"Washington'u yola sokmak gerekecek"

Didem ERYAR ÜNLÜ

İSTANBUL - Amerikalı girişimci Fred Smith posta tekelini kıran ilk insan olarak 1972'de özel bir mektup ve paket ulaştırma servisi olan Federal Express'i kurdu. Overnight (bir gecelik) servisi ve dünya çapındaki bilgisayar ağı FedEx bugün dünyanın en başarılı şirketleri arasında yer alıyor.
2012 Fortune 500 listesinin 70. sırasında yer alan lojistik şirketi FedEx'in geliri bugün 39 milyar dolara ulaşıyor. 1.5 milyar dolar kar açıklayan şirketin, piyasa değeri 30 milyar dolar, çalışan sayısı ise 255 bin 573.
 

Smith, Memphis/Tennessee'li varlıklı bir aileden geliyor. Babası Greyhound adlı otobüs işletmesinin en büyük ortağı olan Smith, 60'lı yıllarda Yale Üniversitesi'nde iktisat okudu. Mektup yazmaktan hoşlanan Smith, postanın ağır işlemesinden rahatsız olduğu için tez çalışmasına "Özel Bir Ulaştırma Servisinin Kurulması, Tasarlanması ve İşletilmesi" konusunu seçti. Posta bir devlet tekeli olduğundan, Smith o tarihe kadar bilinmeyen bir branşın ana hatlarını geliştirdi. Bu çalışma hocaları tarafından pek dikkate alınmadı.
 

Üniversite sonrasında orduya yazılan Smith, Vietnam savaşına katıldı ve donanma pilotu oldu. Askerden döndükten sonra, ikinci el özel uçak ticareti yaptı. Boş zamanlarında ise tezinde işlediği konuyu geliştirmeye ve özel bir posta servisi planlamakla ilgilendi.Ülke çapında işleyecek bir sistem kurması için nakliye kamyonları ve uçaklara ihtiyaç duyan Smith, bunun için gerekli paraya ulaşmak için kendisine düşen mirası talep etti. Bunun yanı sıra çok sayıda banka, sigorta şirketi ve sanayi işletmesinin de sermaye sağlayarak, 1972 yılında 90 milyon dolarlık bir başlangıç sermayesiyle Federal Express'i kurdu.
 

1973 yılında ilk özel gece posta servisini devreye soktu ve 13 şehir arasında bağlantı kurdu. İlk iki yıl boyunca zarar eden şirket, 1976'da 3.6 milyon dolar kâr ederek başarıya ulaştı. Bundan sonrasında ise büyüme son derece hızlı geldi. 80'li yılların başında FexEx'in jet filosu 75 havalimanı arasında hizmet veriyordu. Her gece taşınan mektup ve paket sayısı 200 bin ila 400 bin arasında değişim gösteriyordu. Şirket, mektup ya da paketin ertesi gün saat 10.30'a kadar alıcının eline geçmemesi halinde, para iadesi yapıyordu. FedEx'in fiyatlarının devlet posta kurumu UPS (United Parcel Service)'den daha yüksek olmasının nedeni olarak da, bu garanti gösteriliyordu.  Bu arada şirket tarafından geliştirilen bilgisayar sistemiyle 30 dakika içinde bir teslimatın dünyanın hangi noktasında olduğu öğreniliyordu.
 

Vietnam savaşı belirleyici oldu
 

Her ne kadar Fred Smith Federal Express düşüncesini ilk olarak Yale Üniversitesi tezi olarak sunmuş olsa da, Smith'in geleceğini belirleyen asıl gelişme Vietnam Savaşı oldu. Smith 1967-1969 yılları arasında ilk önce ABD deniz kuvvetlerinde daha sonra da hava kontrol ekibinde görev aldı. Bu süreç Smith açısından son derece eğitici oldu. Bir yandan, yarım milyon insanı mobilize eden ABD ordusunun lojistik çabalarını izledi; diğer yandan disiplin, eğitim ve liderlik konusunda önemli deneyimler edindi. Smith, "İnsanlar bana FedEx'i kurarken hangi prensipleri temel aldığımı soruyorlar. Verdiğim cevap ise onları oldukça ürkütüyor. Şirketi, Vietnam'da yaptığım askerlik sırasında, ABD ordusundan edindiğim liderlik özellikleri doğrultusunda kurduğumu söylüyorum" yorumlarında bulunuyor. Smith bu deneyimi şöyle dile getiriyor: "Deniz Kuvvetleri'nde, kara ve hava birliklerinin birlikte hareket etmesi çok normal bir durum değildir. Bir botla kıyıya geldiğinizde, silahlarınız yoktur. Bu yüzden Deniz Kuvvetleri yakın hava desteğini yarattı. Ben de Federal Express'te hava-kara sistemini entegre ettim." Smith'in liderlik el kitabı büyük ölçüde Deniz Kuvvetleri deneyimine dayanıyor. "Yöneticilerimize başarının anahtarının, ilk seviyedeki insanlara güvenmek olduğunu; bu kişilerin başarılarını övmek gerektiğini ve böylece diğerlerine örnek oluşturacaklarını söylüyoruz. Bu Deniz Kuvvetleri'nde standart bir uygulama" diyen Smith bugün 67 yaşında. Bundan tam 41 yıl önce ailesinden aldığı parayla şirketini kuran Smith'in bugün 220 ülkede faaliyet gösteren tam 688 uçağı ve 90 binin üzerinde aracı bulunuyor.
 

"ABD siyasi sistemi tamamen iflas etmiş durumda. Bilge bir kişi, şöyle demişti bir keresinde: 'Devam edemeyen, etmeyecektir'. Dolayısıyla ya tahvil piyasası yüzünden bir noktada patlak vereceğiz, ya da Washington'u düzelteceğiz. Ve bunu başaracağımızı düşünüyorum" diyen Fred Smith, ABD ekonomisinin geleceğinden umutlu.
 

Fortune dergisinin son sayısında söyleşisi yer alan Fred Smith'in Çin, ABD ekonomisi, iyi bir marka olmanın önemi gibi farklı konulara yönelik yorumları şöyle:
 

* 2000 yılınında geleneksel hızlı havayolu teslimatının yanı sıra, kara ve denizyoluna yönelme kararı aldınız. Bu strateji değişiminin ardındaki düşünce neydi?

2000 yılında yıllık 50 milyar dolar satış yapılan bir piyasada rekabet ediyorduk. Bugün 350 milyar dolar ile 400 milyar dolar arası satış gerçekleştirilen bir pazarda rekabet ediyoruz. Kara ve denize açılmak, bize daha sürdürülebilir bir büyüme potansiyeli sunan piyasalara açılma fırsatı sundu. Bunlar gelişmekte olan pazarlar. BRIC ülkeleri dahil olmak üzere, çok sayıda ülkede orta sınıf yükseliyor. Bu orta sınıf nüfus tarihte ilk kez bugün ucuz ve standart iletişim sistemlerinden yararlanabiliyor ve dünyada üretilen her ürünü görebiliyor. Bu tabii ki internet sayesinde. Bugün herhangi bir otomobil için yan parçaya ihtiyacınız varsa, dünya genelinde araştırabiliyorsunuz. Bu da çok büyük bir fırsat sunuyor. Dünya ticaretinin ve gelişmekte olan ülkelerin büyümesi karşısında, sanayi ülkelerindeki GSYIH büyüme oranları cüce kalıyor.
 

* En hızlı büyüyen pazarınız hangisi?
 

Havayolu taşımacılığında Çin'deki en büyük uluslararası lojistik şirket konumundayız. Çin'de FedEx markası içinde yerel bir şirket kurduk. Bölgedeki uluslararası trafiğimizi de buradan yönetiyoruz.
 

* Çin'de FedEx konseptini anladılar mı?
 

Evet. Bir keresinde Çin'in eski başkanı Jiang Zemin, FedEx yönetim kurulu üyelerini ofisine davet etmişti. Doğruyu söylemem gerekirse, Zemin'in şirket hakkında bildikleri, bir çok yönetim kurulu üyesinden daha fazlaydı.

* FedExTech-Connect isimli yeni hizmetiniz kapsamında iPad, Nook gibi elektronik ürünleri tamir ediyorsunuz. Bu FedEx'in temel faaliyet alanlarından biri gibi görünmüyor.
 

Öncelikli olarak bu tür ürünlerin tamirinde dünyanın en iyi şirketlerinden biriyiz, çünkü portatif paket izleme ürününü biz yarattık. Tüm bu ekipmanlar bizim DNA'mızda olduğundan, tamirde de çok usta olduk. Ayrıca müşterilerimiz de bizden bu hizmeti talep ediyorlar.
 

* Ne derece fırsat sunan bir pazar?
 

Bu 15 milyar dolarlık bir pazar ve üzerimize yapışmış bir durum söz konusu. Bunun nedeni kimsenin bizim sahip olduğumuz becerilere sahip olmaması.

* Liderlik konusuna gelirsek; bir süre önce itibar anlayışı üzerine bir makale yazdınız. Bunun ne anlama geldiğini anlatır mısınız?

İtibar anlayışının çık önemli olduğunu düşünüyoruz, çünkü günün sonunda güven satıyorsunuz.  İnsanlar sahip oldukları bazı önemli şeyleri teslim ediyorlar. Yapılacak bir ameliyata ulaşması gereken tıbbi malzemeler gibi... Dolayısıyla itibar, bir markanın vazgeçilmez parçasıdır.

* Peki bunu nasıl yönetiyorsunuz?

Nereden besleniyorsanız, oraya yatırım yapmanız gerekir. Daha iyi hizmet vermek için yatırım yapmadığımız bir sene yok. Bu aynı zamanda bizim yaratmak istediğimiz hizmetle de ilgili. Herhangi bir yerde, herhangi bir FedEx takımı üyesine "Mor Taahhüt" nedir diye sorun, size verecekleri cevap şudur: "He bir FedEx deneyimini benzersiz kılacağız."

* Ekonomide neler olup bittiğini görmek için çok mükemmel bir konumdasınız. ABD'nin ekonomik büyümesinde yavaşlama görüyor musunuz?

Evet tahminlerimizi biraz aşağı çektik. 2012 için büyüme beklentimiz yüzde 2.1. 2011'de ise bu oran yüzde 1.7 idi. Bazı iyi şeyler olduğu gibi, bazı bulanık durumlar da olduğunu düşünüyorum. Euro bölgesinde kriz yaşanıyor ve umarım bu durum ABD'nin reel ekonomisini etkilemez. Avrupa kesinlikle yavaşladı; fakat çok sayıda kişinin düşündüğü gibi bir felaket söz konusu değil. Sadece Avrupa ekonomisi Çin veya ABD kadar sağlam değil.

* Asya ile rekabet edecek arz zincirine sahip olmayan ABD ekonomisi için de aynı sorun söz konusu değil mi?

Önümüzdeki on sene boyunca, Kuzey Amerika'nın yeniden kazandığı imalat faaliyetlerinden olumlu etkileneceğiz. Bunların tamamı ABD içinde olmayabilir. Meksika veya Orta Amerika'dan da gelebilir, fakat genel anlamda daha güçlü bir Amerikan imalat sanayi göreceğiz. Bunun nedeni yüksek petrol fiyatlarının, ürünleri Çin'den ABD'ye yollamayı daha pahalı hale getirmiş olması. 

* Eğer sihirli bir değneğiniz olsaydı, ABD ekonomisinin daha rekabetçi olması için ne yapardınız?

ABD'nin yapması gereken en önemli şey, kurumsal vergi sistemini değiştirmek; çünkü mevcut sistem finans ve finansal sistemlerin diğer sanayi faaliyetlerinden daha avantajlı olmasına yol açıyor. Daha rekabetçi olmak için ne yapmak gerekiyor? Öncelikle kurumsal vergi oranı, küresel olarak rekabetçi olabilmek için geri çekilmeli. Bu oran yüzde 20-25 civarında olabilir. İkincisi, toprak vergisi sistemine geçmemiz gerekir, bu sayede ABD'ye sermeye getireni cezalandırmamış olursunuz. Bunu başka şekilde açıklamak gerekirse; Çinli bebeklere mama üretmek için Çin'de kazanılan para, ABD'ye getirildiğinde vergiye maruz kalmamalı. Burada istihdam yaratabilmek için, bu paraya ihtiyacımız var. Üçüncüsü ise, yatırım için vergi teşviklerinin verilmesi.
 

* ABD'li kurumlar trilyon dolarlık nakit paranın üzerinde oturuyorlar; fakat talep olmadığı için yatırım yapmıyorlar.

40 yıllık iş deneyimime dayanarak, ekonomilerin girişimciler, yeni ürün ve hizmetler ile geliştiğini, bunun talep yarattığını, talebin de istihdam yarattığını söyleyebilirim. Steve Jobs, iPod ve iPhone'u yarattığında, bu bulut işleme ve telekomünikasyon sistemlerine yaradı. Dolayısıyla, sonuçta çok fazla istihdam yaratılmış oldu.

* Yeniden yapılanmayı destekliyorsunuz. Obama'nın bütçesi milyarlarca dolarlık altyapı yatırımı içeriyor. Ne düşünüyorsunuz?

İyi maaşlı mavi yaka istihdam yaratmanın en iyi yolu, kamu yatırımlarını altyapı ve eğitime; özel yatırımı ise ekipmana yönlendirmektir. Çin'e gittikten sonra, J.F.K.'ya dönmek oldukça zorlayıcı. Altyapıyı düzeltmek için yatırım yapmak zorundayız. Altyapının her zaman çarpıcı etkisi vardır.