  cinsinden ihraç edildiklerinden, bu Eurobond'ların itfası sırasında oluşabilecek değer artışları irat sayılmamaktadır.

Sonuç

Günümüzde çoğu kişinin kullanmaya başladığı bu finansal araçın ne olduğu,  elde edilecek faiz gelirleri ile değer artış kazançlarının vergilendirilmesinde uyulacak kurallar, yukarıda geniş olarak açıklanmaya çalışılmış ve değer artış kazancının nasıl bulunacağı da aşağıdaki formül ile açıklanmıştır.

Değer artış kazancı = ( A * B ) - (C * B) - D

A : Satilan Eurobond'un yabancı para cinsinden tutar

B : İşlem tarihindeki TCMB Döviz Alış Fiyatı

C : Satilan Eurobond'un satınalınması sırasında yabancı para cinsinden ödenen tutar

D : Elden çıkarılan Eurobond için yapılan giderler, vergi ve harçlar