Bölgesel amaçlı bir kalkınma bankası kurulmalı
B. Ali EŞİYOK / Türkiye Kalkınma Bankası / Kıdemli Uzman İktisatçı
Türkiye’de teşviklere ve kamu sabit yatırımlarına dayalı geleneksel bölgesel kalkınma araçları başarılı olamamış, özel kesim yatırımları ülkenin en gelişmiş bölgesi olan İzmit, İstanbul aksında yoğunlaşmıştır. Bölgesel eşitsizliklerin yarattığı ve giderek dramatik boyutlar kazanan sosyo-ekonomik sorunlar göz önüne alındığında, günümüze dek uygulana gelen bölgesel politikalardan farklı bir yaklaşıma gereksinim olduğu açıktır. Diğer taraftan 1990’lı yıllarla birlikte hakim bölgesel kalkınma paradigmasına dönüşen yeni bölgecilik yaklaşımı ve bu yaklaşımın en temel ögesini oluşturan kalkınma ajanslarına dayalı bir yaklaşımla da bölgesel eşitsizlikleri dengelemek mümkün gözükmemektedir.
Bölgesel kalkınmaya yönelik bir politika setinin olmazsa olmaz koşullarının başında kalkınmanın finansmanı gelmektedir. Bölgesel amaçlı kalkınma projelerinin finansmanında geleneksel bankacılık yöntemlerinin ve sermaye piyasasının etkin sonuçlar vermediği bilinmektedir. Bu bağlamda bölgesel amaçlı projelerin uygun koşullarla desteklenmesi stratejik bir öge olarak öne çıkmaktadır. Devlet, bölgesel kalkınma gibi büyük dışsal etkileri olabilecek faaliyetlerin olası risklerini toplumsallaştırarak bu faaliyetleri sürdürmek durumundadır.
Türkiye’de bölgesel amaçlı politikaların oluşumunda mevcut kurumsal kapasitenin yapısı dağınık, hantal ve etkinlikten uzaktır. Bölgesel eşitsizlikleri azaltmayı hedefleyen bir politika setinin kurumsal kapasiteyi geliştirerek yeniden yapılandırması kaçınılmaz gözükmektedir. Bölgesel amaçlı kredi tahsisleri başta olmak üzere, teşviklerin etkin kullanılması, proje ve programların oluşturulması ve bölgesel planların izlenmesi amacıyla etkin bir kurumsal kapasiteye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu noktada bölgesel kalkınma modelinin finansman ayağını oluşturacak, uygun krediler ile projeleri finanse edecek, bölgesel amaçlı bir kalkınma bankasının kurulmasını öneriyoruz. Türkiye’de hâlihazırda ülke ölçeğinde faaliyette bulunan mevcut kalkınma bankalarının etkin olmadıkları, bölgesel amaçlar doğrultusunda uzmanlaşmadıkları ve kullandırılan kredilerin ağırlıklı olarak ülkenin gelişmiş bölgelerinde kümelendiği izlenmektedir.
Bölgesel amaçlı yatırım kararları bölgesel amaçlı kalkınma bankasına bağlı olarak çalışacak, yatırım kararları; bölgesel arz talep dengesi, ulusal arz talep dengesi, dış ticaret imkânları, kapasite planlaması, pazar imkânları, teknoloji, sektörel ileri ve geri bağlantılar vs sonucunda kararlaştırılacaktır. Böylelikle ülke ve bölge ölçeğinde gündeme gelebilecek olası atıl kapasiteler önlenerek kaynakların daha etkin kullanımı sağlanacaktır.
Bölgesel amaçlı kurulacak kalkınma bankası, kamu eliyle kurulacak tesislerin finansmanı başta olmak üzere, kamu-özel kesim ortaklıkları ve özel sektör kanalıyla kurulacak tesislerin finansman ihtiyaçlarını karşılamak olacaktır. Bu bağlamda bölgesel amaçlı kalkınma bankasının işlevini etkin olarak yerine getirebilmesi için yeterli düzeyde kaynağa sahip olması gerekmektedir. Bölgesel amaçlı kurulacak kalkınma bankası bölgesel amaçlı projeleri finanse ederken, kredileri piyasa koşullarında oluşan kredi faiz oranları ile değil, gerektiğinde hibe ya da piyasa faiz oranlarının oldukça altında belirlenen bir faiz oranı ile hareket etmesi halinde işlevsel olacaktır. Diğer yandan, geçmiş yıllarda bölgesel amaçlı kullandırılan kredilerin amacından uzaklaştığı ve istismar edildiği de bilinmektedir. Bu bağlamda bölgesel kalkınmanın finansman ayağını oluşturan kalkınma bankasının diğer temel bir işlevi de, projelere tahsis edilen kredilerin söz konusu projede kullanılıp kullanılmadığının periyodik olarak denetlemek olacaktır.
Bölgesel amaçlı kalkınma bankasının fonları temel olarak kamu tarafından sağlanırken, AB bölgesel kalkınma fonları başta olmak üzere, uluslararası fonların kullanımı da gündeme gelebilecektir. Ancak bölgesel kalkınmanın finansmanında esas aktör devlettir. Diğer finansman kanallarına uygun koşullar sağlandığında başvurulacak, söz konusu krediler bölgesel amaçlara hizmet etmesi halinde banka tarafından değerlendirilecektir.