'Düzenleme olursa kaçak sigarada 2 milyar dolarlık vergi kaybı önlenir'

Kerim Ülker

Türkiye’de yatırım yapan şirketlerin oluşturduğu Marka Koruma Grubu’nun (MKG), 2022 yılında yayınladığı kaçak, sahte ve taklit ürün ticaretinin ulaştığı boyuta ilişkin rapor ilginç detaylarla dolu. Dünyada bu konuda Çin’in ardından ikinci sırada yer alan Türkiye’de yıllık vergi kaybı 7.2 milyar dolar. Yani bugünkü kurla 200 milyar liranın oldukça üzerinde. Türkiye’de kaçak, taklit ve sahte ürün piyasasının büyüklüğü ise 17.2 milyar dolar. Bu rakama tütün ürünlerini eklediğinizde rakam biraz daha artıyor. Geçtiğimiz hafta İngiltere’de düzenlenen Birleşik Krallık E-Sigara Zirvesi’nde de bu kayıplar gündemdeydi. Zirvede e-sigara dâhil birçok konuda düzenlemelerin olmadığı ülkelerde sağlık riskleri artarken, kaçak-kayıp oranları da yükseldiği vurgulandı.

Türkiye’de rakam ise oldukça yüksek. Londra'daki İngiliz Tıp Derneği Royal College of Physicians’ta gerçekleştirilen zirvede, yeni kategori ürünlere ilişkin bilimsel kanıtlar ve düzenlemeler tartışıldı. Türkiye’den de katılımcıların yer aldığı zirvenin en çok tartışılan konularından biri vergilendirilmemiş, denetimsiz ve içeriği bilinmeyen kaçak ürünlerin oluşturduğu tehditler oldu. Zirvede, sadece elektronik sigaranın etkileri değil, aynı zamanda dünyada uygulanan regülasyon ve düzenlemelerin sonuçları da tartışıldı. Özellikle Türkiye gibi kısıtlamaların olduğu ülkelerde hukuki yollardan bu ürünleri temin edilememesi ise içeriğinde ne olduğu bilinmeyen güvensiz ürün kullanımını artırıyor. Bu durum insan sağlığına ciddi bir tehdit oluştururken, ekonomik açıdan milyonlarca dolarlık vergi kayıplarına neden oluyor.

BAT Türkiye, Bulgaristan ve Kuzey Kıbrıs Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Murat Güven, “En iyisi tütün ürünlerinin hiçbirini kullanmamak; ancak daha az zararlı bir alternatif varsa göz ardı edilmemeli. Ülkemizde yasak olmasına rağmen özellikle genç nüfusta yeni kategori ürünlerin kullanımında artış var. Gençlerin erişimine engel olmanın tek yolu ise doğru regülasyondan geçiyor” dedi. Sadece İstanbul'da puff'ların kullanım oranı yüzde 6,6 Böylece bu ürünlerin sadece lisanslı noktalarda satılacağına ve gençlerin ürünlere erişiminin kısıtlanacağına değinen Güven, “Doğru regüle edilmediği takdirde, kaçak oranı giderek artacaktır” dedi.

Regülasyonların hayata geçirilmesiyle birlikte uzun vadeli çok paydaşlı ve değer sağlayan bir dönüşümün mümkün olacağını belirten Güven, şöyle devam etti: “Yaptığımız çalışmalar sadece İstanbul’da, 18-50 yaş arası nüfusta puff ’ların kullanım oranının yüzde 6,6’ya ulaştığını gösteriyor. Dolayısıyla hali hazırda milyarca liralık bir vergi kaybından da bahsediyoruz. Regülasyonlar ve düzenlemeler hayata geçtiğinde bu kaçak ürünler engellenirken, sadece ilk yıl 100 milyon dolarlık bir vergi kaybının önleneceğini öngörüyoruz. Bu rakam beş yıllık süreçte 2 milyar dolara ulaşacak.”

“Dönüşüm olursa, 200 milyon dolarlık yatırım yapılır”

Böyle bir dönüşüm için yatırıma da hazırlıklı olduklarını vurgulayan Güven, “Toplam 200 milyon dolarlık bir yatırım ve bin 500 kişiye ek istihdamdan bahsediyoruz. Bu yatırımla birlikte ihracatta Türkiye bir üs olarak konumlanabilir ve ülkemizin ihracat geliri de önemli ölçüde artabilir” ifadelerini kullandı.

Bugün dünya genelinde 1.1 milyar kişi sigara içmeye devam ediyor. Bu oran, dünya nüfusunun yüzde 22,3’üne denk geliyor. Japonya, Amerika ve Birleşik Krallık başta olmak üzere birçok gelişmiş ülke, geleneksel tütün ürünleriyle kıyaslandığında yeni kategori ürünlerin kullanımını kontroller çerçevesinde destekliyor ve bu sayede toplum sağlığı üzerindeki sigara bağımlılığının etkilerini azaltmaya çalışıyor. Yeni kategori ürünlerin sigara tüketimine karşı bir alternatif olarak değerlendirildiği ve düzenlendiği Birleşik Krallık’ta örneğin, Güney Londra Konseyi’nin kararıyla sigara kullanımına devam eden hamile kadınlara ücretsiz yeni kategori ürünler dağıtılıyor.

Ar-Ge’ye 1 milyar pound ayıracak

Yeni kategoriler üzerinde yapılan çalışmalar, geleneksel sigaranın zararlarının nikotin değil, yanma etkisinden kaynaklandığını ortaya koyuyor. BAT Bilim Başkanı Sarah Boxter Wright, “Bugün 24 milyon kişi yeni kategori ürünler kullanıyor. Bu sayının 2030’da 50 milyona çıkacağı öngörülüyor. Yeni kategori ürünlerin geleneksel tütün ürünlerine kıyasla yüzde 99 daha az zararlı olduğu ve yüzde 95 daha az emisyona neden olduğu kanıtlanmış durumda” dedi. Yeni kategori ürünlere 2022 yılından bu yana 2 milyar pound yatırım gerçekleştiren BAT, 2022 yılında bu alana 301 milyon pound Ar-Ge yatırımı gerçekleştirdi. Yakın dönemde şirket bu rakamı 1 milyar sterline çıkarmayı planlıyor