Büyüyen cari açık rezerv eritmeye devam ediyor

Naki BAKIR

ANKARA - Türkiye’ye dış kaynak girişi yavaşlarken, büyümesini sürdüren cari açık, rezervleri eritmeye devam ediyor. Rezervlerde Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında cari açık finansmanı dolayısıyla yaşanan erime 10 milyar dolara yaklaştı.

Merkez Bankası’nın açıkladığı ödemeler dengesi verilerine göre Temmuz’da cari açık, 5.3 milyar dolar olan beklentilerin üzerinde, geçen yılın aynı ayına göre yüzde 42.3 artarak 5 milyar 786 milyon dolar düzeyinde gerçekleşti. Aylık cari açıktaki büyümede; geçen yıla göre yüzde 27 artarak 8 milyar 64 milyon dolara yükselen dış ticaret açığı etkili oldu. Hizmetler dengesinde elde edilen fazla ise 2.9 milyar dolarla yerinde saydı. Gelir dengesinde de 700 milyon dolara yakın çıkış yaşandı.

Bankacılara göre, cari açığın beklentilerin üzerinde gelmesinde devam eden altın ithalatına karşın ihracatın aynı seviyede artmaması ve yaz mevsimine göre nispeten düşük seyreden turizm gelirleri etkili oldu. TCMB verilerine göre parasal olmayan altın kalemi altında izlenen altın ithalatı, bir önceki yılın ilk yedi ayına göre 5.47 milyar dolar artarak 11.09 milyar dolar olurken, altın ihracatı 4.57 milyar dolar azalarak 2.673 milyar dolar oldu.

Finansman: kaynağı meçhul döviz ve rezervler

Net doğrudan yatırımların geçen yılın aynı ayına göre yüzde 205 azalışla 1 milyar 605 milyon dolar olduğu Temmuz ayında, sıcak para çıkışı nedeniyle portföy yatırımlarının neti ise 3 milyar 47 milyon dolarla eksiye geçti. Başka deyişle Borsa, DİBS gibi araçlarda net satıcı olmaları nedeniyle yabancıların Türkiye’deki portföy yatırımlarının neti “eksi” olarak gerçekleşti. Dış kredi kullanımı ve yabancıların buradaki mevduatlarını kapsayan “diğer yatırımlar” kaleminde ise 678 milyon dolarlık net giriş yaşandı. Kaynağı belirsiz sermaye hareketlerini gösteren “net hata ve noksan” kaleminde ise 4 milyar 801 milyon dolarlık bir giriş yaşanınca; toplamda aylık “net” dış finansman girişi 4 milyar 26 milyon dolar oldu. Bu nedenle aylık cari açığın 1 milyar 760 milyon dolarlık kısmı rezerv kullanımı yoluyla karşılandı. Buna göre Temmuz ayındaki cari açık büyük oranda kaynağı belirsiz döviz girişleri ve Merkez Bankası rezervleri ile finanse edilebildi.
Net hata noktasanda 4.8 milyar dolarlık Temmuz ayı verisi bu kalem için yeni tarihi zirve oldu. Net hata noksan en son Eylül 1998'de 4.5 milyar dolarla rekor kırmıştı.

Rezervde üç ayda 9.6 milyar dolarlık erime

Yılın ilk dört ayında sermaye ve finans hesapları kapsamında büyük bölümü sıcak para ve borçlanma yoluyla olmak üzere; verilen cari açığın çok üzerinde bir dış sermaye girişi yaşanmış, bu gelişme de rezervleri şişirmişti. Mayıs ayından itibaren bu trend tersine döndü. Mayıs ayında 4.5 milyar, Haziran’da 3.3 milyar ve Temmuz ayında da 1.8 milyar dolarlık kullanımla birlikte, cari açığın finansman ihtiyacı üç ayda rezervlerde toplam 9.6 milyar dolarlık bir erimeye yol açtı.

Yıllık açık 55.8 milyar dolar

Yılın ilk yedi ayındaki cari işlemler açığı, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 23.5 büyüyerek 42.1 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti.
Yıllık cari açık da Temmuz sonu itibariyle 55.8 milyar dolara ulaştı. Ekonomide fren yılı olan 2012’de küçülerek 50 milyar doların altına inen ve bu yıl Mart’ta 47.8 milyar dolara kadar gerileyen yıllık cari açık, Nisan ayında yeniden 50 milyar doları aşmıştı. Son dört aydır artışını sürdüren yıllık cari açıkta büyüme Temmuz’da hızlandı.

Cari açığın ana kaynağı dış ticaret açığı

Dış ticaret açığındaki artış, cari açığın ana kaynağını oluşturuyor. Ödemeler dengesindeki tanımıyla toplam mal ihracatı Ocak-Temmuz döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 2.7 artışla 95.1 milyar dolar olurken; aynı dönemde ithalat ise yüzde 7.6 artarak 143.7 milyar dolara yükseldi. Bunun sonucunda ödemeler dengesindeki tanımıyla dış ticaret açığı yüzde 18.7 büyüyerek 48.6 milyar dolara ulaştı.

Hizmetlerden yedi ayda net 12 milyar dolar

İlk yedi ayda, net hizmetler gelirlerindeki artış ise cari açıktaki büyümeyi frenleyen bir unsur oldu. Hizmetler alanındaki toplam gelirler Ocak-Temmuz döneminde geçen yılın eş dönemine göre yüzde 15.8 artışla 25.6 milyar dolara, bu alandaki döviz giderleri de yüzde 17.6 artarak 13.6 milyar dolara yükseldi. Böylece hizmet dengesindeki yedi aylık “net” gelir geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 13.8 artarak yaklaşık 12 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti.
Hizmetler alanındaki en büyük kalem olan turizm gelirleri yedi ayda yüzde 22.4 artışla 15.1 milyar dolara; yurt içi yerleşiklerin yurt dışındaki turizm harcamaları ise yüzde 24 artışla 2.8 milyar dolara yükseldi. Böylece net turizm geliri ilk yedi ayda yüzde 22.1 artışla 12.3 milyar dolar oldu.
Hizmetler kapsamında; taşımacılıkta ise yedi aylık net gelir yüzde 13.4 düşüşle 1.7 milyar dolara geriledi. Yurt dışı müteahhitlik hizmetlerinden ilk yedi ayda elde edilen döviz girişi ise yüzde 22 azalışla 426 milyon dolara geriledi. Sigorta hizmetlerinde geçen yıl ilk yedi ayda 237 milyon dolarla aleyhte bulunan denge, bu yıl yüzde 101 büyüyerek 477 milyon dolara ulaştı. Finansal hizmetlerde geçen yıl ilk yedi ayda net bazda 412 milyon dolar olan çıkış, bu yıl 392 milyon dolarla yüzde 4.9 daha düşük kaldı. Diğer ticari hizmetlerdeki net çıkış yüzde 11 büyüyerek 1 milyar doları aşarken, resmi hizmetlerdeki net çıkış ise yüzde 22 küçülerek 436 milyon dolara geriledi.
Bu arada; doğrudan yatırımlar ve portföy yatırımlarından iki yönlü kar transferleri ile ücret ödemelerini kapsayan “gelir dengesi”nde geçen yılın ilk yedi ayında yaşanan 4.4 milyar dolarla net bazdaki çıkış, bu yıl aynı dönemde yüzde 38 artışla 6 milyar doların üzerine çıktı.  

Yedi aylık brüt sermaye girişi 46.8 milyar dolar

Ocak-Temmuz döneminde, toplam 5.1 milyar dolarlık net doğrudan yatırıma karşılık, yaklaşık 15 milyar dolarlık sıcak para girişi kaydedildi, kredi kullanımları ile yabancıların buradaki mevduatlarını kapsayan ‘diğer yatırımlar” kalemindeki artış da 26.6 milyar dolar oldu. Geçen yılın aynı dönemine göre doğrudan yatırım girişi yüzde 17.5, portföy yatırımları yüzde 13.5 azaldı, borçlanmayı gösteren diğer yatırımlar yüzde 45.8 arttı.
“Net hata ve noksan” kaleminde izlenen kaynağı belirsiz sermaye hareketlerinin ilk altı ayda eksi (-) olan neti, Temmuz’daki yüklü girişle birlikte ilk yedi ay itibariyle net 182 milyon dolarla artıya geçti. Sermaye hesaplarında net 47 milyon dolarlık çıkış düşülünce, yedi aydaki toplam net sermaye girişi 46.8 milyar dolar olarak gerçekleşti.
Yedi aydaki bu sermaye girişinin 42.1 milyar doları ile cari açık karşılanırken; net 4.7 milyar doları rezervlere gitti. Yılın ilk dört ayda cari açığın finansman ihtiyacını aşan sermaye girişleri ulusal rezervleri 14.3 milyar dolar büyütmüştü. Sermaye girişlerinin yetersiz kalmaya başlaması nedeniyle cari açık finansmanı için Mayıs’taki 4.5 milyar, Haziran’daki 3.3 milyar ve Temmuz’daki 1.8 milyar dolarlık kullanımlarla rezervlerde 9.6 milyar dolarlık bir erime yaşandı. Bunun sonucunda Ocak-Temmuz bazda rezervlerdeki kümülatif artış net 4.7 milyar dolara geriledi.

Bu yıl ilk yedi aydaki cari transfer girişleri ise yüzde 21 azalarak 566 milyon dolara geriledi.

Yıl sonunda 60 milyar dolar olur

Burgan Yatırım Başekonomisti Haluk Bürümcekçi, "Dış ticaret açığı, önceki aylarda olduğu gibi altın ithalatı kaynaklı artışın devam etmesine karşılık altın ihracatının gerilemesi ile, cari açıkta gözlenen kötüleşme eğiliminde en önemli faktör olurken, turizm gelir artış hızında gözlenen yavaşlama da etkiliydi" dedi. Bürümcekçi beklentisini "Önümüzdeki dönemde, büyümede devam eden iç talep kaynaklı ivmelenme ile beraber, dış dengedeki açılmanın devam etmesini bekliyoruz. Ancak büyümenin ikinci yarıdaki hızına ilişkin ortaya çıkan aşağı yönlü riskler ve ihracatta Avrupa pazarlarında yakın dönemde gözlenen iyileşme dış dengede sınırlı bir bozulmaya işaret etmeye devam ediyor. Buna karşılık her ne kadar yeniden 110 dolar civarlarına gerilese de, petrol fiyatlarının yeniden yükselişe geçme ihtimali önümüzdeki dönem görünümü açısından en önemli risklerden biri olarak takip edilmelidir.  2013 yılı sonunda cari işlemler açığının 60 milyar dolara (milli gelirin %7,3’ü) doğru artacağı tahminini korumaya devam ediyoruz, altın ithalatı Ağustos’taki yavaşlama eğilimini korursa önümüzdeki dönemde sınırlı yukarı yönlü revizyona gitme ihtiyacı da ortadan kalkacaktır. TCMB’nin faizlerin sabit tutulacağı döviz kurlarının ise daha oynak olacağı yeni para politikası duruşunun cari açıktaki artış eğilimi üzerindeki olası etkilerini değerlendirmek için henüz erken olduğunu düşünüyoruz. Ancak, kredilerdeki büyüme eğilimini kontrol altına alacak bir sonuç görmeye başlarsak değerlendirmemiz olumluya doğru kayabilir" şeklinde ifade etti.

Beklentilerin üzerinde gerçekleşti

Temmuz ayında cari açık 5.8 milyar dolarla beklentilerin üzerinde gerçekleştiği belirtilen ING Bank raporunda, "Bu rakam, 12 aylık birikimli cari açığı Haziran ayındaki 54 milyar seviyesinden 55.8 milyar dolara çıkardı. Enerji hariç cari dengeye bakıldığında ise 12 aylık birikimli açığın 5.1 milyar dolarla oldukça düşük bir düzeyde seyrettiği gözlendi. Yılın kalanında, Nisan ayından bu yana hafif artış eğiliminde olan enerji dışı cari açığın büyümede toparlanmanın görece yavaşlamasıyla azalma eğilimine dönebileceğini düşünüyoruz. Öte yandan, petrol fiyatlarında artışın olası olumsuz etkisine rağmen TL’deki değer kaybı önümüzdeki dönemde dış ticaret kanalından cari açıktaki azalmaya katkı sağlayabilir" denildi.

Çağlayan: Cari açığın GSYH'ye oranının yıl sonunda 7'ye yaklaşmasını bekliyoruz

Ekonomi Bakanı Zafer Çağlayan, ilk yarıda cari açığın Gayri Safi Yurtiçi Hasıla'ya (GSYH) oranının yüzde 8,8 olduğunu, ancak yıl sonunda 7'ye yaklaşmasını beklediklerini bildirdi. Çağlayan,geçen yıla göre 8 milyar dolarlık bir bozulma olduğunu ifade ederek bu bozulmanın esas sebebinin altın ithalatındaki yükseliş olduğunu belirtti. Çağlayan, "Bakın sadece parasal olmayan altın için şunu ifade edebilirim, 2012'nin ilk 7 ayında 5,6 milyar dolarlık bir altın ithalatı varken bu yılın 7 ayında ithalat 11,1 milyar dolara ulaştı. Bu sadece ithalat boyutu. İhracatı da bu hesaba ilave ederseniz, altın hariç cari açıkta bir bozulma olmadığı gibi, geçen seneden de iyi durumdayız" dedi.  
Çağlayan, mal ticaretinde ikinci çeyrekteki performansın, özellikle AB pazarındaki kayda değer iyileşme nedeniyle, üçüncü ve dördüncü çeyreklerde biraz daha iyileşmesini beklediklerini belirterek, bununla birlikte, yıl geneli için, mevcut OVP'deki ihracat hedeflerinde bir revizyona gidileceğini kaydetti.