Referandumun 3 senaryosu

Jülide YİĞİTTÜRK GÜRDAMAR

İSTANBUL - Anayasa değişiklikleri için 12 Eylül'de yapılacak referandum, piyasada AKP hükümeti için gelecek sene yapılacak genel seçim öncesinde potansiyel oy desteği açısından önemli bir sınav olarak görülüyor.

Referanduma sınırlı günler kala İMKB Bileşik Endeksi dar bir aralığa sıkışırken faiz yatay hareket ediyor. Döviz piyasasında ise yönü ağırlıklı olarak uluslararası veri akışı ve dolayısıyla parite veriyor. Piyasada 'güçlü evet', 'güçlü hayır' ve 'az farkla evet ya da hayır' sonucundan oluşan üç farklı senaryo konuşulurken olası bir ralli referandumdan çıkacak 'gür' bir sese bağlı. DÜNYA'nın görüşüne başvurduğu uzmanlar az farkla çıkacak bir 'evet' ya da 'hayır' sonucunun piyasayı etkilemeyeceğini düşünüyor.

Referandum, piyasada artık anayasa değişikliklerinin halk tarafından kabul edilip edilmemesinden ziyade AKP'nin yeniden tek başına iktidar olacağı ya da olmayacağı için bir işaret haline gelmiş görünürken

uzmanlar, bu süreçte yatırımcılara, mevcut riskleri ve fırsatları en doğru şekilde değerlendirip yaşanacak kısa vadeli dalgalanmalardan ziyade büyük resme odaklanmalarını tavsiye ediyor.

Orta-uzun vadede Türk varlıklarına olan ilginin devam edeceğini düşünen uzmanlar, "Bu dönemde piyasalarda yaşanabilecek olası geri çekilmelerin, yine uzun vadeli bir perspektifle özellikle hisse senetleri açısından alım fırsatı olarak değerlendirileceğini düşünüyoruz. Ve bu dönemde Türk Lirası cinsinden varlıkların portföylerdeki ağırlığının korunması gerektiği tavsiyesinde bulunuyoruz" değerlendirmesinde bulundular.

GÜÇLÜ EVET: Piyasada referandumdan yüzde 60'a yakın hatta bunun üzerinde çıkacak bir evet sonucunun genel seçimlerde hükümetin elinin güçlü olacağı yorumlarını da beraberinde getirecek. Borsada ve bonoda alış dövizde satış olacağını düşünen bankacılar, bunun yabancı yatırımcının güvenini arttıracağı yorumunu yapıyor. Yapılan anketlerde de bu yönde sonuçlar çıkması piyasada bu görüşün ağırlıklı kazanmasına neden oluyor.

GÜÇLÜ HAYIR: Yüzde 60'dan fazla bir hayır AKP'nin genel seçimlerde oyunun düşeceği yolunda algılanacak. Genel seçim sonucuna ilişkin olası senaryolar ön plana

çıkıp piyasa koalisyon olup-olmayacağını tartacak. Hayır sonucunun ardından piyasa bütçe disiplininden taviz verilip verilmeyeceğini de yakın markaja alacak. Güçlü hayır, borsada ve bonoda satış dövizde ise alış getirecek.

AZ FARKLI EVET-HAYIR: Referandum sonucunda evet de hayır da çıksa iki tercih arasında oy farkının düşük kalması piyasa tarafından nötr algılanacak. Çünkü bu

defa hayır çıksa da aradaki fark az olacağı için hükümetin genel seçimlerde elde edeceği olası bir oy kaybı/ kazancı şeklinde algılanmayacak.

Herkes seçime olan etkisini merak ediyor

Garanti Bankası Ekonomik Araştırmalar Müdürlüğü Koordinatörü Ali İhsan Gelberi, az farkla çıkacak bir evet-hayır sonucunun piyasayı çok etkilemesini beklemediğini ifade ederek, "Piyasa dediğimiz aslında yabancılar. Yabancının ne yapacağı önemli ama onların hareketini de tahmin etmek kolay değil. Yabancı yatırımcının Türkiye'ye girme ya da çıkma kararında da ana belirleyici unsur referandum olmaz. O tarihte dünya piyasalarındaki konjonktür de önemli. Güçlü bir evet ya da hayır sonucunun piyasalar üzerinde yaratacağı etki de çok kalıcı olmayacaktır, daha çok kısa vadeli bir hareket olacaktır. Burada önemli olan genel seçimin sonucu.

Referandum sonucu genel seçime gösterge olacak mı? Seçimi nasıl etkileyebilir? Herkes bunu merak ediyor" diye konuştu. Evet-hayır sonucunda açık farkın piyasada tepki bulacağını kaydeden Gelberi, "Az farkla evet-hayır piyasayı etkilemez. Anketler de açık bir fark göstermiyor" dedi.

%60'ın üzerindeki bir sonuç piyasayı etkiler

İş Yatırım Araştırma Direktörü Serhat Gürleyen, artık ekonomi üzerinde siyasetin etkisinin azalmasını beklemekle birlikte referandum sonucundan çıkacak güçlü bir evet ya da güçlü bir hayır sonucunun piyasa tarafından hükümetin başarısı ile ilişkilendireceğini anlattı. Gürleyen, yüzde 50'ye yakın bir 'evet' ya da 'hayır'ın piyasadaki çok kuvvetli bir alış ya da satış dalgası oluşturmasının beklenmediğini kaydederek, "Yüzde 60'ın üzerinde çıkacak evet ya da hayır sonucu anayasa değişiklik paketinin oylanmasından çok, piyasada, hükümetin genel seçimlerdeki performansı ile ilişkilendirilecektir. Yüzde 60'ın üzerinde evet çıkarsa AKP'ye olan ilgi arttı şeklinde yorumlanacaktır. Güçlü bir hayır sonucu çıkarsa da tam tersi. Yani yüzde 60 ve üzeri bir evet-hayır piyasaya da alış ya da satış getirecektir. Ama yüzde 50'ye yakın bir sonuca tepki verilmez" şeklinde konuştu.

Piyasadaki temel senaryolarda 'evet' ağırlıkta

Global Menkul Değerler Analisti Volkan Dükkancık, referandumda evet çıkma ihtimali kadar, evet oylarının oranı da piyasalar tarafından dikkate alınacaktır diye düşündüklerini aktararak "2011 yılındaki yerel seçimler öncesinde, ister istemez, yapılacak referandum bir güven oyu yoklamasına dönüşmüş durumda. Dolayısıyla seçimler öncesinde AKP'nin elini güçlendirecek ölçüde bir "evet" oranı piyasalar açısından siyasi istikrarın devamı anlamında pozitif algılanacaktır. Böyle bir senaryoda, Türk finansal varlıkları açısından mevcut olumlu görünümün devam etme olasılığı yüksektir.

Bu sonucun gerek borsa gerekse alternatif piyasalara yansımasının özellikle kısa vadede olumlu olmasını beklemekle birlikte yansıma derecesini ise o anki mevcut yurtdışı görünümün belirleyeceğini düşünüyoruz" dedi. Dükkancık, piyasalarda mevcut durumda "evet"in temel senaryolar içersinde daha ağırlıklı olarak yer aldığı düşünüldüğünde olası bir "hayır" sonucunun kısa vadede risklerin daha fazla fiyatlanmasına neden olabileceği uyarısında bulunarak şöyle devam etti:

"Bu da Türk varlık fiyatlarında aşağı yönlü bir baskıyı beraberinde getirektir. Böyle bir durumda, borsa açısından, en azından kısa vadede destek seviyelerinin, alternatif piyasalarda da direnç seviyelerinin daha fazla konuşulduğu bir dönemi yaşayabiliriz. Ancak devamında tekrar dikkatlerin, yurtiçi ve yurtdışı ekonomik görünümle birlikte hükümetin bütçe performansına odaklanacağını düşünüyoruz."

'Hayır', belirsizliği artırıp, değişim getirebilir

Kapital Menkul Değerler Türev Araçlar Birimi Uzmanı Üzeyir Doğan, 12 Eylül'de yapılacak referandum sürecinde yürütülen kampanyaların hükümete güven oyuna dönüşmüş olmasının çıkacak sonucu daha önemli hale getirdiğine dikkat çekti. Doğan, "Yapılan anketlere baktığımızda ise 'evet'in bir miktar önde olduğu görülse de, farkın çok az olması ve kararsız seçmenlerin oyunun son anda hatta sandıkta netleşecek olması 'hayır' çıkma olasılığının da ciddi bir seçenek olduğunu gösteriyor. Sandıktan "evet" ya da "hayır" çıkması kadar çıkacak oranın da önemli olacağını düşünüyoruz.

Referandumdan "Hayır" sonucunun çıkmasının, siyasette ciddi değişimlere neden olacağını, muhalefetin hükümetin meşruiyetini daha sert tartışmaya açacağını düşünüyoruz. Bu durum önümüzdeki yıl yapılacak seçim sonuçlarındaki belirsizliği de artıracaktır.

Seçimlerden bir koalisyon hükümeti çıkma ihtimalinin de piyasaları olumsuz etkileyeceğini düşünüyoruz. Geçmiş tecrübelerimiz gösteriyor ki, belirsizlik ve koalisyon sözcükleri piyasaların çok da sevdiği sözcükler değil. Bu nedenle piyasaların ilk tepkisinin olumsuz olacağını, bunun da hisse senetlerinde düşüş, dolar ve faizde yukarı yönlü hareket olarak yansıyacağını düşünüyoruz.

Referandumdan %51-52 gibi az farkla "Evet" çıkması durumunda ise piyasaların bir kararsızlık süreci yaşayacağını düşünüyoruz. Bu durumda iktidarın yaklaşan seçimde gücünü artırmak için yıl boyunca harcamaları artırması ciddi bir seçenek olarak karşımızı çıkacaktır. Bu senaryonun gerçekleşmesi durumunda ilk zamanlarda piyasalar pozitif reaksiyon gösterse de, Türkiye'nin şuana kadarki en önemli avantajlarından biri olan mali disiplinin bozulması orta ve uzun vadede olumsuzluğa neden olacaktır. Bu nedenle bu senaryonun gerçekleşmesi durumunda yatırımcıların kararını etkileyecek en önemli şeyin bütçe sonuçları olacağını düşünüyoruz.

Referandumun %55 ya da daha üzerinde bir oranla kabul edilmesi durumunda ise belirsizliklerin kısmen yok olacağını ve iktidarın da gelecek yıl yapılacak seçimler öncesi rahatlayacağını düşünüyoruz" ifadelerini kullandı. Doğan, referandumdan açık ara "evet" çıkması durumunda yurtiçi piyasalarda görünümün daha pozitif olması, hisse senetlerinde yukarı yönlü hareketin devam etmesinin beklenebileceğini aktararak, "Faizlerde ve dövizde ise hafif aşağı yönlü kanal hareketi oluşabilir. Bu senaryolarda yurtdışı etkisinin yok sayıldığını hatırlatmak istiyoruz. Yurtdışında görünümde ciddi bir bozulma olması durumunda en iyimser senaryoda dahi yurtiçi piyasaların da bu bozulmadan payını alacağı unutulmamalı. Bu durumda içerideki iyimserliğin, sadece kayıpların yurtdışına göre daha sınırlı olmasını sağlayacağını düşünüyoruz" dedi.

Güçlü bir 'evet' endeksi 60 binin üstüne taşır

Ekspresİnvest Başekonomisti Güldem Atabay'da, referandum sonucunun %45-55 bandında evet veya hayır olarak çıkması durumunda piyasadaki tepkinin sınırlı olacağını düşünüyor. Güçlü bir 'evet'i, piyasanın belirsizliğin azalması anlamında olumlu karşılayacağını aktaran Atabay, "Borsa endeksi 60,000'in üzerine kalıcı bir hareket yapabilir.

Gösterge bono faizi yüzde 8'in altına inebilir; ancak kalıcı olmayacaktır. Aynı güçlü evet durumunda, TL/dolar da 1.50'nin az altını görebilir. "Güçlü hayır" durumunda ise, erken seçim beklentilerini ve yeni hükümet senaryolarını öne çıkarıp, hisse senedi piyasasında, faiz de ve kurda dalgalanmalara yol açabilir. Hisse senedi piyasasında 55,000 seviyelerine doğru bir gerileme beklenebilir. Faizlerde ise hareket %8,5 seviyesine doğru olabilir. TL de ise tepkisel hafif bir değer kaybı yaşanabilir ve TL/dolar da 1.53-1.55 aralığına gelebilir. "Güçlü hayır" senaryosunda AKP'nin daha sert bir iktidar mücadelesine gireceği beklentisi ise özellikle 2011 bütçe harcamaları ile ilgili endişeler öne çıkabilir. Mali Kural'ın bu anlamda Ekim-Aralık 2010 döneminde Meclis'ten geçirilmesi yine piyasa hareketleri üzerinde önemli olacaktır. Küresel likidite gelişmeleri şimdilik ön planda olmak kaydıyla, referandumun ardında Türkiye piyasaları dikkatini artık yavaş yavaş genel seçimlere odaklamaya başlayacak" değerlendirmesinde bulundu.

"Her olasılıkta seçimin öne çekilmesi ihtimali beliriyor"

Tuğrul Belli Turkish Bank Yönetim Kurulu Danışmanı

Türk ekonomisi artık eskisi kadar siyasi gelişmelere hassas değil. Referandum'dan önce olan ve onun kadar önemli sayılabilecek pek çok siyasi gelişme sırasında ekonomide menfi gelişmeler yaşanmadı. Üç olası senaryo var:

1- Hayır çıkması - Bu durumda erken seçim ve sonucunda da koalisyon hükümeti hemen hemen kesin gibi. Belki ekonomide kısa tepkisel bir çalkantı görülebilir. Ancak iş çevrelerinde 8 yıllık oldukça yıpranmış ve nedense de geçen bu süreye rağmen karşılıklı ilişkilerde hala bazı güvensizliklerin aşılamamış olduğu bir iktidarın bitme olasılığının verdiği bir rahatlama görülebilir.

2- Net bir "Evet" çıkması (%60 üstü) - Seçim ve koalisyon olasılığını "kısmen" uzaklaştıracağı için ilk aşamada olumlu bir tepki oluşabilir. Ancak iktidarın son dönemde agresifleşmiş olması, "evet" oyunun vereceği ekstra güven ve değişikliğin yargı üzerindeki etkisi sonucunda, daha da tek taraflı bir rejim olma olasılığı piyasa aktörlerini rahatsız edebilir. Öte yandan, iktidar sağladığı "evet" oranının gücüyle erken seçime gidebilir.

3- Az farklı bir "evet" çıkması (%60 altı) - Bu oldukça belirsiz bir duruma işaret eder. Bir anayasa değişikliğine toplumun yarısına yakının "hayır" demesi (Evetlerin Mecliste referanduma götürme oranı olan beşte üçün altında kalması), o değişikliğin geçerliliğini ister istemez sorgulatacaktır. İktidar zafer ilan ederken, muhalefet siyaset dozajını artırabilir. Sonucu belirsiz bir erken seçim olasılığı gene ortaya çıkabilir.

Neticede, aslında üç olasılıkta da seçim takviminin oldukça öne çekilmesi ihtimali belirmektedir. Bu durum, dış piyasalarda da olumsuz bir süreçle birleşirse, ekonomide, tabii ki kriz değil ama, ciddi bir durgunluk dönemi yaşanabilir. Her halukarda, önümüzdeki dönemde, piyasalarda yükselen bir süreç görme ihtimali oldukça düşük.

Nomura: Türkiye için büyük resim 'güneşli', piyasa 'evet'e oynuyor

Uluslararası Japon finans devi Nomura tarafından yayınlanan bir raporda referandum sonucunda Türk piyasalarının izleyeceği seyri değerlendirirken piyasaların hâli hazırda yüzde 55-60 arasında bir 'Evet' çıkacağını fiyatladığını, yüzde 60 seviyesini üzerinde bir 'Evet' oyu çıkması halinde bir ralli yaşanabileceğini belirtildi.

Analistler, yüzde 52 seviyesinin altında bir 'Evet' çıkması veya Anayasa değişikliklerinin reddedilmesi halinde piyasanın riskleri oldukça hızlı fiyatlamaya başlayacağını öngördüklerini de kaydetti. Yayınlanan raporda, Türkiye için büyük resmin hâlâ genel olarak 'güneşli' olduğu ve temel göstergelerin hâlâ Türkiye için yukarı yönlü bir senaryoyu ön plana çıkarmaya devam ettiği ifade edildi. Bununla birlikte analistler, özellikle faiz piyasasında bazı kara bulutların pusuya yattığını kaydetti.

Para politikasına ilişkin tahminlerinde öngördükleri 50 baz puanlık faiz artırımının 2010 yılı için çok şahin görünmeye başladığını ifade eden Nomura analistleri, Merkez Bankası'nın çıkış stratejisinin devamına ilişkin sinyaller vermeyi sürdürdüğünü belirterek, bu durumun fonlama faizlerinin yıl sonuna kadar yüzde 7 seviyesine yaklaşacağına işaret ettiğini belirtti.

'Siyaset kuru, kur da altını etkileyecektir'

Troy Kıymetli Maden Ticareti Yönetim Kurulu Başkanı Cumhur Taşdelen, "Uzunca bir süredir ekonomik sorunlardan çok siyasal sorunlarla uğraşan piyasaların, referandumdan çıkacak sonuca ve beklenen şoklara kendini hazırladığını söyleyebiliriz. Yapılan anketler gösteriyor ki evet ve hayırlar birbirine çok yakın ve net bir sonuç yok. Bu nedenle sonuç ne olursa olsun, piyasalar rahat bir nefes almayacak. Siyasal tedirginlik doların, TL karşılığını 1.55'in üstüne taşıyacaktır. Zaten yüksek seviyelerdeki altın fiyatları, değerli dolar ile birleşince ülkemizde daha pahalı hale gelecektir. Bu nedenle referandum sonrası daha kararsız kalan yatırımcılar, gözlerini yine yurtdışına çevirerek yatırımlarına yön verecektir" değerlendirmesinde bulundu.