Deneme süresine ilişkin uygulama doğru mu?

Ahmet Metin AYSOY

Bazı işletmelerde yerleşmiş bir uygulama var. Deneme süresi adı altında, işçiler birkaç ay sigortasız çalıştırıldıktan sonra, tazminatsız işten çıkartılır. Yerlerine yenileri alınır. Tabi bu işçiler de denemeye tabi olurlar. Bunlar da haliyle başarısız olur (!) ve işten çıkartılırlar. Bu böylece sürer gider.

İşçinin işe alışması ve iş yerini tanıması için 4857 sayılı İş Yasası'nın 15. maddesinde ön görülen deneme süresi, sigorta ve tazminat yükünden kurtulmak için bazı işletmeler için bahane olur. Etrafınızdaki, bazı büfe, lokanta ve marketlerde hep yeni yüz çalışan görmeniz bundan.

İşin doğrusu şu: 

1- İster deneme süresi olsun, ister olmasın, işçinin çalıştırılmadan bir gün evvel SGK'ya bildiriminin ve sigortalı olarak kaydının yapılması gerekir (5510 sayılı Yasa- Madde 8). Ancak işveren tarafından sigortalı işe giriş bildirgesi; a) İnşaat, balıkçılık ve tarım işyerlerinde işe başlatılacak sigortalılar için, en geç çalışmaya başlatıldığı gün, b) Yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarına sefer esnasında alınarak çalıştırılanlar ile Kuruma ilk defa işyeri bildirgesi verilecek işyerlerinde; ilk defa sigortalı çalıştırmaya başlanılan tarihten itibaren bir ay içinde çalışmaya başlayan sigortalılar için, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç söz konusu bir aylık sürenin dolduğu tarihe kadar verilebilir.

2- Deneme süresinde, 5510 sayılı Yasa'ya aykırı olarak, sigortasız çalıştırılan işçi İş Mahkemesi'ne başvurup, hizmetinin tespit edilmesini isteyebilir. Hizmetin geçtiği yılın sonundan itibaren en geç beş yıl içinde iş mahkemesine başvurarak, hizmet tespit davası açılmalıdır. Hak sahibi vefat etmişse davayı dul ve yetimler de açabilir. Davada işverenle birlikte Sosyal Güvenlik Kurumu da hasım göstermelidir.

3- Tazminat konusuna gelince; Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir. Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır. (4857 Sayılı Yasa Madde- 15).

4 -Deneme kaydının yer aldığı işçi ve işveren arasında yapılmış bir sözleşme olmadığı halde, işçi deneme süresinin bitiminde haklı bir neden olmadan işten çıkartılırsa, işçinin ihbar tazminatı alma hakkı doğar.