‘AVM’ler meydanları yok etti’

Naki BAKIR

ANKARA - Taksim Gezi Parkı’na AVM kurma girişimi, giderek büyüyen bir kitlesel protesto ve toplumsal muhalefet hareketine dönüşerek ülke ve dünya gündemi haline gelirken, bu tür ticari merkezlerin İstanbul, Ankara, İzmir gibi metropoller başta olmak üzere ülke genelinde hızla çoğaldığı ve giderek neredeyse tüm kentlerin ekonomisi ve kentsel dokusuna sızdığı belirlendi.

DÜNYA’nın, Alışveriş Yatırımcıları Derneği verilerinden yaptığı belirlemeye göre, özellikle son on yılda sayıları hızla artan söz konusu büyük alışveriş merkezlerinin (AVM) bulunduğu il sayısı mart sonu itibariyle 54’e, toplam AVM sayısı da 299’a ulaştı. AVM’lerin 91’i İstanbul’da bulunuyor. AVM sayısında bu ili 32 adetle Ankara, 18 adetle İzmir, 13 adetle Antalya, 9’ar AVM ile Kocaeli ve Bursa izliyor. Daha sonra 7’şer AVM ile Konya, Aydın ve Balıkesir, 6’şar AVM ile Tekirdağ ve Muğla, 5’er AVM ile Mersin, Kayseri ve Samsun, 4’er AVM ile Diyarbakır, Denizli, Adana, Manisa ve Eskişehir geliyor.
Türkiye’de bugüne kadarki toplam AVM yatırımlarının tutarı 40 milyar dolara ulaştı. AVM’lerde toplam 8.3 milyon metrekarelik kiralanabilir alan bulunuyor. Buna göre Türkiye’de 1.000 kişi başına 106 metrekare AVM alanı düşüyor. Bu yıl içinde açılacak 25 yeni AVM ile toplam 1.1 milyon metrekarelik alan daha eklenecek ve toplam alan 9.4 milyon metrekareye ulaşacak.

Çarşıdan AVM’ye dönüşüm

AVM’lerde gerçekleşen satışların yıllık toplam cirosu 50-60 milyar TL arasında bulunuyor.
Bu arada TESK Başkanı Bendevi Palandöken’in açıklamasına göre, ülke genelinde zincir süpermarket sayısı da 13 bin 415’e ulaştı. Dört büyük market zincirinin 2011 öncesi yüzde 34 olan pazar payı, 2012 sonunda yüzde 75.21’e ulaştı. Son yıllarda AVM sayısındaki hızlı artışta, büyük sermaye gruplarının perakendecilik sektörüne girerek bu işi büyük ölçekli zincirlerle yapma eğilimi ve büyüyen kent rantları etkili oldu. Daha önce çarşı ve pasaj dükkanlarında gerçekleşen perakende ticaret, AVM’lerde toplanırken, kentlerin geleneksel dokusundaki değişim ve çarpık gelişme de hızlandı.

AVM’ler meydanları ve yeşili yok etti

Kentsel dokuyu bozan ve perakendeci küçük esnafın varlığını tehdit eden AVM’lerin Batı ülkelerindeki gibi kent dışında yapılmasına yönelik yasal düzenleme 15 yıldır gündemde olmasına rağmen gerçekleştirilemedi. Kentlerin en merkezi yerlerine dikilen AVM’ler, halkın ortak kullanım alanı olan ve nefes almasını sağlayan yeşil alanlar ve meydanları yok ettiği gibi, kent ekonomisi ve demografisinin en önemli unsurları olan küçük mağaza ve işyerlerinin yok olmasına yol açıyor.
Alışveriş Merkezi Yatırımcıları Derneği ile Akademetre Research tarafından oluşturulan AVM Ciro Endeksi nisanda geçen yılın ayına göre yüzde 6.5’lik artış gösterdi. Tüm ürün kategorilerinde ciro endeksi yükseldi. İstanbul ciro endeksi, yüzde 6.6 artarak 130 puana, Anadolu’da ciro endeksi ise yüzde 6.5 artarak 132 puana ulaştı.
Geçen yılın ayına göre tüm ürün kategorilerinde endeks yükseliş kaydetti. Teknoloji market/ elektrikli eşyalar ciroları yüzde 13, hipermarket ciroları yüzde 11, yiyecek/içecek alanlarının ciroları yüzde 10, ayakkabı/çanta ciroları yüzde 9, giyim ciroları yüzde 4 ve AVM’lerdeki diğer alanların ciroları yüzde 2 artış gösterdi.
Ziyaretçi endeksinde ise geçen yıla göre yüzde 2’lik gerileme gözlendi. Ziyaret sayısına ait 2013 Nisan ayı endeks değeri 94 puan olurken, İstanbul’da 87 puan, Anadolu ise 105 puan olarak gerçekleşti.

Yüz binlerce esnaf mesleği bıraktı

Bu arada TESK istatistiklerine göre 2005 başından bu yılın nisan sonuna kadar olan dönemde toplam 1 milyon 137 bin 698 esnaf, bu işi yapmayı bırakarak sicil kaydını da sildirdi. Sicil terkini yapan esnaf gruplarının başında bakkallık, bayilik, büfecilik, kahvecilik, kıraathanecilik ve internet kafe işletmeciliği, minibüsçülük, taksicilik, kadın ve erkek kuaförlüğü, nakliyecilik ve nakliye komisyonculuğu, kamyonculuk, kamyonetçilik, lokantacılık, pazarcılık, servis aracı işletmeciliği geliyor. Kır kahvesi, çay bahçesi, çay ocağı, piknik ve dinlenme yeri işletmeciliği, tuhafiyecilik, şoförlük, konfeksiyon imal ve satıcılığı, otobüsçülük, kafe, kafeterya, kahvaltı salonu işletmeciliği, emlakçılık, aperatif yiyecek maddeleri imal ve satıcılığı, turistik, otantik hediyelik ve hatıra eşya imal ve satıcılığı ve hırdavatçılık da en fazla sicil terkini yapılan işler arasında yer alıyor.