Finansa kimlik no geliyor!

Talip AKTAŞ

İSTANBUL - Küresel krizin önemli nedenleri arasında gösterilen finans ve özellikle türev piyasalarındaki kaldıraçlı işlemler, bundan böyle işlem yapan taraflara verilecek ve bu kurumları ticari olarak tanımlayan uluslararası bir kodla izlenecek. Böylece, bir yandan bu işlemlerdeki karmaşık ilişkiler ile piyasanın sistemik riski denetim ve gözetim altına alınırken, bir yandan da uygulamaya paralel biçimde lusal ve küresel finansal istikrara katkı sağlanmış olacak.

Krizin patlak verdiği 2008 yılının ardından G20 Liderleri'nin öncülüğünde sürdürülen küresel finansal sistemin reformuna yönelik çalışmalar kapsamında, her türlü finansal işleme taraf olan tüm kurumlara "Küresel Tüzel Kimlik Numarası" ile işlem yapma zorunluluğu getiren sistem, bu yıl içinde uygulamaya giriyor. Finansal işlemlerde yer alan tarafların ortaklık yapıları ile ticari kimliklerini tanımlayan ve Tüzel Kişi Kimlik Numarası sistemini ifade eden kod numarası, Legal Entity Identifier System'in kısaltması olan LEI adıyla anılıyor.
Küresel finans piyasalarının regülasyonunda otorite kurum olarak görev yapan Finansal İstikrar Kurulu'nun (FSB) direktifleri ile oluşturulan Yerel Operasyon Kurumları'nca 29'u tam üye, 12'si gözlemci üye olmak üzere aralarında Türkiye'nin de bulunduğu 41 ülkede mart ayından itibaren ön-LEI (kimlik) kodu tahsislerine başlandı. Türkiye'de LEI kod numarasını, yetkili kurumu olarak görevlendirilen Takasbank veriyor.

Kimliği olmayan işlem yapamayacak

Ulusal ve uluslararası finansal işlemlerde yer alan tarafların tanımlanması ve böylelikle sistemik riskin ölçülmesi ve izlenmesini amaçlayan uygulama kapsamında kimlik numarasına sahip olmayanlar; hisse senetleri ve türevleri, devlet tahvili ve türevleri, yatırım/borsa/emeklilik fonları, özel borçlanma araçları, her nevi sertifika, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri, endeksler, emtialar, elektronik ürün senetleri (ELÜS) ve diğer menkul kıymet ve finansal enstrümanların alım ve satımını yapamayacak. Finans piyasalarında alım-satım yapacak kurumlar, yerel otorite tarafından tahsis edilen kimlik numarasını, küresel LEI kod sisteminin işlemeye başlamasıyla birlikte kullanabilecek.

Sistem neyi çözecek?

Küresel finansal veri altyapısını güçlendirecek küresel kimlik sisteminin, birçok açıdan finansal istikrara katkıda bulunacağı öngörülüyor. Bunların başında, finansal kuruluşların maruz kaldıkları karşı taraf riskini daha iyi anlayabilmeleri, denetim otoritelerinin ise finansal sistemde oluşan mikro ve makro riskleri daha iyi ölçebilmeleri geliyor. Ayrıca, kriz durumunda ortaya çıkabilecek yayılma etkisinin değerlendirilmesi, krizden etkilenerek sorunlu hale gelen finansal kuruluşların çözümlenmesi ve manipülasyon yoluyla haksız kazanç elde edilmesinin engellenmesi konularında da sistemin önemli bir işlev göreceği öngörülüyor.
Bunların yanı sıra, sistem sayesinde gerek finansal kuruluşlar, gerek otoriteler tarafından yapılan iç ve dış raporlamalarda veri kalitesinin yükselmesi, operasyonel riskin azalması ve verimliliğin artması da bekleniyor.

Sistem nasıl çalışacak?

Oluşturulan küresel denetim ve gözetim mekanizmasının en üst organı olan Gözetim Komitesi, sistemin benimsenen tüzükte yer alan kural ve ilkelere uygun olarak işletilmesinden sorumlu olacak. Ortada yer alan Merkezi Operasyon Birimi, sistemin operasyonel eşgüdümünü sağlarken, en alttaki Yerel Operasyon Birimleri ise üye ülkelerde faaliyette bulunan yerel kurumdan ve küresel tüzel kişilik numaralarının atanmasından sorumlu olacak.
Gözetim Komitesi'nin kararları tüm üyelerin katılımıyla genel kurulda alınacak. İsviçre yasalarına göre kar amacı gütmeyen bir vakıf olarak kurulan Merkezi Operasyon Birimi ise Yerel Operasyon Birimlerince kayıt altına alınan ve saklanan tüzel kişilik kimlik numarası bilgilerinin tutarlığı ve merkezileştirilmesinden sorumlu olacak.

Kod numarası neyi okuyacak?

[PAGE]

Kod numarası neyi okuyacak?

Küresel Tüzel Kişilik Kimlik Numarası, Uluslararası Standartlar Örgütü'nün ISO 17442 no'lu standardı ile tanımlanmış, 20 karakterli ve hem harf hem de rakamlardan oluşan bir kod olarak benimsendi. Bu kod atandığı her bir tüzel kişilik için şu referans verilerle ilişkilendirilecek:
-Tüzel kişiliğin resmi adı
-Tüzel kişiliğin kayıtlı olduğu ticaret sicilinin kaydının ismi
-Tüzel kişiliğin ilgili ticaret sicilindeki kayıt numarası
-Tüzel kişiliğin yönetim merkezinin adresi
-Tüzel kişiliğin kurulu olduğu ülkenin adı
-İştirak/Hissedar olma durumu (projenin 2. aşamasında)
20 karakterden oluşan kodun ilk dört karakteri yerel operasyon birimlerince kullanılmak üzere ayrıldı. Sonraki iki karakter ilk etapta sıfır değeri alması beklenen rezerve bölüm olarak bırakılırken, izleyen 12 karakterlik bölüm yerel operasyon birimlerince üretilecek ve ülkede bulunan ve finansal işlemlere taraf tüm tüzel kişiliklere atanacak kodu içerecek. Son iki karakterlik bölüm ise kontrol kodu olarak kullanılacak.

Sistem neden ve nasıl oluşturuldu?

Finans sektöründen patlayan küresel krizde, finansal kuruluşların gözetim ve denetiminden sorumlu otoritelerin, giderek daha da karmaşık ve bütünleşik hale gelen finansal piyasalarda işlem yapan kuruluşlar arasındaki bağlantıları ve hissedarlık ilişkileri tam olarak çözememesi önemli bir sorun olarak teşhis edildi. Dolayısıyla da bu teşhisten hareketle dünya genelinde finansal işlemlere taraf olan kuruluşları kesin bir şekilde tanımlayarak aralarındaki ilişkilerin anlaşılmasına olanak verecek küresel bir sistemin kurulması konusunda finansal sektör temsilcileri ve kamu otoriteleri arasında görüş birliği oluştu.
Bu deneyimden çıkarılan dersler ışığında; yüksek riskli ve spekülatif nitelikteki bankacılık faaliyetlerinin düşük riskli ve ekonominin işleyişi açısından kritik öneme sahip bankacılık faaliyetlerinden ayrıştırılması görüşü ağır bastı. Böylece ticari ve bireysel bankacılık faaliyetlerinin yatırım bankacılığı faaliyetlerinden ayrılarak koruma altına alınması, önemli bir hedef olarak ortaya konuldu. 2011 yılının Kasım ayında Cannes'da yapılan G20 Liderler Zirvesi'nde Finansal İstikrar Kurulu'na (FSB) küresel bir tüzel kişilik kimlik belirleme sistemi (Global Legal Entity Identifier System) oluşturulması yönünde çalışmaya başlaması talimatı verildi. Bu amaçla özel sektör temsilcilerinin de katıldığı bir uzmanlar grubu  ile çalışmalarına başlayan FSB, konuyla ilgili önerilerini 2012 yılı Haziran ayında yayımladığı "Finansal Piyasalar için Küresel Tüzel Kişilik Kimlik Numarası" başlıklı raporu aracılığıyla kamuoyu ile paylaştı. Bu raporu aynı ay içinde gerçekleşen Los Cabos zirvesinde onaylayan G20 Liderleri FSB'yi 2013 yılı Mart ayına kadar sistemi işler hale getirmekle görevlendirdi.
2012 Kasım ayından itibaren ise FSB tarafından hazırlanan ve sistemin yasal ve idari altyapısını ortaya koyan Gözetim Komitesi üye kabulüne başlandı. Tüzüğüne onay veren tüm ulusal otoritelerin üye olabildiği Gözetim Komitesi'ne Türkiye'den den BDDK, SPK ve Hazine Müsteşarlığı birer temsilci ile üye oldu.