Elektrikte kayıp kaçağa EPDK müdahalesi

Enerji Bakanlığı verilerine göre 2002 yılında yüzde 22 seviyesinde bulunan kayıp kaçak oranı, 2014 yılı sonu itibariyle yüzde 14’e düşmesine rağmen, halen gelişmiş ülkelerin kayıp kaçak oranlarının oldukça üzerinde bulunuyor. Avrupa Birliği ülkelerinde ki kayıp kaçak oranı ortalamasının yüzde altı seviyesinde olması, ülkemizde ki kayıp kaçak oranının yüksekliğini ortaya koyuyor. 

Kayıp-kaçak miktarı, dağıtım şirketlerinin satın aldığı ve satabildiği elektrik enerjisi arasındaki farktan oluşuyor. Ülkemizde, kayıp-kaçak oranının ne kadarının iletim-dağıtım sırasında ortaya çıkan kayıptan, ne kadarının ise kaçak kullanımdan oluştuğunu belirlemek mümkün değil. Bu nedenle, kayıp-kaçak oranıyla çıkan değerin tamamını, kaçak kullanım olarak almak da doğru olmuyor. Fakat, ülkemizde bazı bölgelerdeki kayıp-kaçak oranının ortalama değerin oldukça üzerindeki düzeyi, açık bir şekilde bu oranın büyük bir miktarının kaçak kullanımdan ortaya çıktığını gösteriyor. 

2012 yılında, kamu çatısı altında faaliyet gösteren elektrik dağıtım şirketleri, daha ucuz elektrik sağlanabilmesi, kayıp ve kaçakların azaltılması amacıyla özelleştirildi. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından özelleştirme öncesi, elektrik kayıp-kaçak hedefleri belirlendi. İhaleyi kazanan dağıtım şirketleri, kayıp-kaçak hedeflerini yakalaması durumunda kar ederken, hedefi tutturamayan şirketler ise zarar edeceklerdi. 

2015 yılına gelindiğinde, EPDK’nın belirlediği hedeflerin tutturulamaması doğrudan dağıtım şirketlerinin nakit akışını etkilemeye başladı. Dağıtım şirketleri, hedefin altında kalan her puan için kasalarından kayıp-kaçağın parasını ödemek zorunda kaldılar. Bu nedenle, 2015 yılında, kayıp-kaçak hedeflerini yakalayamayan bazı dağıtım şirketleri bunun için “Mücbir Sebep” gerekçesi ile EPDK’ya başvurdu. EPDK, elektrik kayıp-kaçak hedefini tutturamayan bazı şirketlerle ilgili yeni bir düzenlemeye giderek, hedef oranlarını yukarı çekti. 

EPDK Elektrik Piyasası 2013 Yılı Piyasa Gelişim Raporu’na göre, kayıp-kaçak oranı en yüksek olan altı bölge, sırasıyla Dicle, Vangölü, Aras, Toroslar, Yeşilırmak ve Akdeniz EDAŞ bölgeleridir. 2013 yılı için ilk sıradaki Dicle EDAŞ’ın kayıp-kaçak oranı yüzde 75.41, Vangölü EDAŞ yüzde 65.84, Aras EDAŞ yüzde 27.58, Toroslar EDAŞ yüzde 15.24, Yeşilırmak EDAŞ yüzde 11.47, Akdeniz EDAŞ yüzde 11.32 olarak gerçekleşirken, son sıradaki Trakya EDAŞ’ın kayıp-kaçak oranı ise yüzde 6.14 olmuştu. 

EPDK, 2015'in son gününde enerji sektörüne yönelik önemli bir yönetmelik değişikliğine gitti. 1 Ocak 2016 tarihli, Resmî Gazete’de yayımlanan ”Dağıtım Sistemindeki Kayıpların Azaltılmasına Dair Tedbirler Yönetmeliği’ne” göre, sektörde “Yüksek Kayıplı Şirketler” diye yeni bir uygulama başlattı. Uygulamayla, 2014 yılı Türkiye ortalaması olan yüzde 14’ün üzerinde elektrik kayıp-kaçağı olan şirketler “Yüksek Kayıplı Şirket” olarak kabul edildi. “Yüksek Kayıplı Şirket” statüsü kazanan ve kaybeden şirketleri belirleme yetkisi de EPDK’ya verildi. İlgili yönetmeliğe göre, Yüksek Kayıplı Şirket statüsü kazanan, ülke ağırlıklı ortalamasının üzerinde kayıp ve kaçağı olan bu şirketlere, EPDK tarafından özel kayıp ve kaçak hedefleri belirlenerek, teknik kalite-verimlilik kriterlerinden muaf olacaklardır. 

Elektrik dağıtımının özelleştirilmesiyle, sanayi ve konutlarda kullanılan elektriğin daha sık denetlenmesiyle birlikte, kayıp-kaçak oranımızın Avrupa Birliği ülkelerinde ki kayıp-kaçak oranı ortalaması olan yüzde altı seviyelerine çekilmesi hedefiyle yola çıkılarak, daha ucuz, kesintisiz ve kaliteli elektrik sağlanabilmesi amaçlanmıştı. Elektrik dağıtım özelleştirmelerinin üzerinden çok kısa bir zaman geçmesine rağmen, kayıp-kaçak oranı yüzde 14’ün altına indirilemediği gibi çıkarılan bu yönetmelikle de, yüksek kayıp-kaçak oranına sahip bazı dağıtım şirketleri için de ayrıcalık sağlanmış olmaktadır.  

Sürdürülebilir büyüme için gerekli olan, temiz, güvenilir ve ucuz enerji ihtiyacımızın karşılanabilmesi için öncelikli olarak kayıp-kaçak oranının üzerine gidilmelidir. Dağıtım özelleştirmelerinde başlangıçta belirlenen şartların uygulanması ve maç başladıktan sonra oyun kurallarının değiştirilmemesi gerekiyor. Kayıp-kaçak oranı hedefleri yükseldikçe, elektrik fiyatlarında beklenen indirim de hayalden öteye geçemeyecek gözüküyor.