Nakit sıkıntısı 'çek'te usulsüzlükleri artırdı

ANKARA - Küresel piyasalarda yaşanan resesyon ve siyasetteki gerginlik ticari hayatta çek ödemelerinde usulsüzlükleri körükledi. Son dönemde piyasada yaşanan likit sıkıntısı Türk Ticaret Kanunu'nun 711. maddesinde yer alan "Keşideci çekin kendisinin veya üçüncü bir kimsenin elinden rızası olmaksızın çıkmış olduğu iddiasında ise muhatabı çeki ödemekten men edebilir" ibaresini kötü yönde kullanmasına yol açtı. Bu kapsamda çeki düzenleyen ilk borçlu kişi anlamına gelen 'keşidecinin' TTK'ya dayanarak 'çek rızam olmaksızın düzenlendi' gerekçesi ile ödeme yapılmasının önüne geçmesi alacaklıların elini kolunu bağladı. İş dünyasında ve ticari hayatta alacaklarını yasaların kötüye kullanılması nedeni ile tahsil edemeyen işadamları çareyi Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'na başvurmakta buldu. Çok sayıda şikayetle ile karşı karşıya kalan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Adalet Bakanlığı ve Türkiye Bankalar Birliği'ne gereğinin yapılmasını içeren bir yazı gönderdi. Ancak Sanayi ve Ticaret Bakanlığı kendisine iletilen yazılarda yeteri desteği bulamadı. Yazıya karşılık Adalet Bakanlığı yeni TTK Tasarısı ile söz konusu ibarenin kaldırılacağını bildirirken, Türkiye Bankalar Birliği keşidecinin ödemeden men talimatına uymanın bankalar için yasal bir zorunluluk olduğunu belirterek, "Keşidecinin bu yaklaşımının çek hamilinin keşideci aleyhine icraya başvurmasına engel teşkil etmez" şeklinde yol gösterdi. Konu ile ilgili üst düzey bir bürokrat çek ödemelerinde yaşanan sorunların son aylarda artış göstermesinin nedenini 'ekonomideki dalgalanmaya ve piyasalardaki likidite sıkıntısına' bağlarken, yeni TTK tasarısının yürürlüğe girmesi ile çek düzenleyenlerin kötü niyetli olarak çeklerin ödenmesine engel olamayacağını söyledi. Bakanlık: Bankalarda uygulama birliği olsun Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, keşidecinin çeki rızası olmadan elinden çıktığını gerekçe göstererek ödemenin önüne geçmesi durumunda bankalardan uygulama birliği talebinde bulunurken, Türkiye Bankalar Birliği cevaben gönderdiği yazıda bankaların çek ödemelerinde kanun ne diyorsa o doğrultuda hareket ettiklerinin altı çizildi. Bakanlığın yazısında, "Bazı keşidecilerin çek, rızası hilafına elinden çıkmadığı halde çalınmış veya kaybolmuş gibi davranıp muhatap bankaya ödemeden men talimatı verdikleri, kendisine keşideci tarafından ödemeden men talimatı verildiğinde bu talimata uymak zorunda olan bankaların ödemeyi yapmadığı ifade edilmektedir. Bazı bankaların, ödemeyi yapmamakla birlikte ileride üçüncü kişilerin zarara uğramalarını önlemek amacıyla, çek bedelini de keşidecinin hesabından bloke ettikleri, bazı şubelerin ise bu çek hakkında hiçbir işlem yapmadıkları belirtilmektedir. Çek hamillerinin mağdur edildiği benzer sıkıntıların yaşanmamasını teminen tüm bankaların bir uygulama birliği sağlamak üzere Türkiye Bankalar Birliği'ne bildirilmiştir" denildi. Bankalar: Yasa kırmızı ışıkta dur derse dururuz Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın göndermiş olduğu yazıya istinaden TBB tarafından cevaben yazılan yazıda ise keşidecinin ödemeden men talimatına uymanın bankalar için yasal bir zorunluluk olduğunun altı çizildi. Yazıda. "Keşidecinin bu yaklaşımının çek hamilinin keşideci aleyhine icraya başvurmasına engel teşkil etmemektedir" denilirken, söz edilen hususlara yönelik bir iş ve işlem yapamamakla birlikte bakanlığın gönderdiği yazının bankaların ilgili genel müdürlüklerine iletildiği belirtildi. Öte yandan üst düzey bir bankacı durumu şöyle değerlendirdi: "Burada bankaların sorumluluğu çok açıktır. Kanun size 'kırmızı ışıkta geçme' diyorsa geçmiyorsunuz. Efendim o kırmızı değildi yeşildi tartışması bizim dışımızda. Biz kanuna uyum sağlarız. Birinci derecede görevin düştüğü kesim çek sahibidir" diye konuştu. Bu çerçevede, çek hamillerinin bankalardan; 'çekin arkasına ödememe nedeni ile çekle ilgili hesapta para bulunup bulunmadığına dair ibarenin yazılmasını' talep etmesinde yarar vardır. Zira 'ödemeden men', gerekçenin haksızlığı ya da hesapta para bulunmaması durumunda keşideciyi 'karşılıksız çek düzenleme suçunun' faili haline getirebilecektir. Keşideci tarafından haksız verilen ödememe talimatı nedeniyle çek bedelini tahsil edemeyen çek hamili, mahkemeye başvurarak çekle ilgili ihtiyatı haciz kararı alıp uygulatabilir, bedelinin ödenmemesinden dolayı icra takibine geçebilir. Çünkü borçlu keşidecinin tek taraflı iradesi ile elde ettiği ödemeden men durumu hamilin çekten doğan yasal haklarını kullanmasına engel değildir. Ticaret erbabı tarafından çek alınırken, ciranta ya da borçlu tarafından verildiğinin ispat ve tevsiki yönünden, ödemenin ayrıca 'çek alım bordrosuna' bağlanması ve çeki teslim edenin imzasının alınması önemli ve yararlı olacaktır. Mevcut TTK'nın 711. maddesinde, "Keşideci çekin kendisinin veya üçüncü bir kimsenin elinden rızası olmaksızın çıkmış olduğu iddiasında ise muhatabı çeki ödemekten menedebilir" ibaresine dayanılması sonucu ortaya çıkan kaosu yeni kanun tasarısı ile ortadan kaldırılacak. Haziran ayının sonunda Meclis Genel Kurulu'nda görüşülmesi beklenen TCK tasarısında söz konusu ibare kaldırılırken, tasarının 799. maddesinde çekten cayma şöyle yer almaktadır: "Çekten cayılmamışsa, muhatap, ibraz süresinin geçmesinden sonra da çeki ödeyebilir."