İşletmelerde iç denetimin önemi

Yavuz AKBULAK / SPK Başkanlık Danışmanı

Denetim, bir işletmenin mali bilgilerinin önceden belirlenmiş ölçütlere uygunluğu ve doğruluğunun yeterli ve uygun bağımsız denetim kanıtları ile tüm bağımsız denetim teknikleri uygulanarak, defter, kayıt ve belgeler üzerinden değerlendirilmesi ve sonuçlarının bir rapora bağlanması olup, mali bilgilerin bağımsız denetiminden kasıt mali tabloların işletmenin mali durumunu gerçeğe uygun ve doğru bir biçimde gösterip göstermediğini sağlamaktır. İç denetim ise, bir işletmenin faaliyetlerini geliştirme amacı güden bağımsız ve nesnel bir danışmanlık faaliyetidir. İç denetim, işletmenin risk yönetimi, kontrol ve yönetişim süreçlerinin etkinliğini değerlendirmek ve geliştirmek amacına yönelik sistemli ve disiplinli bir yaklaşım getirerek işletmenin amaçlarına ulaşmasına yardımcı olmaktadır.

İşletmelerde iç denetim, çeşitli yasal düzenlemeler, ölçek ve özellikleri farklı kurumsal yapılarda gerçekleştirilmekte olup, denetim uygulamalarının temel ilkelerini tanımlamak, katma değeri yönlendirmek, performansının değerlendirilmesine olanak sağlamak amacıyla Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü (UİDE) tarafından "Uluslararası İç Denetim Standartları" (UİDS) geliştirilmiştir. UİDS, nitelik ve performans standartları olarak iki ana bölümden oluşmaktadır: İç denetimde nitelik standartları iç denetimin amaç, yetki ve sorumluluklarının bir yönetmelikle tanımlanması, bağımsızlık ve objektiflik, mesleki yeterlilik, mesleki özen ve dikkat, sürekli mesleki gelişim, kalite güvence ve geliştirme programından; performans standartları ise iç denetim faaliyetinin yönetimi, işin niteliği, görev planlaması, görevin yapılması, sonuçların raporlanması, gelişmelerin izlenmesi ve bakiye riskin yönetimce üstlenilmesinden oluşmaktadır. Bunun yanında, UİDE tarafından yayınlanmış olan "Etik Kurallar" ile iç denetim mesleğinin iş ahlakı kültürü geliştirilmektedir. Ülkemizde 1995 yılında kurulan Türkiye İç Denetim Enstitüsü (TİDE) ile ulusal mesleki örgütlenme gerçekleşmiş olup, TİDE ile başlayan ulusal mesleki örgütlenme, Türkiye'de iç denetimin uluslararası standartlarda uygulanması, meslek mensuplarının uluslararası sertifikasyonuna olanak sağlamıştır. Yine, iç denetimin kamu kurumları açısından uygulamasını yürütmek üzere İç Denetim Koordinasyon Kurulu oluşturulmuştur.

İşletmeler, sorumluluk ve hesap verebilme, işletmedeki hata ve hilelerin açığa çıkarılmasının yanında, bu sorunlarla yeniden karşılaşılmaması için yöneticilere danışmanlık, işletmenin çalışanları, yöneticileri ve yönetim kurulu üyelerince yapılabilecek hilelerin belirlenmesi ve bunların ortaya çıkmasını önleyici önerilerin getirilmesi gibi nedenlerle iç denetime gereksinim duymaktadırlar. İç denetim, "bir organizasyonun operasyonlarının etkinliğini artırmak, iyileştirmek, onlara değer katmak üzere tasarlanmış, nesnel ve bağımsız bir güvence ve danışmanlık sağlama faaliyeti" şeklinde de tanımlanabilir. Yönetim, kontrol ve risk yönetimi süreçlerinin ne kadar etkin olduğunu ölçmek, bunları iyileştirmek için sistematik bir yaklaşım getirmek ve işletmenin hedeflerini gerçekleştirmesine yardımcı olmak iç denetimin işlevleri arasındadır. İç denetçilerin denetimleri sırasında her türlü bilgi ve belge ile nakit, kıymetli evrak ve diğer varlıkların ibrazını talep etmek, çalışanlardan yardım almak, yazılı ve sözlü bilgi istemek, denetim faaliyetinin gerektirdiği araç ve gereçlerden yararlanmak, denetimi engelleyici tutum, davranış ve hareketleri üst yöneticinin bilgisine intikal ettirmek gibi yetkileri bulunmaktadır. İç denetçilerin görevleri arasında, işletmelerin yönetim ve kontrol yapılarını değerlendirmek, kaynakların verimli kullanımı bakımından incelemeler yapmak, harcama sonrasında yasal uygunluk denetimi yapmak, işletmenin harcamalarının, işletme amaç ve politikalarına ve işletme bütçelerine uygunluğunu denetlemek, mali yönetim ve kontrol süreçlerinin denetimini yapmak, denetim sonuçları çerçevesinde iyileştirmelere yönelik önerilerde bulunmak, denetim sırasında veya denetim sonuçlarına göre soruşturma açılmasını gerektirecek bir duruma rastlanıldığında, en üst amire bildirmek, üretilen bilgilerin doğruluğunu denetlemek yer almaktadır. İç denetçilerin başlıca sorumlulukları ise işletmeyi amaçlarına en doğru biçimde ulaştıracak politika ve süreçlerin varlığını güvenceye almak, muhasebe ve iç kontrol sistemini incelemek, finans ve faaliyet bilgilerini incelemek, bir işletmede mali olmayan kontroller de dahil faaliyetlerin verimliliği ve yeterliliğini incelemek, hileleri ortaya çıkarmak, önlemek ve yapılan işlemlerin iç ve dış düzenlemelere ve kanunlara uygunluğunu incelemektir.

Ülkemizde iç denetimle ilgili mevcut düzenlemeler; 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, İç Denetçilerin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, Kamu İç Denetim Birim Yönergesi, Kamu İç Denetim Standartları ve Rehberi, Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmelik, Seri:V, No:68 Aracı Kurumlarda İç Denetim Sistemine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ, Sigorta ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin İç Sistemlerine İlişkin Yönetmelik, 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) ile 6102 sayılı yeni TTK, Seri:X, No:22 Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Standartları Hakkında Tebliğ'de yer almaktadır.

İşletmelerde iç denetim için, gerekli ve yeterli kaynağın ayrılması, denetimin yetkin kişilerce yapılması, bağımsız olarak konumlandırılması ve düzenleyici otoritelerin uygulamanın sıkı takipçisi olmaları bir gereklilik olup, bu sonucun sağlanabilmesi paydaş ve çıkar gruplarının hak ve sorumluluklarına sahip çıkmalarına bağlı bulunmaktadır.