Doğanın takvimi değişime uğruyor

Başak Nur GÖKÇAM

Yosun sporları, besin değeri yüksek ve sağlık açısından faydalı bir gıda maddesi olarak biliniyor. Ancak İsveç’te yürütülen yeni bir araştırma, bu küçük biyo­lojik yapıların aynı zamanda iklim değişikliğinin etkilerini gözler önüne seren güçlü bi­rer gösterge olduğunu ortaya koydu. Bilim insanları, yosun­ların bugün 1990’lara kıyas­la yaklaşık bir ay daha erken spor saldığını ve bu değişimin sanılandan çok daha hızlı ger­çekleştiğini belirledi.

Lund Üniversitesi’nden araştırmacılar, İsveç Silahlı Kuvvetleri tarafından onlarca yıl önce toplanan askeri hava örneklerini inceleyerek çar­pıcı sonuçlara ulaştı. Başlan­gıçta nükleer silah testlerin­den kaynaklanan radyoaktif serpintiyi izlemek amacıyla 1960’larda başlatılan bu ha­va örnekleme çalışmaları, za­manla ekoloji araştırmaları için benzersiz bir veri kayna­ğına dönüştü. Cam elyaf filt­reler, havadaki polen, spor ve diğer mikroskobik biyolojik parçacıklara ait DNA’yı bo­zulmadan koruyarak bilim in­sanlarına geçmişe açılan bir pencere sundu.

Araştırma ekibi, bu DNA arşivini kullanarak 35 yıl bo­yunca havada taşınan yo­sun sporlarını takip etti ve 16 farklı yosun türü ile grubuna odaklandı. Sonuçlar netti: Yo­sunlar artık 1990 yılına kıyas­la ortalama dört hafta daha erken spor salmaya başlıyor. Spor salınımının en yoğun ol­duğu dönem ise yaklaşık al­tı hafta öne çekilmiş durum­da. Bu değişim, özellikle yaz mevsiminin kısa sürdüğü ku­zey bölgelerde ekosistem den­geleri açısından kritik bir an­lam taşıyor. Lund Üniversite­si’nden botanik araştırmacısı Nils Cronberg, “Kuzeyde ya­zın ne kadar kısa olduğunu düşünürsek, bu birkaç haf­talık fark bile ekolojik açıdan çok büyük” diyerek bulgula­rın önemine dikkat çekti.

Değişim, bir önceki yılın iklime bağlı yaşanıyor

Araştırmanın en dikkat çe­kici yönlerinden biri ise yo­sunların bu erken davranı­şının nedenleri oldu. Bilim insanları, spor salımı zaman­lamasının mevcut bahar ko­şullarından çok, bir önceki yılın iklimine bağlı olduğunu ortaya koydu. Daha sıcak ge­çen sonbaharlar, yosunlara kış gelmeden önce spor kap­süllerini geliştirmek için da­ha fazla zaman tanıyor. Bu da bitkilere biyolojik bir avantaj sağlayarak, ilkbahar başlar başlamaz sporların daha er­ken salınmasına yol açıyor.

Araştırmada yer alan ve şu anda Norveç Doğa Araştır­ma Enstitüsü’nde çalışan Fia Bengtsson, “Aynı yıl içinde­ki kar erimesi ya da hava sı­caklığının belirleyici olacağı­nı düşünüyorduk. Ancak asıl önemli faktörün bir önceki yı­lın iklim koşulları olduğunu gördük” dedi. Bu bulgu, eko­sistemlerin geçmiş iklim ko­şullarını ‘hatırladığını’ ve bu hafızanın biyolojik süreçleri şekillendirdiğini gösteriyor.

Doğanın tepkisi acil uyarı anlamı taşıyor

Bilim insanları, bu verilerin iklim değişikliğinin somut etkilerini belgeleyen önemli bir kaynak olacağını ve önümüzdeki dönemde Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) raporlarında da yer alabileceğini belirtiyor. Doğanın verdiği bu hızlı tepki, sürdürülebilirlik politikalarının ve iklim uyum stratejilerinin neden acil olduğunu bir kez daha gözler önüne seriyor.

Uzun vadeli araştırma yöntemi olabilir

Çalışma yalnızca yosunların değişen davranışlarını ortaya koymakla kalmıyor, aynı zamanda uzun vadeli ekolojik değişimleri izlemek için yeni ve sürdürülebilir bir yöntem sunuyor. Havaya biyolojik materyal salan diğer bitki ve canlı türleri de benzer DNA analizleriyle yıllar içinde takip edilebilir. İsveç genelinde farklı bölgelerden toplanan hava örnekleri sayesinde, araştırmacılar iklim değişikliğinin ekosistemler üzerindeki etkilerini onlarca yıl geriye giderek karşılaştırma imkânı buluyor.