Doğu-Batı arasındaki gelir uçurumu 18 kat
Gelir dağılımına ilişkin açıklanan son veriler, göreli iyileşmeye işaret etmekle birlikte bölgeler arasındaki gelir uçurumunun hâlâ yüksek seviyelerde seyrettiğini ortaya koyuyor. İstanbul’da en yüksek yüzde 20’lik dilimin geliri, Güneydoğu’nun en düşük g
YAYINLAMA
GÜNCELLEME
Talip AKTAŞ
İSTANBUL - Türkiye’de yüzde 20’lik dilimler itibarıyla en yüksek gelir ile en düşük geliri arasındaki fark 8 kat düzeyinde iken, gelir uçurumu bölgeler bazında 18 kata kadar ulaşıyor.
Güneydoğu Anadolu’da en düşük yüzde 20’lik dilimde 1.674 TL düzeyinde bulunan eşdeğer hane halkı kullanılabilir geliri, İstanbul’daki en yüksek yüzde 20’lik dilimde 30 bin TL’nin üstüne çıkıyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun açıkladığı 2010 yılı “Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması”nın ortaya koyduğu verilere göre, gelir dağılımında bölgeler arasında büyük bir uçurumun bulunduğunu gösteriyor. Hane halkı harcanabilir gelirinin en yüksek olduğu İstanbul, Türkiye ortalamasının 1.4 katı üzerinde gelire sahip iken, İstanbul’un Gaziantep, Adıyaman, Kilis, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt’in kapsandığı Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile ortalama gelir farkı 2.6 kata ulaşıyor.
Kriz yılı olan 2009’a göre 2010’da İstanbul ile birlikte Batı Marmara ve Ortadoğu Anadolu bölgelerinde gelir dağılımında en düşük gelir grubu aleyhine bozulma gözlenirken, Ege ve Akdeniz dışındaki diğer bölgelerde iyileşme kaydedildi. En yüksek yüzde 20’lik grubun payında ise, Batı Marmara, Ege, Batı Karadeniz, Kuzeydoğu Anadolu ve Ortadoğu Anadolu bölgelerinde artış, Güneydoğu Anadolu dışındaki bölgelerde düşüş gözlendi.
Türkiye ortalamasına göre bölgeler
2010 yılı için Türkiye ortalama hane halkı yıllık geliri 9.735 TL olarak belirlenirken, en zengin bölge olan İstanbul’un geliri 13.382 TL’yi buluyor. Batı Anadolu, Doğu Marmara, Ege ve Batı Marmara da Türkiye ortalamasının üzerinde gelire sahip bölgeler arasında yer alıyor. Geliri Türkiye ortalamasının altında bulunan bölgelerine başında ise 5.144 TL ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi geliyor. Bu bölgeyi düşük ortalama gelir sıralamasında Ortadoğu Anadolu, Kuzeydoğu Anadolu, Batı Karadeniz, Doğu Karadeniz, Orta Anadolu ve Akdeniz Bölgesi izliyor. Buna göre, Türkiye ortalama geliri 100 TL olarak alındığında, İstanbul’un geliri 180.1 TL’ye çıkarken, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin geliri 69.2 TL’ye iniyor.
Yüzde 20’lik gelir dilimleri dikkate alındığında da İstanbul’daki en düşük gelir ile Güneydoğu Anadolu’daki en düşük gelir arasındaki farkın İstanbul lehine 2.8 kat daha yüksek olduğu dikkati çekiyor. İki bölge arasındaki gelir farkı, en yüksek yüzde 20’lik dilimde ise 2.4 kat düzeyinde bulunuyor.
İstanbul’un gelirine göre diğer bölgeler
Bölgeler arasındaki gelir dağılımı eşitsizliği bölgelerin kendi aralarındaki dağılımda ise, Türkiye ortalamasına göre çok yüksek oranlara ulaşıyor. İstanbul’un geliri 100 TL kabul edildiğinde en düşük gelire sahip Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin geliri 38.4 TL’ye kadar iniyor. Aynı karşılaştırmada Batı Anadolu’nun 83.1 TL, Ege’nin 82.8 TL’lik gelirine karşın, Ortadoğu Anadolu’nun gelirinin 46.1 TL, Kuzeydoğu Anadolu’nun gelirinin ise 48 TL’ye kadar gerilediği görülüyor.
Diğer yandan bölgelerin yüzde 20’lik gelir grubu kıyaslamalarında çok daha çarpık bir tablonun varlığı dikkati çekiyor. Buna göre, İstanbul’un en yüksek yüzde 20’lik grubunun geliri ortalama hane halkı kullanılabilir geliri 22.573 TL düzeyinde iken, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki en düşük yüzde 20’lik grubun geliri 1.674 TL’ye kadar iniyor.
Gelir eşitsizliği de Doğu da daha yüksek
Doğu Anadolu, göreli yoksullukla birlikte gelir dağılımındaki eşitsizlikte de öne çıkıyor. Nitekim İstanbul’da 6.4 kat, Doğu Marmara’da ise 5.5 kat düzeyinde bulunan en düşük ve en yüksek yüzde 20’lik gelir grupları arasındaki fark Ortadoğu Anadolu’da 7.7 kata, Kuzeydoğu Anadolu’da 7.6 kata ve Güneydoğu Anadolu’da da 7.3 kata yükseliyor. Bu arada Akdeniz Bölgesi’ndeki gelir farkının da 7.2 kat ile bu bölgeleri izlemesi dikkati çekiyor.
Yüzde 20’lik gruplar bazında en düşük gelire sahip bölge yüzde 6.2 ile Kuzeydoğu Anadolu olurken, yüzde 49.2 ile en yüksek yüzde 20’lik gelir grubuna sahip bölgeler arasında ilk sırada Ortadoğu Anadolu Bölgesi bulunuyor. Türkiye genelinde Türkiye dağılımının en iyi olduğu bölge olarak öne çıkan Doğu Marmara Bölgesi’nde en düşük yüzde 20’nin gelirden aldığı payı yüzde 7.6, izleyen dilimlerde ise sırasıyla yüzde 12.4, yüzde 16.3, yüzde 21.5 ve yüzde 42.2 olarak belirlendi. Doğu Marmara’da 3.874 TL düzeyinde bulunan en düşük grubun geliri, en yüksek grupta 21.438 TL’ye çıkıyor.
Son beş yılda iyileşme var
TÜİK verileri, 2010 yılı ile birlikte Türkiye genelinde gelir dağılımın son beş yılda sınırlı seviyede de olsa düzeldiğini de gösteriyor. Nitekim TÜİK verilerine göre, 2010 yılında 8 kat olarak belirlenen en düşük yüzde 20’lek gelir grubu ile en yüksek yüzde 20’lik gelir grubu arasındaki gelir farkı 2006 yılında 9.5 kat seviyesinde bulunuyordu. Bununla birlikte Türkiye genelinde gelir dağılımında gözlenen 1.5 puanlık iyileşmenin bölgelere aynı oranda yansımadığı da gözleniyor.
Buna göre, İstanbul ile birlikte Ege, Doğu Marmara, Batı Anadolu, Akdeniz, Batı Karadeniz, Doğu Karadeniz ve Ortadoğu Anadolu bölgelerinde iyileşme gözlenirken, Batı Marmara, Orta Anadolu ve Kuzeyoğu Anadolu bölgelerinde gelir dağılımının 5 yıl öncesine göre daha da kötüleşti. Gelir dağılımında Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ise beş yıl öncesine göre değişiklik kaydedilmedi. İyileşmenin en yüksek olduğu bölgeler içinde 2 puanla Akdeniz ilk sırada yer alırken, gelir dağılımında en fazla kötüleşmenin yaşandığı bölge 0.5 puanla Orta Anadolu bölgesi oldu.
En yüksek yoksulluk oranı Kuzeydoğu Anadolu’da
Araştırma, Türkiye’de nüfusun yüzde 16.9’unun yoksulluk sınırının altında, yüzde 18’inin ise sürekli yoksulluk riski altında bulunduğunu da ortaya koyuyor. Eşdeğer hane halkı kullanılabilir medyan gelirin yüzde 50’si esas alınarak yapılan hesaplamaya göre, 12 milyon 25 kişi yoksulluk sınırının altında gelire sahip bulunuyor. Araştırmada 2010 yılında yoksulluk sınırı İstanbul için 5.161 TL, Güneydoğu Anadolu Bölgesi için ise 2.180 TL olarak hesaplandı.
Bu rakamlar esas alındığında yoksulluk oranının en yüksek olduğu bölgenin yüzde 15.3 ile Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi olduğu görülüyor. Yoksulluk oranında bu bölgeyi yüzde 14.6 ile Batı Marmara, yüzde 14.5’le Batı Anadolu ve yüzde 14.4’le Batı Karadeniz Bölgesi izliyor. İstanbul’da ise yoksulluk oranı yüzde 11.5 düzeyinde bulunuyor. Medyan gelirin yüzde 60’ı esas alınarak yapılan hesaplamaya göre ise Türkiye’de ortalama yoksulluk oranının yüzde 18.7’ye çıktığı, Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’nde de bu oranın yüzde 23’ü aştığı görülüyor. Yoksulluk rakamlarının gelir dağılımı ile paralellik göstermemesi ve Batı bölgelerinde daha seviyelerde bulunması, bölgeler itibarıyla yoksulluk sınırı için belirlenen büyüklükleri de sorgulanmaya değer kılıyor.
Bu konularda ilginizi çekebilir