İşlem denetçisine getirilen yasaklar

Soner ALTAŞ / Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Başmüfettişi

17 Mart 2012'de "İşlem denetimi nedir, kimler işlem denetçisi olabilir?" başlığı ile DÜNYA gazetesinde yayımlanan yazımızda, yeni Türk Ticaret Kanunu ile getirilen işlem denetiminden bahsetmiş ve kanunun "şirketin kuruluşu, sermaye artırımı, azaltılması, birleşme, bölünme, tür değiştirme, menkul kıymet ihracı" gibi işlemlerin işlem denetçisi tarafından denetlenmesini şart koştuğunu belirtmiştik. Bu yazımızda ise, yeni TTK'nın işlem denetçilerine getirdiği bazı yasaklara değineceğiz. Tekrar hatırlatmak babından yeni TTK'ya göre işlem denetçisi olabileceklerin; bağımsız denetleme kuruluşları, yeminli mali müşavirler ve serbest muhasebeci mali müşavirler olduğunu yineleyelim.
Bu genel düzenlemeye karşılık, yeni TTK işlem denetçisi olacak yeminli mâlî müşavir, serbest muhasebeci malî müşavir ve bağımsız denetleme kuruluşu ile bunun ortaklarından birinin ve bunların ortaklarının yanında çalışan veya bu cümlede anılan kişilerin mesleği birlikte yaptıkları kişi veya kişilerin, bazı hâllerin varlığında, ilgili şirkette işlem denetimi yapmalarını yasaklamaktadır. Dolayısıyla, işlem denetçisi olacak yeminli mâlî müşavir, serbest muhasebeci malî müşavir ve bağımsız denetleme kuruluşunun, bağımsız denetleme kuruluşunun ortaklarından birinin, bunların yanında çalışan veya mesleği birlikte yaptıkları kişilerin;
a) İşlem denetimine tabi şirkette pay sahibi olması,
b) İşlem denetimine tabi şirketin yöneticisi veya çalışanı olması veya işlem denetçisi olarak atanmasından önceki üç yıl içinde bu sıfatı taşımış olması,
c) İşlem denetimine tabi şirketle bağlantısı bulunan bir tüzel kişinin, bir ticaret şirketinin veya bir ticarî işletmenin kanunî temsilcisi veya temsilcisi, yönetim kurulu üyesi, yöneticisi veya sahibi olması ya da bunlarda yüzde yirmiden fazla paya sahip bulunması yahut işlem denetimine tabi şirketin yönetim kurulu üyesinin veya bir yöneticisinin alt veya üst soyundan biri, eşi veya üçüncü derece dâhil, üçüncü dereceye kadar kan veya kayın hımsı olması,
d) İşlem denetimine tabi şirketle bağlantı hâlinde bulunan veya böyle bir şirkette yüzde yirmiden fazla paya sahip olan bir işletmede çalışması veya denetçisi olacağı şirkette yüzde yirmiden fazla paya sahip bir gerçek kişinin yanında herhangi bir şekilde hizmet veriyor olması,
e) İşlem denetimine tabi şirketin defterlerinin tutulmasında veya finansal tablolarının düzenlenmesinde, denetleme dışında faaliyette veya katkıda bulunmuş olması,
f) İşlem denetimine tabi şirketin defterlerinin tutulmasında veya finansal tablolarının çıkarılmasında denetleme dışında faaliyette veya katkıda bulunduğu için bir önceki bende göre denetçi olamayacak gerçek veya tüzel kişinin veya onun ortaklarından birinin kanunî temsilcisi, temsilcisi, çalışanı, yönetim kurulu üyesi, ortağı, sahibi olması,
g) Yukarıdaki bentlerinde yer alan şartları taşıdığı için işlem denetçisi olamayan bir denetçinin nezdinde çalışıyor olması,
h) Son beş yıl içinde denetçiliğe ilişkin meslekî faaliyetinden kaynaklanan gelirinin tamamının yüzde otuzundan fazlasını işlem denetimine tabi şirkete veya ona yüzde yirmiden fazla pay ile iştirak etmiş bulunan şirketlere verilen denetleme ve danışmanlık faaliyetinden elde etmiş olması ve bunu cari yılda da elde etmesinin beklenmesi,
durumunda, bu kişi veya kuruluşlar ilgili şirkete işlem denetçisi olamayacak ve işlem denetimi yapamayacaktır.
Ancak, YTTK'da son bentteki yasağa bir istisna getirilmiş ve katlanılması güç bir durumun ortaya çıkması halinde, Türkiye Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler ve Yeminli Malî Müşavirler Odaları Birliği (TÜRMOB)'ne, son bentteki yasağın kaldırılması için belli bir süreyle sınırlı olarak onay verme yetkisi tanınmıştır.
Yine, işlem denetçisi, denetleme yaptığı şirkete, vergi danışmanlığı ve vergi denetimi dışında, danışmanlık veya hizmet veremeyecek, bunu bir yavru şirketi aracılığıyla da yapamayacaktır. Ayrıca, işlem denetçisi konumundaki bağımsız denetleme kuruluşunun, bir şirketin denetlenmesi için görevlendirdiği denetim elemanının, yedi yıl arka arkaya o şirket için işlem denetimi raporu vermesi durumunda, o denetim elemanının en az iki yıl için değiştirilmesi gerekecektir. Bütün bu yasaklama ve sınırlamaların amacı, denetçi gibi işlem denetçisinin de tam bağımsız olmasını temin etmektedir.