2023’ün bütçe açığı 1,4 trilyon TL
Bütçede rekor tutarda sermaye transferinin yapıldığı aralıkta (bir ayda) 842,5 milyar lira açık ortaya çıktı.
Merkezi yönetim bütçesinde rekor tutarda sermaye transferi gerçekleştirilen aralıkta (bir ayda) 842,5 milyar liralık açık verilirken, 2023 yılının tümündeki açık 1 trilyon 375 liraya ulaştı. Geçen yıl, Cumhuriyet tarihinin en büyük bütçe açığı verildi.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı yıllık verilere göre aralık ayında merkezi yönetim bütçe gelirleri önceki yılın aynı ayına göre yüzde 117,4 artışla 549,9 milyar lira olurken, bütçe giderleri yüzde 271,2 artışla 1 trilyon 392,5 milyar liraya ulaştı ve bir ayda 842,5 milyar lira bütçe açığı verildi. Aralıkta harcamaları ve bütçe açığını en fazla büyüten faktör, önceki yılın ayın ayındakinin 36,6 kat üzerinde yapılan “sermaye transferleri” oldu.
2023 yılının tümünde ise toplam bütçe gelirleri önceki yıla göre yüzde 86,1 artışla 5 trilyon 210,5 milyar lira olurken, bütçe harcamaları yüzde 123,8 artarak 6 trilyon 585,5 milyar liraya ulaştı. Bunun sonucunda bütçe açığı önceki yıla göre yüzde 863,8 (8,6 kat) büyüyerek 1 trilyon 375 milyar lira oldu. Önceki yıl faiz harcamaları hariç tutulduğunda 168 milyar lira fazla veren bütçe, 2023’te tam 700,4 milyar lira faiz dışı açık verdi.
Hedefler ve gerçekleşme
2023’te bütçe büyüklüğü başlangıçta 4 trilyon 469,6 milyar, bütçe gelirleri 3 milyar 810,2 milyar ve bütçe açığı 659,4 milyar lira olarak öngörülmüştü. Ancak şubat ayındaki depremlerin yol açtığı ek kaynak ihtiyacı gerekçesiyle temmuzda çıkarılan ek bütçe ile ödenekler 1 trilyon 119,5 milyar lira artırılarak 5 trilyon 5891 milyar liraya; bütçe gelirleri de 1 trilyon 71,2 milyarı vergiden, 48,3 milyarı da diğer yollardan olmak üzere, aynı tutarda artırılarak 4 trilyon 929,7 milyar liraya yükseltilmişti.
Gelir ve giderler aynı tutarda arttığı için, başlangıçtaki bütçe açığı hedefi aynı kalmıştı. Eylül 2023’te açıklanan 2024- 2026 dönemine ait Orta Vadeli Program’da (OVP) ise toplam bütçe harcaması 6 trilyon 562,6 milyar lira ile bunun 973,5 milyar lira üzerinde ve bütçe açığı da aynı tutarda büyütülerek 1 trilyon 632,9 milyar lira öngörülmüştü.
Açıklanan yıllık bütçe gerçekleşmelerine bakıldığında başlangıç hedeflerine göre oluşan rekor sapma dikkati çekerken hem harcama hem gelir büyüklüklerinin son OVP’de beklenenin de üzerinde gerçekleştiği görülüyor. Ülke tarihindeki en yüksek düzeyde gerçekleşen bütçe açığı ise son OVP’de yapılan gerçekleşme tahmininin altında olsa da başlangıç hedefine göre rekor bir sapmayı ifade ediyor.
Sermaye transferindeki rekor artış
Geçen yıl bütçe harcamalarının 5 trilyon 910,8 milyarını faiz dışı harcamalar, 674,6 milyarını ise faiz ödemeleri oluşturdu. Önceki yıla göre faiz ödemeleri yüzde 117, faiz dışı harcamalar yüzde 124,6 arttı. Faiz dışı harcamalar içinde 2 trilyon 373,6 milyar lira ile en büyük pay, önceki yıla göre yüzde 110,7 artan cari transferlerin. 2023’te personel giderleri yüzde 115,3 artışla 1 trilyon 324,5 milyar lira, bunlar adına ödenen sosyal güvenlik primleri de yüzde 91,7 artışla 185,7 milyar lira oldu.
Sermaye giderleri de yüzde 96 artışla 543 milyar, mal ve hizmet alımları yüzde 75,8 artışla 452,9 milyar liraya ulaştı. 2023’te, harcamalarda en dikkat çeken gelişme ise “sermaye transferleri” kaleminde yaşandı. Aralık ayında yapılan 639,4 milyar liralık yüklü aktarma ile birlikte yılın tümündeki sermaye transferleri 858,1 milyar liraya ulaştı. Aralık ayındaki transferin 622,8 milyarı ve yılın tümündekinin 801 milyarı olmak üzere söz konusu transferlerin tamamına yakını, “Sınıflandırmaya Girmeyen Diğer Kurum, İşletme ve Hane Halkına Yapılan Transferler” faslında gerçekleşti.
4,5 trilyonluk vergi toplandı
Merkezi yönetim bütçe gelirlerinin en büyük bölümünü oluşturan vergi gelirleri geçen yıl yüzde 91,2 artışla 4 trilyon 500,9 milyar lira oldu. Vergi gelirleri dışında en büyük kalemi ise 409 milyar lira ile faizler, paylar ve cezalar oluşturdu. Söz konusu gelirler önceki yıla göre yüzde 72 arttı. Yılın tümündeki teşebbüs ve mülkiyet gelirleri 133 milyar, özel bütçeli idare gelirleri 88,2 milyar, bağış, yardım ve özel gelirler 29,5 milyar, düzenleyici denetleyici kurum gelirleri 25,2 milyar, sermaye gelirleri 17,3 milyar, alacaklardan tahsilat 7,4 milyar lirada kaldı.
Gelir-gider dengesinde son 20 yıl
Ülke tarihinin en büyük açığının verildiği 2023 bütçesinde, gelirlerin giderleri karşılama oranına göre son 20 yılın en kötü performansı sergilendi. 2003 yılında yüzde 71,5 olan bütçe gelirlerinin bütçe giderlerini karşılama oranı 2005 ve sonrasında yüzde 90’nın üzerine çıkmış, pandemi ve savaşların da etkisiyle 2019- 2021 döneminde bunun biraz altına inse de 2022 yılında yeniden yükselerek yüzde 95,3 olmuştu. 2023 yılında ise bütçe gelirleri ile giderlerin ancak yüzde 79,1’i karşılanabildi. Bunun da 2003’ten sonraki en düşük yıllık oran olduğu belirlendi.