Ar-Ge ve ticarileştirme modeli
Dr. Mustafa Hilmi ÇOLAKOĞLU
Ülkeler Ar-Ge ve yenilikçilik çalışmalarına bütçelerinde önemli kaynaklar ayırmakta, destekler sağlamaktadır. Desteklenen Ar-Ge çalışmaları sonucunda ortaya çıkan yeni ürün ve süreçlerin ticarileştirilerek ekonomiye kazandırılması bu desteklerin sürdürülebilirliği açısından zaruridir.
Yeni ürün ve süreçlerin sadece ulusal değil uluslararası pazarlara da sunularak ülkenin ihracat geliri artırılmalıdır.
Pek çok ülke Ar-Ge destekleme faaliyetlerindeki başarı ölçütü olarak Ar-Ge çalışmalarına ayrılan kaynağı esas almaktadır. Bu ölçüt gerekli olmakla birlikte yeterli değildir. Esas olan Ar-Ge çalışmaları neticesinde ortaya çıkan katma değer, yapılan satış miktarı, elde edilen ihracat geliri, sağlanan yeni istihdam vb. sonuçlardır.
Bu nedenle Ar-Ge projelerinin en önemli boyutu beklenen ürün veya sürecin elde edilebilmesi için yapılacak teknik çalışmalar kadar, ürün ortaya çıkınca yapılacak satışlara ilişkin plandır.
Ürünün uluslararası pazarlara açılması ve ülkeye döviz kazandırması en önemli kriterdir.
İsrail ve Amerika arasında Ar-Ge işbirliği ve Ar-Ge sonuçlarının ticarileştirilmesi hedefini bir arada değerlendiren bir destek mekanizması bu açıdan dikkat çekmektedir.
BIRD İsrail - ABD Çift Uluslu Endüstriyel Araştırma ve Geliştirme Derneği (www.birdf.com) İsrail ve Amerikalı iki işletmenin ortak Ar-Ge çalışması yapması ve Ar-Ge sonucu ortaya çıkan yeni ürün, süreç veya teknolojiyi ticarileştirme projelerine destek vermektedir.
Proje konularının savunma sanayi dışında kalan, ileri teknoloji içeren sektörlerde olması temel unsurdur. Yaşam bilimleri, yazım, nanoteknoloji BIRD tarafından desteklenen başlıca sektörlerdir.
BIRD Derneği'nin İsrail ve Amerika'nın muhtelif illerinde ofisleri bulunmaktadır.
BIRD Derneği, proje bütçesinin azami %50'sini desteklemektedir. Proje süresi ürünün özellikle pazarlama aşamasını da kapsayacak biçimde 3-4 yıl olabilmektedir.
Proje bütçesi ortaya çıkacak yeni ürünün pazarlama harcamalarını da kapsamaktadır.
Projenin başarılı olması durumunda sağlanan desteğin %100 ila %150'si geri alınmaktadır. Geri ödeme süresi projenin tamamen sona ermesinden sonraki 5 yıldır. Geri ödemelerde Ar-Ge çalışması neticesinde gerçekleşen satışın belirli bir oranı alınmak suretiyle geri ödeme sürecinde de işletmelere kolaylık sağlanmaktadır.
BIRD, teknoloji geliştirme çalışmalarında teknik açıdan başarılı olsalar da şirketlerini ve pazarlama faaliyetlerini nasıl idare edeceğini bilmeyen İsrailli işletmelere yardımcı olmakta, yol göstermektedir. Küresel pazarlar için ürün geliştiren İsrailli işletmelerin ürünlerini küresel pazarlara göre nasıl uyarlayacakları, satış sonrası hizmetleri nasıl sunacakları, dağıtımı nasıl sağlayacakları konusunda bilgi desteğine ihtiyaçları olacağı, bu konunun ürünlerin ticarileştirilmesi yönünden stratejik öneme sahip olduğu açıktır.
1976 yılında 110 milyon dolar sermayeyle kurulan BIRD Derneği, 780 ortak projeye 250 milyon dolar destek vererek 8 milyar dolar doğrudan veya dolaylı satış yapılmasını sağlamıştır. Buna göre sağlanan 1 dolar destekle 32 dolarlık ticaret gerçekleşmiştir. Bu önemli bir rakamdır. New York Borsası veya NASDAQ'a giren İsrail şirketlerinin %70'inden fazlasının BIRD tarafından desteklenen şirketler olduğu bildirilmektedir.
Desteklenecek proje bütçesinin asgari 400 bin ABD doları olması şartı aranmaktadır. Bunun yanı sıra BIRD, ticarileşme ihtimali yüksek olan ancak tarafların yeteri kadar maddi kaynak ayıramadıkları, bütçesi 200 bin ABD dolarına kadar projelere de imkânları nispetinde hibe destek sağlamaktadır.
BIRD, projeye sadece maddi destek sağlamakla yetinmemekte, projeyi sürekli olarak izleyip değerlendirmekte, proje sonucunda ortaya çıkacak ürününün ticarileştirilebilmesi için risk sermayesi fonlarında olduğu gibi, projeye danışmanlık desteği de sağlamaktadır.
Amerika ile İsrail arasındaki Serbest Ticaret Anlaşması'na istinaden ortaya çıkan ürünler ABD'de gümrüksüz veya düşük gümrük oranıyla satılmaktadır.
Ülkemizde de hem kamunun hem de özel sektörün Ar-Ge çalışmalarına giderek artan oranda destek verilmekte, kaynak ayrılmaktadır. Bu desteklerin temel amacı nitelikli istihdamı artırmak, katma değer yaratmak ve ihracatı artırmaktır. Kısıtlı kamu kaynaklarından ayrılan payla sağlanan Ar-Ge bütçesiyle desteklenen özel sektör ar-ge projeleri neticesinde ortaya çıkan ürünlerin küresel pazarlara sunulamamasının kaynak israfına yol açacağı bilinmektedir.
Bu açıdan bakıldığında BIRD, sadece Ar-Ge çalışmalarını desteklemekle kalmayıp sürecin pazarlama boyutunda da devrede olması ve somut ticari sonuçlar ortaya konulması açısından dikkatle incelenmesi ve örnek alınması gereken bir model olarak görülmektedir.