Kimine kriz, kimine fırsat

Naki BAKIR

“Toplumun orta direği” olarak nitelenen ve sosyal bünyede önemli bir yere sahip olan esnaf ve sanatkarlık faaliyeti, ulusal ve küresel ekonomideki sıkıntılar ve büyük kentlerde art arda açılan büyük alışveriş merkezlerine rağmen ekonomide varlığını ve canlılığını koruyor.

Covid-19 pandemisi, küresel ekonomide sıkıntılar ve resesyon eğilimi, Ukrayna-Rusya savaşı gibi dış faktörler ve kendi dinamikleriyle ilgili iç faktörlerin etkisiyle ulusal ekonomide sıkıntılı bir sürecin yaşandığı son üç yılda bundan esnaf kesimi de nasibini alırken, yeni açılan/kapanan işyeri dengesinin çok az bozulduğu ve lehte bir grafik izlemeye devam ettiği belirlendi.

Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Sicil Gazetesi’nde yayımlanan açılış-kapanış ilanlarına göre olumsuzlukların sürdüğü, özellikle enflasyon/hayat pahalılığının öne çıktığı 2022 yılı boyunca 99 bin 706 esnaf kepenk indirirken, 333 bin 235 yeni esnaf sicil kaydı yaptırıp işyeri açtı. Önceki yıla göre yeni açılan işyeri sayısı yüzde 15,9, kapanan işyeri sayısı ise yüzde 22,9 artış gösterdi.

Zor 3 yıl

Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu’nun (TESK) her yıl toplulaştırarak yayımladığı veriler kullanılarak yapılan hesaplama, kapanan işyeri sayısının şu ana kadarki en yüksek düzeyde olduğunu ortaya koymakla birlikte, yeni açılan işyerlerinin de 2020 hariç en yüksek yıllık sayıda gerçekleştiğini gösterdi.

Tüm dünya ekonomileri için sıkıntılı bir süreç olan son üç yılda Türkiye’de 261 bin 31 esnaf ve sanatkâr sicil terkinine giderek işyerini kapatıp faaliyetine son verirken, sicile kaydolarak ticarete atılanların açtığı yeni işyerlerinin sayısının 986 bin 318 adetle bu sayıyı üçe katladığı görüldü.

Kapanan/açılan işyeri dengesinde son on yılda yaşanan lehte seyrin, son iki yılda çok az bozulduğu da belirlendi.

2013’te sicil terkini yaparak kapanan esnaf işyeri sayısı, sicile kaydolup yeni faaliyete geçen işyerlerinin yaklaşık yarısı düzeyindeydi. Kapananların yeni açılanlara oranı izleyen dönemde hızlı gerileyerek 2020 yılında yüzde 21,9’a kadar düştü. Başka deyişle 2 yeni açılana 1 kapanan şeklindeki denge, yaklaşık 5’e 1 düzeyine indi. Kapananların yeni açılanlara oranı son iki yılda biraz yükselerek 2021’de yüzde 28,2 ve 2022 yılında yüzde 29,9 oldu.

En fazla şirket açılış ve kapanışları nüfusla orantılı olarak geçen yılda büyük kentlerde gerçekleşti. En büyük nüfusa sahip il olan İstanbul 40 bin 377 ile açılan ve 11 bin 707 ile kapanan esnaf işyeri sayısında ilk sırada yer aldı.

Üç ilde kapanma oranı yüksek

Ancak kapanan işyerlerinin yeni açılanlara oranı göç veren illerde daha yüksek. Buna göre 2022’de kapanan işyerlerinin yeni açılanlara oranının en yüksek olduğu il yüzde 66,7 ile Bingöl oldu. Tüm yıl boyunca 466 yeni işyeri açılan ilde 311 işyeri kepenk indirdi. Kapanan işyerlerinin yeni açılanlara oranında bu ili yüzde 65,3’le Bayburt, yüzde 62,3’le Tunceli izledi. Iğdır, Kars, Rize, Siirt, Ardahan, Ağrı ve Bartın da kepenk indiren işyerlerinin yeni işyeri açılışlarına oranının en yüksek olduğu on il arasında yer aldı.

Kapanan şirketlerin yeni açılanlara oranının en düşük olduğu il ise Şanlıurfa oldu. 2022’de 7 bin 935 yeni esnafın ticaret hayatına atıldığı bu ilde kapanan esnaf işyeri sayısı ise 717 ile bunun yüzde 9’u düzeyinde kaldı. Bu ili yüzde 16 ile Gaziantep, yüzde 18,8’le Gaziantep, yüzde 19,9’la Aksaray, yüzde 20,4’le Hatay izledi.

Türkiye’de her 36 kişiye 1 esnaf düşüyor, rekor Muğla'da

TESK verilerine göre 2022 sonu itibariyle Türkiye’deki toplam esnaf işyerlerinin sayısı 2 milyon 352 bin 176. Bunun da yüzde 12’sini oluşturan 279 bin 941’i İstanbul’da bulunuyor. Ülkedeki tüm esnaf işyerlerinin yüzde 6,2’si İzmir, yüzde 5,2’si Ankara, yine yüzde 5,2’si Antalya ve yüzde 4’ü Bursa’da yer alıyor. TÜİK’e göre 84 milyon 680 bin 273 olan ülke nüfusu dikkate alındığında ortalama 36 kişiye bir işyeri düşüyor. Bu oran illere göre farklılık gösteriyor. Muğla 18 kişiye 1 işyeri ile nüfusa oranla en fazla işyeri barındıran il konumunda. Bu ili yaklaşık 20 kişiye bir işyeri ile Burdur ve Çanakkale, 21 kişiye bir işyeri ile Artvin ve Antalya izliyor. Nüfusuna oranla en az işyeri bulunan il ise 91 kişiye 1 işyeri ile Şırnak. Bu ili 82 kişiye bir işyeri ile Batman, 66 kişiye bir işyeri ile Ağrı, 65’e 1’le Diyarbakır ve Siirt izliyor. Üç metropole bakıldığında İstanbul’da 57 kişiye, Ankara’da 47 kişiye, İzmir’de 30 kişiye 1 esnaf işyeri düştüğü görülüyor.