TMO, hububat alımında AB kriterlerini uygulayacak

ANKARA - Türkiye'nin AB'nin Ortak Tarım Politikası'na (OTP) ve Ortak Piyasa Düzeni'ne (OPD) uyumu çerçevesinde, Toprak Mahsulleri Ofisi, bu yıldan itibaren hububat alımında AB kriterlerini uygulamaya başlayacak.

Ofis, AB'ye mevzuat uyumu çerçevesinde geçen yıl çıkardığı hububat ve çeltik alım ve satış esaslarına ilişkin uygulama yönetmeliklerini, AB mevzuatında meydana gelen değişiklikler ve geçiş döneminde uygulama kolaylığı sağlanması açısından yeniden düzenledi. Yönetim Kurulu'nun 21 Şubat'ta yaptığı toplantıda kabul edilen yeni yönetmelikler, 1 Haziran 2009'da yürürlüğe girecek. Yönetmelikle, TMO tarafından alınacak hububatın kalitesine ilişkin kriterler yeniden belirlenirken, Ofis artık, 1 Kasım'dan itibaren tüccar ve şirketlerden de hububat alabilecek. Alımlarda, asgari limit uygulanacak, ancak  asgari alım miktarı için geçiş süreci belirlendi.

Alım esaslarının ve kriterlerinin, 2017'den itibaren AB'ye tam uyumlu olması öngörülüyor. Yönetmeliğe göre, "Pazar talebinin üzerinde istikrarlı bir üretim fazlasının olması, depolama imkanının bulunması, ülke çapında bir hububat pazarı konumunda olunması" şartlarından en az birini sağlayan yerlerde, TMO işyeri açabilecek. Ayrıca, bu özelliği taşıyan yerlerde faaliyet gösterecek işyerlerinin, yüksek miktarda hububat alımı, muhafazası ve sevkıyatına uygun teknik teçhizata sahip depolama tesislerinin bulunması gerekiyor. Hububatın alımı ve satımı için uygun nakliye bağlantılarının olmasına da dikkat edilecek. 

TMO; her yıl hasat öncesi, belirtilen özelliklere haiz işyerlerinin bir listesini hazırlayacak ve bu liste her sene ihtiyaca göre yeniden belirlenecek. Böylece, açılacak işyerlerinin belirlenmesinde siyasi müdahalenin ortadan kaldırılması hedefleniyor.

Yeni yönetmelikle TMO'nun alım dönemi 1 ay uzatıldı. Önceden 1 Haziran-30 Nisan olan alım dönemi, 31 Mayıs'a kadar uzatıldı. Üreticilerin hasattan hemen sonra elindeki ürünü satmasını önlemek üzere, 2013/2014 hasat döneminden itibaren alımın başlangıç tarihi, 1 Haziran'dan sonra 15'er gün ileri atılacak. Yani, 2013/2014 ve 2014/2005 döneminde alımlar 15 Haziran'da, 2015/2016'da 1 Temmuz'da, 2017/2018'den itibaren ise 1 Ağustos'da başlayacak. Türkiye'de çiftçi Haziran'da hasada başlarken, Ofis, 2017/2018'den itibaren 1 Kasım'da alıma başlayacak ve alım, yeni hasat döneminin başladığı 31 Mayıs'a kadar devam edecek.

Ofis, bu yılki hasat döneminden başlamak üzere 1 Kasım'dan itibaren, yine 31 Mayıs'a kadar tüccar ve şirketlerden de alım yapabilecek.

Yetkililer, düzenleme ile üreticilerin örgütlenmesi yanında lisanslı depoculuk sisteminin de geliştirilmesinin öngörüldüğünü belirterek, şu bilgiyi verdiler:

"Alımlar 1 Kasım'da başlayacak ve pazarlanamayan ürün TMO tarafından alınmış olacağından kamu finansman yükünün asgari seviyede tutulması sağlanacak. Alımların tüccar ve şirketlerden yapılacak olması ile özel sektörün hububat ve çeltik alımında ve ticaretinde daha etkin rol üstlenmesi teşvik edilecek. Kalitesiz üründe fiyat kesintisi yapılacak. Kaliteli üründe daha az fiyat kesintisi yapıldığı için kaliteli üretim teşvik edilecek."

Alım yönetmeliği belirlenmesine karşın, TMO'nun alım yapıp yapmayacağına, yine hükümet karar verecek.

Alım miktarlarına sınırlama

Artık Ofis, alımlarında asgari alım miktarı uygulayacak. Tüccar ve şirketlerden yapılacak alımlarda asgari alım miktarı tüm dönemler için makarnalık buğdayda 10 ton, diğer hububatta ise 80 ton olarak belirlenirken, bu miktarlara ulaşmak için bu yıldan itibaren kademeli geçiş uygulanacak.

Çiftçi artık, çuvalla, kilo ile Ofis'e ürün satamayacak. Bu yıldan itibaren 3 tonun altında buğday, arpa, çavdar, tritikale, yulaf ve mısır üreten çiftçi, doğrudan Ofis'e ürün satamayacak. Bu çiftçiler, üreticiler birliği veya kooperatifler aracılığıyla TMO'ya satış yapabilecek. Bu uygulama ile çiftçilerin, üretici birlikleri veya kooperatiflerde örgütlenmesinin özendirilmesi öngörülüyor. Bu yıl ve gelecek yıl için 3 ton olarak belirlenen asgari alım sınırı, her yıl artırılacak ve 2011'de 5 tona, 2012'de 10 tona, kademeli olarak 2018'de 80 tona çıkarılacak.

Makarnalık buğdayda asgari alım miktarı 3 tondan başlayacak ve 2012'de 10 tona çıkacak.

Çiftçi, ürününü satmak için TMO'ya teklif verecek

Ofis, 2015/16 alım dönemine kadar, üreticinin getirdiği ürünü alacak. Ancak, ondan sonra üretici, TMO'ya ürün satmak için teklifte bulunacak, Ofis uygun bulursa bu ürünü alacak. Tüccar ve şirketler, bu alım döneminden itibaren TMO'ya ürün satmak için teklifte bulunabilecek. 

TMO'ya ürün satmak isteyen üretici, kooperatif ve üretici birlikleri, 2015/16 dönemine kadar; başvuru formu doldurmaksızın ürünlerini TMO;ya satabilecekler.

2015/16 döneminden itibaren; ürünü TMO;ya satmak isteyen üretici, kooperatif ve üretici birliklerinin de TMO;ca verilen başvuru formunu doldurmak suretiyle ofise teklifte bulunmaları gerekiyor. Teklifin kabul edilebilir olması halinde ürün, alım işlemine tabi tutulacak.

TMO, 2017/18 döneminden itibaren çavdar, tritikale, yulaf ve mısır alımına son verecek. Alımlar sırasında üreticilerin Çiftçi Kayıt Sistemi'ne (ÇKS) kayıtlı olup olmadığı elektronik ortamdan alınacak kayıtlardan kontrol edilecek. Kooperatif ve birliklerden yapılacak alımlarda ÇKS kaydı aranmayacak.

Ürün kalite kriterleri

Yönetmelikle, alıma tabi tutulacak hububatın kalite kriterleri de belirlendi. Hububatın, sağlıklı, uygun ve pazarlanabilir kalitede olması gerekiyor. Kalite kriterlerine uygun olmayan hububatın fiyatında kusur oranına göre indirim yapılacak, kalite kriterlerini fazlası ile karşılayan ürüne ise fiyat farkı verilecek.

Ancak, 2017/18 dönemine kadar "Düşük Vasıflı Makarnalık" ve "Asgari Alım Fiyatı" uygulamasına devam edilecek.

Hububatta protein ve rutubet tayininde uluslararası kriterler uygulanacak.  Ancak, 2017/18 dönemine kadar üreticilerden yapılacak alımlarda, mevcut analiz uygulamalarına devam edilecek. Tüccar ve şirketlerden yapılacak alımlarda protein ve nem tayininde, bu yıldan itibaren uluslararası standartlar uygulanacak.

Yapılan analiz neticesinde minimum kalite kriterlerini karşıladığı anlaşılan ürünler için, analiz sonuçlarına göre fiyat indirimi ya da artışı yapılmak suretiyle ürünün satın alma fiyatı belirlenecek ve ürün sahibine bildirilecek. Ürün sahibinin bildirilen fiyatı kabulü halinde, ürün teslim alınacak ve alım fişi düzenlenecektir. Ürün bedeli, 30-35 gün içinde ödenecek.

Ürün sahiplerinin yapılan analiz neticesinde belirlenen fiyata itirazı halinde; Akredite Merkez Referans Laboratuvarında yapılacak analiz esas alınacak.

Hektolitre ağırlığının, makarnalık buğdayda 78 kg, ekmeklik buğdayda 76 kg, arpada 64 kg, çavdar ve tritikalede 74 kg, yulafta 46 kg, mısırda 71 kg;dan düşük olması halinde, kırık tanenin; makarnalık buğday, ekmeklik buğday, arpa, çavdar, tritikale ve yulafta yüzde 3;ü, mısırda yüzde 4;ü geçmesi halinde uygulanacak fiyat indirim oranları da yönetmelikte yer aldı. 2017/2018'den itibaren ağırlığı belirlenen hektolitrenin altındaki ürünler alınmayacak.

AB'de süne ve kımıl olmadığı için, Türkiye'de yaygın olan süne ve kımıl zararı oranı, ayrı bir kriter olarak belirlendi. Süne ve kımıl tahribatına uğramış tane oranının makarnalık ve ekmeklik buğdayda yüzde 1;i geçmesi, mısırda toplam kusurlu tanenin yüzde 4;ü geçmesi halinde fiyat indirimi uygulanacak. Süne ve kımıl tahribatı için 2017 yılına kadar bir geçiş süreci uygulanacak.  

Hububatta kalite belirlenirken, toplam kusurlu tane, çimlenmiş-filizlenmiş tane, diğer muhtelif madde, dönmeli tane oranına da bakılacak.

Üretici lehine fiyat düzenlemeleri

AB'ye uyum amacıyla hazırlanan yönetmeliğin, fiyat açısından "tamamıyla üretici lehine" bir düzenleme içerdiğini belirten yetkililerin verdiği bilgiye göre, azami rutubet oranının yüzde 14'ten yüzde 14,5'e çıkarılması nedeniyle üreticiden daha az kesinti yapılacak.

Söz gelimi, 2008-2009 alım döneminde TMO'nun emanet alım fiyatının 500 lira olduğu göz önüne alınırsa, önceden yüzde 14,5 rutubete sahip ürün için üreticiden ton başına 2,5 lira kesinti yapılırken, yeni uygulamada bu kesinti yapılmayacak. Yüzde 10 rutubete sahip ürün için üreticiye 17,5 lira ek ödeme yapılacak.

Önceden 73 hektolitre ağırlığa sahip ürün için tonda 15 lira kesinti yapılırken, yeni uygulamada kesinti tutarı 7,5 liraya düşecek. Önceden yüzde 3,5 oranındaki süne ve kımıl zararı bulunan ürün için 37,5 lira kesinti yapılırken, yeni uygulamada kesinti miktarı 20 liraya düşecek.

Mevcut uygulamada, makarnalık buğdayda yüzde 35 dönmeli tane için tonda 15 lira kesinti yapılırken, yeni uygulamada bu tutar 10 liraya inecek. Mevcut uygulamada yüzde 1'i geçen çimlenmiş filizlenmiş tane alınmazken, yeni uygulamada yüzde 4'e kadar çimlenmiş tane bulunan ürünler alınacak.

Mevcut uygulamada protein değerinin yüzde 12'nin altında olması halinde fiyat kırımı yapılırken, artık protein oranı yüzde 11,6'nın altında olan buğdayda fiyat kırımı yapılacak. Yani, alımlarda fiyat kırımı olamaması için buğdaydaki protein alt limiti düşürülmüş oldu.

Yönetmelikle TMO'nun yurtiçi ve yurtdışı satış esasları da belirlenirken, 2017/18 döneminden itibaren sadece ihale yoluyla depo teslimi olarak satış yapılacak.  İhale ilanı TMO web sayfasında ve gerektiğinde Türkiye genelinde çıkan günlük ulusal gazetelerin en az birinde yayınlanarak tüm tarafların bilgisine sunulacak.

Çeltik alım ve satışına ilişkin yönetmelik uyarınca da TMO, 2017/2018 döneminden itibaren 1 Nisan-31 Temmuz tarihleri arasında çeltik alacak ve asgari alım miktarı 20 ton olacak.