Hiçbir il 'tam insani gelişmişlik' sağlayamıyor

Pamukkale Üniversitesi'nin yaptığı araştırma, hiç bir ilin 'tam insani gelişmişlik' sağlayamadığını ortaya koyuyor.

YAYINLAMA
GÜNCELLEME

Mehmet KAYA

ANKARA - Pamukkale Üniversitesi bünyesinde yapılan bir çalışmada, illerin insani gelişmişlik düzeylerinin hesaplandığı endeksin alt bileşenlerinin illere göre çok farklı düzeylerde gerçekleştiği, aynı zamanda bu illerin bir alt endekste çok iyi durumdayken, diğer alt endekste oldukça gerilerde gözlendiği belirtildi.

Pamukkale Üniversitesinden öğretim üyelerinin yaptığı çalışma, sekreteryası TOBB ETÜ SPM tarafından yürütülen Sosyal Politikalar Platformunda (SPP) yayınlandı. “Türkiye’de İllere Göre İnsani Gelişme Endeksi (İGE)” çalışmasında, Eskişehir eğitim açısından Türkiye genelinde birinci sıradayken, gelir seviyesinde 13, sağlıkta ise 59. sırada yer aldı. Doğu ve Güneydoğu illerinin genel insani gelişme endeksi yanında alt endekslerde de gerilerde olduğu gözlendi. Pamukkale Üniversitesi’nden aralarında M. Ensar Yeşilyurt ile Oğuz Karadeniz’in de aralarında bulunduğu 5 akademisyen, BM Kalkınma Programı (UNDP) yöntemiyle illerin gelişmişlik düzeylerini hesapladı. Çalışmada, Türkiye’deki illerin insani gelişmişliği belirleyen 3 unsurda (gelir, sağlık ve eğitim) denge sağlayamadığı, bir unsurun çok iyi olmasına rağmen, diğer bir unsurda sonlarda kalındığının gözlendiği, Türkiye’de refah olgusunun hiçbir kentte bütün boyutlarıyla yaşanamadığı belirtildi.

Bütüncül refah yok

SPP’de araştırmayı yayınlayan TOBB ETÜ-SPM Direktörü Serdar Sayan çalışmaya yönelik yaptığı yorumda, “Bu bize, ekonomide ideal büyüme oranlarının yakalanması kadar, büyümenin insani gelişmeye yönlendirilmesinde daha alacağımız oldukça fazla yolumuz olduğunu gösteriyor. Araştırma, kent kent neler yapılması gerektiği konusunda, karar alıcıların yararlanabileceği verileri ortaya koyuyor” dedi. Çalışmada, “Bütün endekslerin kendi aralarındaki korelasyonlarının düşük olması, Türkiye’de illerin büyük bir çoğunluğunun bütüncül refah olgusuna sahip olmadığını ifade ediyor” yorumu yapıldı.

81 ilin 60’ında düşük gelişme

Araştırmaya göre, Türkiye’nin genel insani gelişmişlik endeksi değeri 0,604 olarak ölçüldü. Bu BM kalkınma programı metodolojisine göre “orta insani gelişmişlik düzeyi” ne karşılık geliyor. Bu ortalamayı 12 il yakalayabilirken, 69 il ortalamanın altında; bunun da 60’ı ise uluslararası kritere göre 0,550 ve daha düşük olan “düşük insani gelişmişlik düzeyi”nde bulunuyor.

BM yöntemine göre, 0,700-0,799 aralığındaki “yüksek insani gelişme endeksi” değerine ise sadece İzmir, Kocaeli ve İstanbul erişebildi. UNDP’nin çok yüksek insani değer puanına (0,800 ve üstü) ise yalnızca Başkent Ankara (0,817) ulaşabildi.

Türkiye’nin batısı orta düzeyde insani gelişme endeksi seviyesinde, doğu ve güneydoğu illeri ise düşük insani gelişme endeksi seviyesinde ölçüldü.

Eğitim ve sağlık iyi, gelir kötü

İl bazında alt endekslerde, endeks değerlerine bakıldığında eğitim ve sağlıktaki endeks değerlerinin göreli olarak yüksek olduğu, gelir endeksi değerlerinin ise düşük kaldığı belirlendi. Buna göre, Türkiye’de genel olarak bir “gelir düşüklüğü” sorunu gözlendiği vurgulandı.

Eğitimde 81 ilden 49’u; sağlıkta 44’ü kendi endekslerinin ortalama değerinin üstünde yer aldı. Gelir endeksinde ise sadece 5 il Türkiye ortalamasının üstüne çıkabildi. Çalışma sonucuna yönelik yorumda, “Eğitim ve sağlıkta Türkiye’nin yarısı birbirine yakın hizmet alabilirken, gelir açısından ortalamanın 5 il tarafından yükseltildiği anlaşıldı.

İllere göre İnsani Gelişme Endeksi (İGE)  ve alt endeksler

 

Eğitim

Eğitim Sıra

Sağlık

Sağlık Sıra

Gelir

Gelir Sıra

İGE

İGE Sıra

Ankara

0,942

2

0,741

13

0,780

3

0,817

1

İzmir

0,851

14

0,694

18

0,773

4

0,770

2

Kocaeli

0,838

16

0,486

52

1,000

1

0,741

3

İstanbul

0,746

37

0,660

22

0,817

2

0,738

4

Muğla

0,801

23

0,966

4

0,435

12

0,695

5

Trabzon

0,826

20

0,924

5

0,375

19

0,659

6

Yalova

0,840

15

0,778

10

0,422

14

0,651

7

Antalya

0,778

28

0,746

11

0,473

10

0,650

8

Rize

0,861

11

0,855

7

0,361

23

0,643

9

Mersin

0,738

39

0,580

33

0,572

6

0,626

10

Bolu

0,893

7

0,726

15

0,371

21

0,622

11

Denizli

0,785

25

0,673

20

0,418

15

0,604

12

Kırıkkale

0,867

10

0,481

54

0,524

8

0,603

13

Artvin

0,913

5

0,725

16

0,315

34

0,593

14

Zonguldak

0,769

29

0,521

47

0,510

9

0,589

15

Tekirdağ

0,806

22

0,423

66

0,576

5

0,581

16

Bursa

0,800

24

0,433

64

0,540

7

0,572

17

Eskişehir

0,948

1

0,456

59

0,428

13

0,570

18

Karabük

0,879

8

0,606

30

0,344

27

0,568

19

Edirne

0,851

13

0,532

44

0,377

18

0,555

20

Burdur

0,832

17

0,651

24

0,314

35

0,554

21

Isparta

0,904

6

0,637

27

0,283

41

0,546

22

Kayseri

0,746

36

0,548

40

0,395

16

0,545

23

Aydın

0,763

31

0,648

25

0,320

33

0,541

24

Giresun

0,784

26

0,919

6

0,208

56

0,531

25

Hatay

0,597

57

0,540

43

0,462

11

0,530

26

Çanakkale

0,875

9

0,472

56

0,356

25

0,528

27

Samsun

0,711

44

0,576

35

0,358

24

0,527

28

Balıkesir

0,815

21

0,487

51

0,343

28

0,514

29

Düzce

0,727

40

0,541

42

0,342

29

0,512

30

Karaman

0,745

38

0,733

14

0,246

47

0,512

31

Tunceli

0,769

30

1,000

1

0,174

60

0,511

32

Kırşehir

0,826

19

0,609

29

0,265

42

0,511

33

Bilecik

0,921

3

0,468

58

0,305

37

0,508

34

Sakarya

0,757

32

0,429

65

0,389

17

0,502

35

Erzincan

0,752

33

0,742

12

0,226

53

0,501

36

Konya

0,646

53

0,567

39

0,335

32

0,497

37

Kırklareli

0,917

4

0,362

74

0,370

22

0,497

38

Manisa

0,719

43

0,484

53

0,350

26

0,496

39

Uşak

0,783

27

0,505

50

0,305

36

0,494

40

Malatya

0,747

35

0,651

23

0,241

49

0,490

41

Amasya

0,857

12

0,519

49

0,262

44

0,488

42

Kastamonu

0,711

45

0,525

45

0,303

38

0,484

43

Aksaray

0,515

64

0,639

26

0,339

31

0,482

44

Sinop

0,749

34

0,666

21

0,211

55

0,472

45

Ordu

0,567

59

0,854

8

0,215

54

0,470

46

Elazığ

0,665

50

0,598

31

0,257

45

0,468

47

Adana

0,684

48

0,380

72

0,372

20

0,459

48

Sivas

0,685

46

0,445

62

0,295

40

0,448

49

Çorum

0,645

54

0,571

37

0,228

52

0,438

50

Bartın

0,722

42

0,469

57

0,244

48

0,436

51

Kahramanmaraş

0,512

65

0,704

17

0,228

51

0,435

52

Kütahya

0,827

18

0,321

76

0,298

39

0,430

53

Osmaniye

0,679

49

0,594

32

0,194

57

0,428

54

Nevşehir

0,726

41

0,405

67

0,263

43

0,426

55

Çankırı

0,631

55

0,621

28

0,169

62

0,405

56

Niğde

0,648

52

0,575

36

0,172

61

0,400

57

Afyonkarahisar

0,648

51

0,383

70

0,250

46

0,396

58

Adıyaman

0,524

62

0,800

9

0,126

69

0,375

59

Gümüşhane

0,517

63

0,970

3

0,101

75

0,370

60

Gaziantep

0,488

66

0,301

77

0,340

30

0,368

61

Yozgat

0,544

61

0,519

48

0,174

59

0,366

62

Tokat

0,552

60

0,447

61

0,167

63

0,345

63

Bayburt

0,685

47

0,449

60

0,122

70

0,335

64

Batman

0,325

70

0,692

19

0,166

64

0,334

65

Mardin

0,229

73

0,991

2

0,162

65

0,332

66

Erzurum

0,449

67

0,347

75

0,231

50

0,330

67

Iğdır

0,363

69

0,545

41

0,141

68

0,303

68

Diyarbakır

0,271

72

0,523

46

0,186

58

0,298

69

Kars

0,379

68

0,480

55

0,104

74

0,266

70

Siirt

0,227

74

0,570

38

0,105

73

0,239

71

Ardahan

0,583

58

0,252

78

0,084

77

0,232

72

Bingöl

0,313

71

0,400

69

0,082

78

0,217

73

Şırnak

0,083

80

0,578

34

0,141

67

0,189

74

Hakkari

0,181

76

0,370

73

0,098

76

0,187

75

Bitlis

0,213

75

0,402

68

0,072

79

0,183

76

Şanlıurfa

0,113

77

0,380

71

0,108

72

0,167

77

Van

0,111

78

0,057

80

0,161

66

0,101

78

Kilis

0,601

56

0,001

81

0,110

71

0,040

79

Ağrı

0,017

81

0,140

79

0,026

80

0,039

80

Muş

0,094

79

0,437

63

0,001

81

0,035

81

Türkiye

0,679

49

0,531

44

0,613

4-5

0,604

12

* Tablodaki değerler MEB, TÜİK ve Gelirler Genel Müdürlüğü’nün kaynaklarından yazarlar tarafından hesaplanmıştır. Hesaplanan İGE değeri 0,550’den küçükse “düşük”, 0,550-0,699 arasında ise “orta”, 0,700-0,799 arasında ise “yüksek”, 0,800 ve yukarısında ise “çok yüksek” insani gelişmişlik olarak adlandırılır.

Bu konularda ilginizi çekebilir