Gümrükte "Tek Pencere" sistemi

Suheda BARLAS
suheda.barlas@tr.pwc.com

Bir ithalat ya da ihracat işlemi sadece bir alım satım ve gümrükte tahsil edilen vergilerden ibaret bir işlem değildir. Bir ithalat ya da ihracat işleminin, söz konusu malların niteliğine bağlı olarak kamu ahlakı, kamu düzeni veya kamu güvenliği; insan, hayvan ve bitki sağlığının korunması veya sınaî ve ticari mülkiyetin korunması, haksız rekabetin önlenmesi gibi birçok boyutları bulunmaktadır. İthali yapılmak istenen bir malın halk sağlığını tehdit etmeyecek, ulusal güvenliğe zarar vermeyecek, tüketici haklarını haleldar etmeyecek olduğunun ithalattan önce tespit edilmesi gerekmektedir. Bu tespitler, birbirinden farklı kamu idareleri eliyle gerçekleştirilmektedir. Bu tespitleri yapacak ve ithalat/ihracat yapılmasında sakınca görülmediğini belirtecek yani bir anlamda izin kâğıdı anlamına gelen belgeyi verecek kamu idareleri de genellikle işlem yapılacak gümrük idarelerinden uzakta hatta zaman zaman farklı şehirlerde olabilmektedir. Hatta aynı eşya için bazen birkaç belgenin gümrük idaresine sunulması bile gerekebilir.
Örneğin, ülkemizde gümrük beyannamesine eklenmesi gereken 330 farklı belge çeşidi vardır. Bunlar arasında sadece 21 belge gümrük idaresinden, geriye kalan 309 belge ise farklı kurum ve kuruluşlardan temin edilmektedir. Bu durumda takdir edilir ki; birbirinden dağınık birçok kuruma tek tek gidilip bu belgelerin temin edilmesi işlemi, iş sahipleri bakımından hem çok masraflı hem de ciddi zaman kayıplarına yol açan bir prosedürdür.
Uluslararası ticaretin bu tip zorlukları dünyanın bütün ülkelerinde benzerlik arz etmektedir. Birleşmiş Milletler bünyesinde bulunan  "Birleşmiş Milletler Ticaretin Kolaylaştırılması ve Elektronik Ticaret Merkezi"de  (UN/CEFACT)  bu gibi tespitlerden yola çıkarak uluslararası ticaret ve taşımacılıkla uğraşanların gerekli bilgi ve belgelerini  "Tek pencere" olarak adlandırılan tek bir noktadan sunmalarına ve sonucu yine tek bir noktadan almalarına imkân sağlayan ve dolayısıyla işlem süreçlerinin uzunluğu nedeniyle gümrükte yaşanan zaman kaybını önleyen bir sistemin kurulmasını tavsiye etmiştir.(BM Ticaretin Kolaylaştırılması ve Elektronik Ticaret Merkezi Karar No:33).
"Tek pencere" sistemi yalnızca ithalat-ihracat-transit işlemini gerçekleştirenler için zaman kaybını önleyen bir sistem değil aynı zamanda, bu sisteme dahil olan ilgili tüm taraflar için önemli yararlar sağlama potansiyeline sahip bir uygulamadır.
İthalat-ihracat yapabilmek için gerekli belgelerin tek pencereden verilmesi sonucu ilgili devlet kurumları nezdinde daha hızlı işleyen, daha doğru bilgiler üreten ve dağıtılmasını sağlayan bir sistem ortaya çıkmaktadır.  Bunun sonucu olarak da kamu kurumlarında, daha iyi işbirliği ve koordinasyon, tasarruf, daha iyi bir risk yönetimi, daha yüksek etik standartları ve şeffaflık ve sonucunda daha etkin bir devlet karşımıza çıkacaktır.
İhracatçılar ve ithalatçılar açısından ise; bilgi ve belgelerin toplanması ve ayrı ayrı kurumlara sunulmasından kaynaklanan maliyetlerin azalması, ihracat-ithalat işlemlerinin hızlı sonuçlanmasına bağlı olarak daha iyi bir stok yönetimi, işlemlerin süratlenmesi ve idarelerde yaşanan sıkıntıların azalması nedeniyle müşterilerle daha iyi ilişkiler geliştirilmesi ve böylece rekabet gücünün artması, belirsizliklerin azalması ve şeffaflık sağlama gibi yararlı sonuçlar alınabilecektir.
Ülkemizde de Cumhuriyetimizin yüzüncü kuruluş yılı olan 2023'te ülkemizin beş yüz milyar dolar ihracat hacmi ile dünyanın en büyük on ekonomisi içerisinde yer almasının hedeflendiği ve bu hedefin gerçekleştirilebilmesinde, uluslararası ticarete konu eşyanın gümrüklemeye bağlı çeşitli işlemlerden kaynaklanan maliyetlerinin en aza indirilmesi ve böylece uluslararası piyasalarda daha rekabetçi bir düzeye ulaşılmasının büyük önem taşıdığı hususunun tespiti ile 20 Mart 2012 tarihli, 28239 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 2012/6 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile gümrük hizmetlerinde "Tek Pencere" sistemine geçileceği belirtilmiş ve "Tek Pencere" sisteminin ülkemizde de uygulamaya konulması için yapılacak çalışmaların ve sistemin kurulması ve işletilmesine ilişkin iş ve işlemlerin Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'nın koordinasyonunda yürütülmesi hususunda gereği talimatlandırılmıştır.
Sonuç olarak, dış ticaret işlemlerinde, bu işlem ve süreçlere bağlı olarak ortaya çıkan zaman kaybını ve maliyetleri azaltmak için gerçekleştirilmesi planlanan bu entegre yönetim sisteminin hayata geçirilebilmesi için, işleme taraf gerek kamu gerekse özel tüm kesimlerin koordinatör olarak görevlendirilen kurum olan Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'na ellerinden gelen her türlü desteği vermelerinin ülke ekonomisine önemli katkılar sağlayacağı açıktır.