Gümrük uyuşmazlıkları

Şuheda BARLAS

Hukuki anlamıyla 'uyuşmazlık terimi' ilgili tarafların anlaşmazlığa düşmeleri şeklinde tanımlanabilir. Gümrük uyuşmazlıkları da gümrük idareleri ile gümrük işlemine konu eşyanın sahibi ya da onu temsil eden kişiler arasında, vergi unsurlarını tespite yarayan beyan veya belgelerin fiili tespitlere aykırılığı veya eşyaya yönelik olarak uygulanan birtakım dış ticaret tedbirlerinin ihlali gibi sebeplerle veya bir hukuki düzenlemenin veya bir durumun ortaya çıkardığı hukuki sonuçların, yani uygulanması gereken gümrük işleminin ne olması gerektiği hususunda anlaşmazlığa düşülmesi olarak tanımlanabilir. Ancak, bir gümrük ihtilafından söz edebilmemiz için ortada uygulanması gereken bir idari işlemin varlığına ihtiyaç vardır. Aksi takdirde fikir ayrılığı teorik bir mülahazadan öteye gitmez.

1- Uyuşmazlık sebepleri

Gümrük İdaresi ile mükellefler arasındaki uyuşmazlıkları konuları açısından tasnif ettiğimizde şu başlıklar göze çarpmaktadır:

· Eşyanın gümrük kıymeti konusunda yaşanan uyuşmazlıklar: Bu kapsam altındaki uyuşmazlıklara eşyanın gümrük kıymetine eklenmesi gereken navlun bedelleri, royalti ödemeleri gibi unsurlar, transfer fiyatlandırması uygulamaları örnek gösterilebilir.

· Eşyanın menşe beyanına ilişkin uyuşmazlıklar: Tercihli gümrük oranlarından yararlanmak için yanıltıcı beyanlar veya gerçek dışı menşe belgelerinden doğan uyuşmazlıklar bu kapsamdadır.

· Eşyanın kapsamına girdiği gümrük tarife istatistik pozisyonunun belirlenmesine dair uyuşmazlıklar: ithal edilecek eşyaya uygulanacak vergi oranları ve diğer yükümlülüklerin uygulanmasına esas olacak tarifenin tespiti.

· Eşyaya uygulanacak Katma Değer Vergisi matrahına girecek unsurlara ilişkin uyuşmazlıklar: Örneğin; eşya için ödenen ardiye ücretlerinin katma değer vergisi matrahına hangi durumlarda ve hangi oranda ekleneceği konusu sık rastlanan ihtilaf konuları arasındadır.

· İstisna ve muafiyet koşullarının ihlal edilmesinden kaynaklanan uyuşmazlıklar

· Şartlı muafiyet rejimlerinden yararlanan eşya için uygulanan hükümlere aykırı hareket edilmesi de gümrükte yaşanan uyuşmazlıklardandır. Örneğin Dahilde İşleme Rejimi kapsamında gelen eşyanın rejimin öngördüğü süre içinde ihracat işleminin yapılmaması.

· Özet beyan eksiklik veya fazlalıklarına ilişkin yaşanan ihtilaflar.

· Gümrük mevzuatında öngörülen usul hükümlerine uyulmaması nedeniyle meydana gelen uyuşmazlıklar.

· Eşyanın durumu hakkındaki beyanlara ilişkin uyuşmazlıklar: Eşyanın durumunun tabi olacağı işlemi etkilediği durumlarda ortaya çıkmaktadır. Örneğin kullanılmış eşya ithalinin izne tabi olduğu durumlarda gelen kullanılmış eşyanın yeni olarak beyan edilmesi bu tür uyuşmazlığa örnek olarak gösterilebilir.

· Anti damping, kota uygulamasına veya gümrük gözetimine tabi eşya ithalinde ortaya çıkan uyuşmazlıklar,

· Standardizasyon kontrolüne tabi eşyanın ithalinde standart uygunluğunun olmadığına ilişkin idare tespitleri sonucu ortaya çıkan uyuşmazlıklar,

2- Uyuşmazlığın ortaya çıkması

Uyuşmazlığın konusunu teşkil eden sebep, eşya henüz gümrük idaresinin kontrolü altında iken ortaya çıkabileceği gibi, eşyanın yükümlüsüne teslim edilmesinden sonra yapılan incelemeler sonucunda da meydana gelebilmektedir. Örneğin eşya gümrük idaresinin gözetimi altında bulunduğu sırada eşyanın muayenesi ya da beyanname ve eklerinde yazılı bilgilerin kontrolü, taşıma araçlarının kontrolü, bagajların ve kişilerin yanlarında ya da üstlerinde taşıdıkları diğer eşyanın kontrolü sırasında yapılan tespitler sonucunda uyuşmazlık konusu idari işlem ortaya çıkmaktadır.

Eşyanın yükümlüsüne teslim edilmesinden sonra gümrük denetim elemanları tarafından yapılan inceleme ve araştırmalar ile Risk Analizleri ve Kontrol Genel Müdürlüğü'nce yapılan ikincil kontrol sırasında yapılan tespitler de uyuşmazlık yaratan işlemlere ilişkin tespitlerin önemli bir kaynağını teşkil etmektedir. Gümrük denetim elemanları tarafından yapılan denetimler şu başlıklar altında toplanmaktadır:

. Gümrük idarelerinde yapılan teftişler,

. Bakanlıkça risk analizleri kapsamında tespit edilen sektör ve firmalarla ilgili olarak yürütülen "sonradan kontrol" incelemeleri,

. Gümrük müşavirleri nezdinde yapılan denetimler,

. Denetim elemanlarınca yapılan incelemeler sonucu tespit edilen bir aykırılığın tüm gümrük idarelerinde yaygın olabileceği gerekçesiyle yapılan geçmişe yönelik taramalar,

. Kamu kurum ve kuruluşlarının yaptıkları incelemeler sonucu gümrük mevzuatının ihlal edilmiş olabileceğine dair tereddüt edilen hususlarda yapılan denetimler,

. Gümrük otoritelerine intikal eden ihbarlar üzerine yapılan denetimler,

Gümrük uyuşmazlıklarında en sık rastlanan sebepler, gümrük kıymeti ve gümrük kıymetine ilave edilmesi gereken unsurlar ile tarife tespitine ilişkin ihtilaflardır. İkinci sırada menşe, KDV matrahına giren unsurlar ve dış ticaret tedbirleri kaynaklı yaşanan ihtilaflar gelmektedir.

Bu durumda gümrük idaresi ile ihtilafa düşmemek için ithalatçı tarafından eşyanın gümrük kıymeti ve gümrük kıymetine ilave edilmesi gereken unsurların neler olduğu ve hangi aşamada idareye bildirilmesi gerektiğinin detaylı olarak bilinmesi, tarife beyanının tarife unsurları ve uygulamalarının göz önünde bulundurularak yapılması, KDV matrahında yer alması gereken ödemelerin bilinmesi ve beyan edilmesi, ayrıca menşe mevzuatı ile gümrük idarelerince yürütülen gümrük ve dış ticaret uygulamalarının zamanında ve doğru olarak yerine getirilmesi önem taşımaktadır.