”Küresel kriz Türkiye'yi de etkiledi”

ANKARA - Küresel krizin, tüm dünya ile ticari ve finansal bağları bulunan Türkiye ekonomisini de olumsuz yönde etkilediği, krizin etkilerini hafifletmek amacıyla gerek hükümet gerekse Merkez Bankası tarafından, aralarında likidite destekleri, vergi ve prim destekleri, üretim ve ihracata yönelik kredi ve garanti destekleri, Eximbank kredi kapsam ve limitlerinin artırılması, sicil affı ve finansman desteklerinin de bulunduğu bir dizi önlem alındığı bildirildi.

Hazine Müsteşarlığının internet sitesinde yayımlanan ve küresel krizin Türkiye'ye olan etkilerini hafifletmek amacıyla alınan önlemleri içeren "Küresel Mali Krize Karşı Politika Tedbirleri" başlıklı sunum dosyasında; 2007 yılı yaz aylarında ABD konut kredilerine ilişkin geri ödeme güçlükleri nedeniyle finans piyasalarında başlayan dalgalanmaların, 2008 yılı Eylül ayından itibaren derinleşerek küresel bir finansal krize dönüştüğü belirtildi.

Kriz nedeniyle ABD ve Avrupa'da çok sayıda bankanın iflas ettiği, finansal konsolidasyona gidildiği ve kamu müdahaleleri gerçekleştiği anımsatılan sunumda, mali sistemdeki sorunların ve oluşan belirsizlik ortamının yatırımcı ve tüketici güvenini olumsuz yönde etkilediği, iç ve dış talebin azalması ve kredi imkanlarının zorlaşması nedeniyle bir çok ülkede üretimde önemli düşüşler gözlendiği kaydedildi.

Küresel krizin, tüm dünya ile ticari ve finansal bağları bulunan Türkiye ekonomisini de olumsuz yönde etkilediği ifade edilen sunumda, gerek dış talep, gerekse iç talepteki gerilemeye bağlı olarak Türkiye ekonomisinde üretim, ihracat ve işsizlik göstergelerinin olumsuz etkilendiği bildirildi. Sunumda, küresel krizin etkilerini hafifletmek amacıyla gerek hükümet, gerekse Merkez Bankası tarafından önlemler alındığı belirtildi.

"Likidite destekleri"

Buna göre, alınan önlemler kapsamında, bankaların birbirlerinden ABD Doları ve Avro üzerinden döviz borç alıp vermelerine olanak sağlanması amacıyla, Merkez Bankası kendi nezdindeki Döviz Depo Piyasası'nda aracılık faaliyetlerine 9 Ekim 2008 tarihinde yeniden başladı. Ayrıca, bankaların bilanço büyüklükleri dikkate alınarak Döviz ve Efektif Piyasaları işlem yapma limitleri 14 Ekim 2008 tarihinde 5,4 milyar ABD Dolarına, 23 Ekim 2008 tarihinde ise 10,8 milyar ABD Dolarına yükseltildi.

Merkez Bankasınca yapılan döviz alım ihalelerine 16 Ekim 2008 itibariyle ara verilirken, döviz fiyatlarındaki oynaklığı önlemek amacıyla 10 Mart 2009 tarihinde döviz satım ihalelerine başlandı. İhalelerde satımı yapılacak döviz tutarı 50 milyon ABD doları olarak belirlendi.

"Likidite akışı artırıldı"

Bankalararası döviz piyasasında döviz likiditesi akışının artırılmasını sağlayarak finansal sistemdeki akışkanlığı ve kredi piyasalarının etkin çalışmasını desteklemek amacıyla, bankaların, Döviz ve Efektif Piyasaları ile Döviz Depo Piyasası'nda kendilerine tanınan borçlanma limitleri çerçevesinde ABD Doları ve Avro cinsinden Merkez Bankasından alabilecekleri döviz depolarının vadesi 1 haftadan 3 aya yükseltildi. Buna paralel olarak bankaların söz konusu piyasada kendi aralarında gerçekleştirdikleri işlemlerin vadesi 3 aya kadar uzatıldı. Merkez Bankası taraflı işlemlerde ABD Doları ve Avro için yüzde 10 olan borç verme faiz oranları kademeli olarak düşürülerek sırasıyla yüzde 5,5 ve yüzde 6,5 olarak belirlendi.

Yüzde 11 olan yabancı para zorunlu karşılık oranı 2 puan azaltılarak yüzde 9 düzeyine indirilirken, yabancı para zorunlu karşılık oranında yapılan bu indirimle bankacılık sistemine yaklaşık 2,5 milyar ABD Doları ek döviz likiditesi sağlandı.

Türk Lirası mevduatı ve kredileri teşvik etmek amacıyla yabancı para zorunlu karşılıklara faiz ödenmesi uygulamasına son verildi, Türk parası zorunlu karşılıkların faiz oranı ise artırıldı. Bu çerçevede, Türk parası zorunlu karşılıklara ödenen faiz oranı Merkez Bankası gecelik borçlanma faiz oranının yüzde 75'i seviyesinden 80'i seviyesine çıkarıldı.

Bankacılık sektörünün öz kaynak yapısını daha da güçlendirmek amacıyla bankaların kar dağıtımına sınırlama getirildi ve bankaların kar dağıtabilmesi BDDK onayına bağlandı.

Destek ve teşvikler

Kamuoyunda Varlık Barışı Yasası olarak bilinen, yurt dışındaki varlıkları yurt içine getirmeyi teşvik amaçlı vergi indirimleri ve vergi muafiyetlerini içeren kanun yürürlüğe konuldu.

Hisse senedi kazançlarında yerli yatırımcılara uygulanan yüzde 10'luk stopaj sıfıra indirildi. 1 Eylül 2008 tarihi öncesindeki vergi borçlarının onsekiz ay süreyle yüzde 3 faizle taksitlendirilmesi imkanı getirildi.

Kurumlar vergisi mükellefi olma niteliklerini taşımayan yabancı fonların portföy yönetim şirketleri, Türkiye'de kurulu portföy yönetim şirketleri aracılığıyla sadece elde ettikleri kazanç kadar vergi ödemeleri sağlanarak, şirketlerin bu fonlarını Türkiye'de değerlendirmelerinin önü açıldı.

Menkul Kıymet Yatırım Fonları ile Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıklarının sermaye piyasasında yaptıkları işlemler nedeniyle elde ettikleri gelirlere BSMV muafiyeti getirildi. Yurt dışı tedarikçilerden sağlanan kredilerde stopaj oranı yüzde 5'e indirilerek vergi yükü azaltıldı.

"İletişim vergisi indirildi"

Kablolu, kablosuz ve mobil internet servis sağlayıcılığı hizmetine ilişkin Özel İletişim Vergisi yüzde 15'ten yüzde 5'e indirildi.

1979 veya daha eski model motorlu taşıtların 30 Haziran 2010'a kadar kayıt ve tescillerinin silinmesi ve hurdaya çıkarılması durumunda, tahakkuk etmiş ve ödenmemiş motorlu taşıtlar vergisi ile bu vergiye ilişkin gecikme zammı, vergi cezaları ve plakaya kesilen cezalarından vazgeçildi.

Dahilde işleme ve geçici kabul rejimi kapsamında KDV tecil-terkin uygulama süresi 2 yıl uzatıldı. Yağlama yağlarındaki ithal-yerli tedarik arasındaki ÖTV uygulamasından kaynaklanan haksız rekabetin giderilmesi yönünde yasal düzenleme yapıldı.

"Kısa Çalışma ödeneği artırıldı"

Kısa çalışma ödeneğinin miktarı yüzde 50 oranında artırılarak, yararlanma süresi 3 aydan 6 aya çıkarılırken, yararlanma süresinin de Bakanlar Kurulu Kararı ile 6 ay daha uzatılabileceği hükme getirildi.

Genç ve kadın istihdam teşvikinin süresi ile yatırım ve istihdamın teşvikine ilişkin 5084 Sayılı Kanun'un gelir vergisi, sigorta primi ve enerji desteği teşviklerinden yararlanma süresi 1 yıl uzatıldı.

Bakanlar Kurulu, istatistiki bölge birimleri sınıflandırması ile kişi başına düşen milli gelir ve sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyini dikkate alarak illeri gruplandırmaya ve gruplar itibariyle teşvik edilecek sektörleri ve bunlara ilişkin yatırım, istihdam büyüklüklerini belirlemeye yetkili kılındı.

Buna göre, her bir il grubu için yatırıma katkı oranının yüzde 25'i, yatırım tutarı 50 milyon TL'yi aşan büyük ölçekli yatırımlarda ise yüzde 45'i geçmemek üzere belirlemek ve kurumlar vergisi oranında yüzde 90'a kadar indirim uygulatmak Bakanlar Kurulunun yetkileri arasında yer aldı. Bakanlar Kurulu ayrıca, yatırım harcamaları içindeki arsa, bina, kullanılmış makine, yedek parça, yazılım, patent, lisans ve "know-how" bedeli gibi harcamaların oranlarını, ayrı ayrı veya topluca sınırlandırabilecek.

Tekstil, konfeksiyon ve hazır giyim, deri ve deri mamulleri sektörlerinde faaliyetlerde bulunanlardan, üretim tesislerini Bakanlar Kurulunca belirlenen illere 31 Aralık 2010 tarihine kadar nakleden ve asgari 50 kişiye istihdam sağlayan mükelleflere, bu illerdeki işletmelerde sağladıkları kazançlar için nakil tarihi izleyen hesap döneminden itibaren 5 yıl süreyle Kurumlar Vergisi oranını yüzde 5'e kadar indirimli uygulatma konusunda Bakanlar Kuruluna yetki verildi.

Gerçek kişilere kullandırılan kredilerdeki Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu (KKDF) kesintisi oranı yüzde 15'ten 10'a indirildi.

Tapu harcı oranlarının düşürülmesine yönelik olarak 5838 sayılı "Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun"la yetki alındı.

"ÖTV ve KDV indirimi"

16 Mart 2009 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Bazı Mallara Uygulanacak Katma Değer Vergisi ile Özel Tüketim Vergisi Oranlarının Belirlenmesine İlişkin Bakanlar Kurulu Kararıyla, 15 Haziran 2009'a kadar geçerli olmak üzere, net alanı 150 metrekare ve üzerinde bulunan konutlarda Katma Değer Vergisi (KDV) oranı yüzde 18'den yüzde 8'e, Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) oranı ticari araçlarda yüzde 10'dan yüzde 1'e, motor silindir hacmi 1600 cm küpü geçmeyen otomobillerde yüzde 37'den 18'e, kamyon ve otobüslerde yüzde 4'ten yüzde 1'e, 250 cm küpü geçmeyen motosikletlerde yüzde 22'den 11'e indirildi, beyaz eşya ve bazı elektronik eşyalarda ise sıfırlandı.

Üretim ve ihracata yönelik kredi ve garanti destekleri

Reel sektörü desteklemek amacıyla KOBİ'lere kredi desteği verildi. Bu kapsamda, Esnaf ve Sanatkar Destek Kredi Programıyla imalatçı esnaf ve sanatkarlara sıfır faizli kredi desteği sağlandı, yaratılan kredi hacmi 733 milyon TL'ye ulaştı.

İhracatçı KOBİ'lere 650 Milyon dolar hacimli sıfır faizli ihracat destek kredisi kullandırıldı. 1 milyar dolar hacminde, düşük faizli yeni bir ihracat destek kredisi ihracatçı KOBİ'ler tarafından kullanılmaya başlandı.

Halk Bankası ile TOBB arasında imzalanan protokolle 800 milyon TL'si nakdi ve gayri nakdi kredi, 400 milyon Doları ise ihracat kredisi olmak üzere yaklaşık 1,5 milyar TL'lik bir kredi imkanı KOBİ'lerin kullanımına sunuldu.

Türkiye Tekstil Sanayi İşverenleri Sendikası ile Ziraat Bankası arasında, sendika üyesi kuruluşlara uygun koşullarda kredi sağlanmasına ilişkin kredi protokolü imzalandı.

Vergi ve SGK prim borcu bulunan esnaf ve sanatkarlara da, borçları mahsup edilmek üzere KOSGEB kredilerinden yararlanma imkanı getirildi.

"Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri Projeleri Ödeneklerinin Kullanımı ve Kredilendirilmesine İlişkin Esas ve Usuller"e yönelik yönetmelik değişikliğiyle, 1 Ocak 2009 tarihinden geçerli olmak üzere, Organize Sanayi Bölgesi ve Küçük Sanayi Siteleri inşaatlarının yapılması için Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından verilen kredinin yıllık faiz oranları, kalkınmada öncelikli yörelerde yüzde 2'den yüzde 1'e, normal illerde yüzde 5'ten yüzde 3'e, gelişmiş illerde yüzde 9'dan yüzde 6'ya düşürüldü.

Ödeme sıkıntıları da dikkate alınarak, kredilere ilişkin ödemesiz süre iki katına çıkarıldı. Bu çerçevede, küçük sanayi sitelerinin altyapı ve üstyapı inşaatlarının tamamlanmasından sonra ödemeler 1 yıl yerine, 2 yıl sonra başlatılacak.

Kredi teminatlarında yeni bir düzenlemeye gidildi ve gayrimenkul ipoteği ile birlikte nakit teminatı da alınabilmesi yönünde düzenleme yapıldı.

İhracatçılara kullandırılmak üzere belirlenmiş olan ihracat reeskont kredisi limiti 500 milyon ABD doları artırılarak, 1 milyar ABD Dolarına yükseltildi. Ayrıca, ihracat reeskont kredisi uygulama esas ve şartları yeniden düzenlenerek, bu kredilere kullanım kolaylığı getirildi. Bu amaçla, akreditifli işlemlerde akreditif bedelinin Merkez Bankası'na temlik edilmesi şartı kaldırıldı.

Türk Eximbank tarafından uygulanmakta olan sevk öncesi ihracat kredisi kapsamına mal mukabili ihracatın finansmanı da dahil edildi. İhracatın finansmanında reeskonta getirilecek senetlerde, yurt dışı bankalarca ödeme garantisi verilme şartı kaldırılırken, Türk Eximbank ve diğer ticari bankaların ödeme garantisi yeterli görüldü.

Eximbank kredileri

Firmaların Eximbank kredi kapsam ve limitleri artırıldı, ihracat performansı yüksek olan kuruluşların limitleri, geçmiş yıllardaki performansları da dikkate alınarak yükseltildi. Uygulamada 10 milyon dolar olan firma limitine Merkez Bankası reeskont kaynağından 10 milyon dolar tutarında ek limit sağlandı.

Eximbank'ın doğrudan kullandırdığı kısa vadeli kredilerdeki geri ödeme vadeleri sektörden gelen talepler doğrultusunda Ocak-Mart döneminde 3 ay uzatılarak kredi kullanım kolaylığı sağlandı.

Hazine, Eximbank'a garanti ve ikraz yoluyla destek sağlayacak, bu amaçla, Hazine'nin 2009 yılında sağlayabileceği toplam garanti ve ikraz limiti 1 milyar dolar artırılarak 4 milyar dolara çıkarıldı. Bu imkanın önemli bir bölümü ihracatın ve KOBİ'lerin finansmanına yönelik olarak kullanılacak.

Eximbank'ın ödenmiş sermayesi, ihracatı daha fazla desteklemesini sağlayacak şekilde 1 milyar TL'den 1,5 milyar TL'ye yükseltildi, Yurt Dışı Müteahhitlik Teminat Mektubu Kontr-Garanti uygulamasına işlerlik kazandırıldı.

Sicil affı çıkarıldı

Kamuoyunda sicil affı olarak bilinen "Karşılıksız Çek, Protestolu Senetler ile Kredi ve Kredi Kartları Borçlarına İlişkin Kayıtların Dikkate Alınmaması Hakkında Kanun" Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe girdi. Kanuna göre, ilgili borçların yasanın yürürlüğe girmesinden önce ya da girdikten sonra 6 ay içinde ödenmesi veya banka ve özel finans kurumlarınca yeniden yapılandırılması halinde, borcun tamamının ödenmesini müteakiben Merkez Bankası'nda tutulan kayıtlar silinecek.

Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatifleri tarafından kullandırılan düşük faizli tarım kredilerinin vadesi işletme kredilerinde 18 aydan 24 aya, yatırım kredilerinde 5 yıldan 7 yıla çıkarıldı.

Eximbank'ın kullandırdığı 1 yıla kadar vadeli Türk Lirası kredilerin faiz oranları 24 Mart 2009 tarihinde 2 puan indirildi. Böylece, söz konusu kredilerde 2009 yılı içinde yapılan indirim miktarı 5 puana ulaştı.

Karşılık yönetmeliği değiştirildi

Kamuoyunda "Karşılık Yönetmeliği" olarak bilinen yönetmelikte yapılan değişiklikle, kredi taksit ödemelerinde meydana gelen gecikmenin yakın izlemedeki krediler kapsamına alınmasına ilişkin süre 30 gün olarak belirlendi.

1 Mart 2010 tarihine kadar, birden çok kredisi bulunan kredi müşterisine ait kredilerden herhangi birinin yapılan sınıflandırma gereği donuk alacak olarak kabul edilmesi nedeniyle aynı grupta sınıflandırılan kredilerden ödemelerinde gecikme olmayanlar bankalarca özel karşılık uygulamasına tabi tutulabilecek.

Donuk alacak haline gelen kredi ve diğer alacakların ödemesi gecikmiş olan kısmının tahsili durumunda, diğer krediler ve alacaklar bu kapsamda değerlendirilecek ve donuk alacak sınıflandırılmasına ilişkin koşulların bulunmaması halinde, en az 6 ay süreyle "yakın izlemedeki" kredilerin yer aldığı ikinci grupta izlenmek kaydıyla standart nitelikte kredilerin yer aldığı birinci grupta sınıflandırılabilecek.

İkinci grupta sınıflandırılan krediler donuk alacak olarak sınıflandırılmadan önce iki defa yeni sözleşme koşuluna bağlanabilecek.

Finansman destekleri

İç piyasadaki yatırımcı tabanını genişletmek amacıyla 28 Ocak 2009 tarihinde Gelire Endeksli Senet (GES) ihracı gerçekleştirildi. Söz konusu senetlerin getirileri, Kamu İktisadi Teşebbüsü statüsündeki Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO), Devlet Malzeme Ofisi (DMO), Devlet Hava Meydanları İşletmeleri (DHMİ) ve Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğünden (KIYEM), bütçeye aktarılan hasılat paylarına endekslendi. Mevduat garantisinin kapsamını genişletme ve sınırını artırma konusunda Bakanlar Kuruluna yetki verildi.

Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından kayıt dışı strateji eylem planı hazırlanarak yürürlüğe konuldu. Ecrimisil hesaplamasına ilişkin sorunları gidermeye yönelik düzenleme yapıldı.

"Yetkili Gümrük Antreposu" kurulması ve buraların gümrük hattı dışında kabul edilmesine yönelik yasal düzenleme yapıldı.

Ar-Ge Şirketlerinin de Ar-Ge teşviğinden yararlanmasının sağlanması amacıyla, Ar-Ge merkezi kuracak firmaların ayrıca üretim faaliyetinde bulunma koşulu olmadığına ilişkin yönetmelik hazırlandı.

Gümrük Müsteşarlığı'nın 31 Aralık 2008 tarihinde yaptığı düzenlemeyle Çin'den yapılan vasıflı çelik ithalatında gümrük vergisinden muaf ürünlere vergi getirildi, mevcut vergi oranları ise yükseltildi.

Hakediş ödemelerinin sosyal güvenlik borçları nedeniyle geciktirilmemesini sağlamak için borç sorgulamasının sadece hakedişin ödeneceği iş kapsamıyla sınırlı tutulması amacıyla borç uygulaması, Türkiye geneli yerine iş yeri dosyasının bulunduğu ünite ile sınırlandırıldı.