Özelleştirmede ek geçici teminat sürprizi

Teminat 50 milyon dolar, ek geçici teminat 150 milyon dolar, yani yakılamayacak kadar büyük. ÖİB, bu uygulama ile nakiti, kaynağı az olan firmaların ihalelere girmesi ve ihalelerin sonuçsuz kalmasına karşı önlem alıyor. "İhaleyi kazandım, şimdi para bulayım" dönemi bitiyor, ek geçici teminatı getiren ihaleyi alacak!

İbrahim EKİNCİ

İSTANBUL - Elektrik dağıtım özelleştirmelerinin neredeyse yarısının sonuçsuz kalması ders oldu. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nın (ÖİB) yeni dönem ihalelerinde talipli şirketlerin önemli miktarda maddi güç ve nakit sahibi olması gerekecek. İhalelere, "Önce girip alayım, parayı sonra bankalardan buluruz" beklentisi ile girilmesi önlenmiş olacak. İlk uygulaması 31 Ekim itibariyle son teklifleri alınan otoyol ve köprüler özelleştirmesinde başladı. Bu ihale için geçici teminatın (50 milyon dolar) üç katı (150 milyon dolar) ek geçici teminat şartı getirildi.

ÖİB Başkanı Ahmet Aksu, yeni dönem ihalelerde teminatların artırılacağını açıklamıştı. Bu açıklamanın ardından Akdeniz, Gediz ve Boğaziçi elektrik dağıtım bölgeleri için hazırlanan ilanlarda teminatlar ilk ihalelere göre yüzde 50 artırılmıştı. Dahası, ihale ilanında 'ek geçici teminat' şartı da getirilmişti. Ancak, önceki gün bir sürpriz yaşandı. Yeni dönemin en önemli uygulaması 'ek geçici teminat' şartı, çok daha ağır koşullarla otoyol ihalesine taşındı. Elektrik dağıtım bölgelerinin şartnamelerinde, 'geçici teminat kadar' denilerek, örneğin bir ihalede 15 milyon dolar geçici teminat alınmışsa, gerektiğinde 15 milyon dolar da 'ek geçici teminat' alınması öngörülmüştü. Otoyol ve köprülerin ihale ilanında, geçici teminat 50 milyon dolar olarak belirlenmesine karşın ek geçici teminat bu rakamın 3 katı, yani 150 milyon dolar olarak öngörüldü. Buna göre otoyol ve köprü ihalesine girecek şirketlerin 200 milyon dolar nakiti hazır  bulundurmaları gerekecek. Böylece ÖİB,finansal açıdan hazırlıksız girişlerin önünü kesmiş oluyor. Bu uygulamanın yeni dönemde diğer büyük ihalelere de uygulanması muhtemel.

Teminat kuralı değişti

Önceki ihalelerde teminatlar görece düşük belirlendikleri için şirketler kolayca yakabiliyor, ihalelerden vazgeçebiliyorlardı. Ancak yeni dönemde teminatlar yakılamayacak kadar büyük rakamlarda belirleniyor. Eski uygulamada, ihaleye giren şirketlerin nakit durumları dikkate alınmıyordu. Bu, şirketi ilgilendiren bir konu olarak görülüyordu. Şirket, taahhüdünü yerine getiremezse geçici teminatı yanıyordu. Dağıtım özelleştirmelerinde bu şekilde toplamı 300 milyon dolara yakın teminat yandı. Bu para ÖİB'nin kasasına kaldı ancak 10 milyar dolara yakın gelir beklenen ihalelerde tamamlanamadı. Bunun üzerine ÖİB, yeni koşullar getirmeye yöneldi. Eski uygulamada ihaleye giren şirketler, finansman kuruluşlarından, bankalardan söz alıyorlar, ihaleyi kazandıktan sonra da kredi alımını gerçekleştirmeye çalışıyorlardı. Bu noktada takvimler uymuyor, kredi işlemleri gerçekleşmeden ÖİB, şirketleri sözleşmeye çağırıyor, şirket yeni süre istiyor ve bu takdirde, ek geçici teminat ödüyordu.

Yani önceki uygulamada ek geçici teminat, sadece şirketlerin ek süre istemesi halinde uygulanıyordu. Ek teminat uygulaması yeni dönemde de olacak ancak süre istemi veya her hangi bir talebe bağlı olmaksızın sürekli uygulanacak. ÖİB, son ihale duyurularına, ilk ihale duyurularında yer almayan bir ibare ekleyerek bu konuyu netleştirdi.

Dağıtım ihale duyurularında bu değişiklik şöyle yansıtıldı:

"5. İdare tarafından hisse satış sözleşmesi imzalanmak üzere davet edilecek teklif sahibinin İdare tarafından belirlenecek süre içerisinde her bir şirket için geçici teminat tutarı kadar ek geçici teminat vermesi gerekmektedir."

ÖİB yetkilileri DÜNYA'ya yaptıkları açıklamada da "Söz konusu ihalelerde hisse satışına ilişkin Özelleştirme Yüksek Kurulu (ÖYK) kararının ardından, İdare tarafından hisse satış sözleşmesi imzalamak üzere davet edilecek teklif sahibinin idare tarafından belirlenecek süre içerisinde her bir şirket için belirlenen geçici teminat tutarı kadar ek geçici teminat vermesi gerekmektedir" dedi. Yani, ek geçici teminat 'ödemede gecikme' ve 'ek süre isteme' gibi şartlara bağlı olmaktan çıkarıldı. Buna göre ÖYK devir onayı verdiğinde, ÖİB şirketi hisse devri için çağıracak. Şirket, bu çağrı ile birlikte ÖİB'nin belirlediği süre içinde ihale duyurusundaki geçici teminat miktarı kadar ek geçici teminat verecek. Ancak otoyol ihalesinde, 'geçici teminat kadar ek geçici teminat' değil, geçici teminatın 3 katı ek geçici teminat öngörüldü. Otoyol özelleştirmeleri ihale ilanının 5'inci maddesi şöyle:

"Teklif sahiplerinden ihaleye katılabilmek için 50.000.000- (Ellimilyon) ABD Doları tutarında geçici teminat alınacaktır. Ancak İdare tarafından Sözleşme imzalanmak üzere davet edilecek Teklif sahibinden, İdare tarafından verilecek süre içerisinde 150.000.000.- (Yüzellimilyon) ABD Doları tutarında ek geçici teminat istenecek olup, Sözleşme ek geçici teminatı getirecek Teklif Sahibi ile imzalanacaktır."

Bu paragrafın son cümlesine ("Sözleşme ek geçici teminatı getirecek teklif sahibi ile  imzalanacaktır") göre; öncelikle ihaleyi kazanan şirketin sözleşmeye çağrılacak ve bu aşamada ek geçici teminat istenecek; ancak bu şirketin bu şartı karşılamaması durumunda, sıra halinde sonraki taliplilerden ek geçici teminatı getirenle sözleşme imzalanacak.

İlanda ödeme şartları yok

ÖİB yetkilileri, daha önce DÜNYA'ya açıklamalarında yeni dönem ihalelerinde ödeme kolaylığı ve kur sabitlenmesini de içeren bazı önemli değişiklikler yapılacağını belirtmişti: ÖİB yetkilileri, "Yeni ihalelerde devir süreçlerini kısaltmak, yatırımcıların taahhütlerini yerine getirmelerini, finansman ve ödeme kolaylığı sağlamak amacıyla bazı yeni düzenlemeler yapıldı. Yeni ihalelerde peşin ve vadeli ödeme alternatifleri yanında, vadeli ödeme seçeneğinde ihale bedelinin ABD Doları olarak ödenmesi ya da Hisse Satış Sözleşmesi tarihi itibariyle kurun sabitlenerek vadeli ödemelerin TL olarak yapılabilmesi olanağı da getirildi" demişti. Dağıtım özelleştirmelerinde yüzde 30 peşinat, kalan kısım yılda bir olmak üzere 4 taksite bölünecek. Otoyol özelleştirme ihale duyurusunda bu konuda ayrıntı yok.

Neleri kapsıyor?

Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nin otoyol ve köprüler ihalesinde işletme hakkı devri söz konusu olan varlıklar şöyle:

"Bağlantı yolları ile birlikte, Edirne-İstanbul-Ankara Otoyolu, Pozantı-Tarsus-Mersin Otoyolu, Tarsus-Adana-Gaziantep Otoyolu, Toprakkale-İskenderun Otoyolu, GaziantepŞanlıurfa Otoyolu, İzmir-Çeşme Otoyolu, İzmir-Aydın Otoyolu, İzmir ve Ankara Çevre Otoyolu, Boğaziçi Köprüsü, Fatih Sultan Mehmet Köprüsü ve Çevre Otoyolu ve bunlar üzerindeki hizmet tesisleri, bakım ve işletme tesisleri, ücret toplama merkezleri ve diğer mal ve hizmet üretim birimleri ile varlıklar." Bu varlıklar "tek paket halinde birlikte, fiili teslim tarihinden itibaren 25 yıl süre ile 'İşletme Haklarının Verilmesi' yöntemi ile" özelleştirilecek. Bu ihalede süre uzatımlarıyla birlikte son teklifler 31 Ekim saat 16:00 itibariyle alındı. İlgilenen 3 önemli konsorsiyum var: Nural- MW Holding - Alsim Alarko - Kalyon - Fernas; Koç - UEM - Gözde Girişim; Autostrade - Doğuş - Makyol - Akfen.

Teminat düşük olunca kolay yakılıyor

Elektrik dağıtım bölgeleri özelleştirmelerinde ihaleyi kazanan şirketlerin bölgeleri devralmamaları ve teminatlarını yakmaları çok sık gündeme geldi. 18 bölgenin yarısında süreç tamamlanamadı. Bazı hesaplamalara göre 10'dan fazla şirketin geçici teminat ve ek geçici teminatlarla birlikte toplam 300 milyon dolara yakın parası yandı. Şimdi bu konuda bir anlaşmazlık noktası oluşturuyor. Şirketler teminatlarını geri istiyor. İhalelerden para bulamadıkları için değil, bölgeler için
verilen kayıp kaçak oranı rakamlarının "farklı çıkması" nedeniyle vazgeçtiklerini savunuyor. Bu konuda hukuk yoluna başvurulduğu bilgisi var. Sonucun ne olacağı buna göre belli olacak.