Açığı enerji dışı ithalat büyüttü

Naki BAKIR / BRİFİNG

Son yıllarda verilen yüksek cari açıkta en büyük faktör olan ve Türkiye’nin çok büyük oranda dışa bağımlı olduğu petrol, gaz gibi enerji ürünlerinin ithalatına ödenen fatura, bu yıl önemli oranda küçülürken, ilk sekiz aydaki ithalat artışı enerji dışı ürünlerden kaynaklandı.

DÜNYA’nın TÜİK verilerinden yaptığı hesaplamaya göre, toplam ithalatın geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 6.3 artışla 167 milyar dolar olduğu yılın ilk sekiz ayında; enerji dışı ürünlerde ithalat yüzde 11 artarak 130.5 milyar dolara ulaşırken; petrol, gaz gibi enerji ürünlerinin ithalatına ödenen fatura, yüzde 7.5 azalarak 36.5 milyar dolara geriledi. Geçen yıl ilk sekiz ayda enerji ürünler ithalatına ödenen fatura 39.5 milyar dolar olmuştu. Sekiz aylık dönemlere göre bu yıl 3 milyar dolar daha az enerji ithalatı gerçekleştirildi. Toplam ithalat faturası içinde geçen yıl ilk sekiz ayda enerji ürünlerinin 25.1 olan payı, bu yıl aynı dönemde yüzde 21.9’a geriledi. 

Enerji ürünleri ihracatı yüzde 9.8 azaldı

Ocak-Ağustos döneminde yüzde 0.5 azalarak 99.4 milyar dolar olan toplam ihracat içinde küçük bir paya sahip olan enerji ürünleri ihracatı da yüzde 9.8 azalarak 4.5 milyar dolara geriledi. Enerji ürünlerinde yapılan bu ihracat düşüldüğünde sekiz aylık “net” enerji ithalatı; başka deyişle enerji ürünlerindeki dış ticaret açığı geçen yıla göre yüzde 7.1 düşüşle 32.1 milyar dolar oldu. Buna karşılık; enerji dışındaki ürünlerde verilen toplam dış ticaret açığı ilk sekiz aylık dönemlere göre yüzde 57.3 büyüyerek 35.5 milyar dolara yükseldi. Geçen yıl ilk sekiz ayda 57.1 milyar dolar olan toplam dış ticaret açığının yüzde 60.5’i net enerji ithalatından kaynaklanırken, bu yıl aynı dönemdeki 67.6 milyar dolarlık açıkta enerjinin payı yüzde 47.4’te kaldı.

Tüketimde daralma ve ekonomide yavaşlama nedeniyle genel ithalatta düşüş yaşanan 2012 yılının tümünde enerji ürünleri ithalatı büyümesini sürdürerek brüt 60.1 milyar ve net 52.4 milyar dolar ile; toplam ithalat faturasında enerjinin payı da yüzde 25.4’le şimdiye kadarki en yüksek düzeyleri görmüştü. Net enerji ithalatı, geçen yıl 84 milyar dolar olan toplam dış ticaret açığının yüzde 62.3’le dörtte üçünü oluşturmuştu. Bu da kriz yılı 2009 dışındaki tüm yılların en yüksek oranı olmuştu. Son revizyonlara göre 2011’de 75 milyar dolarla Cumhuriyet tarihinin rekorunu kıran cari açık; 2012’de tüketimdeki daralma, toplam ithalatta ve dış ticaret açığındaki küçülmenin etkisiyle gerileyerek 50 milyar doların altına inmişti. Ancak, büyüme eğilimini sürdüren enerji ithalatı, cari açığın daha fazla küçülmesine karşı direnç oluşturmuştu. Bu yıl ise bunun tersine bir süreç yaşanıyor. İlk sekiz aylık seyre göre enerji ithalatının önemli ölçüde azalması, son yıllarda rekor düzeyde büyüyerek Türkiye ekonomisinin yumuşak karnı haline gelen cari açık sorununun çözümü yönünde önemli bir katkı veriyor. Ancak, özellikle sanayide kullanılan “işlem görmüş ara malları” başta olmak üzere diğer ürünlerde yaşanan ithalat artışlarının etkisiyle cari açık büyümeye devam ediyor. En son açıklanan verilere göre cari açığın ilk yedi ayda 42.1 milyar dolar olduğu, Temmuz sonu itibariyle yıllık tutarının da 56 milyar dolara yaklaştığı dikkati çekiyor. 

Ürün bazında gelişmeler

İlk sekiz aydaki enerji ithalatının 23.4 milyar dolarla en büyük bölümünü, “gizli veri” kapsamındaki ham petrol, doğal gaz ve bitümenli taşkömürü oluşturuyor. Mevzuatta yer alan “veri gizliliği” uygulaması kapsamında bir fasıldaki ithalatçı sayısı 3’ten az, ya da 1-2 ithalatçının hakim konumda olduğu durumlarda ilgili veri, “gizli” kabul ediliyor. Hakim konumdaki ithalatçı olan BOTAŞ’ın talebi üzerine TÜİK, petrol, bitümenli taşkömürü ve doğal gaz ithalatını “gizli veri” kapsamına almıştı. Bu kapsamdaki enerji ithalatı, ilk sekiz ayda geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 9.2 azaldı. 

Aynı dönemde gizli veri kapsamı dışında kalan petrol ve petrolden elde edilen ürünler ithalatı da yüzde 4 düşüşle 10.4 milyar dolara geriledi. Sekiz ayda doğal gaz ve mamul gaz ithalatı yüzde 3.4 azalışla 1.8 milyar, taş, kok ve briket kömürü ithalatı yüzde 20.9 azalışla 467 milyon, elektrik enerjisi ithalatı ise yüzde 73.7 artışla 232 milyon dolar oldu.